بازار بزرگ اصفهان
قلبِ سنت ستبر اقتصادی در نصف جهان میتپد
بازار اصفهان، ازنظر فعالیت‌های اقتصادی و مبادلات کالا هرگز یارای برابری با بازار تهران را ندارد و یا از دید طرح فضای معماری و هماهنگی عناصر مختلف و مجتمع بودن به‌پای بازار تبریز، اراک و لار نمی‌رسد؛ لکن ازنظر اصالت، قدمت، سنت و چشم‌انداز کلی به بازار کاشان، یزد و قزوین شباهت دارد؛ همچنین ازنظر معماری - کالبدی با بازار شیراز و قم قابل‌مقایسه است. ازنظر تخصصی و اختصاصی رسته‌ها به کالاهای خاص، می‌توان آن را با بازار تبریز، شیراز و مشهد مقایسه نمود.
بازاری ۴۰۰ ساله
در این نوشتار کوشش بر این است که فراوانی‌های پدیده‌های یادشده در بازار اصفهان و یا هر خصیصه جغرافیایی دیگری که بتوان برای بازار اصفهان یافت، برشمرده شود. بازار اصفهان با چشم‌انداز جغرافیایی، همیشه مقام و منزلت والایی به خود اختصاص داده است؛ ازجمله به‌عنوان بزرگ‌ترین بازار تولیدکننده صنایع‌دستی حداقل از ۴۰۰ سال قبل در بین شهرهای جهان مطرح بوده است. بادید کلی و خصوصیات جغرافیایی که راجع به بازار شهرهای بزرگ سنتی ایران بَرشمردیم باید اذعان داشت که بازار اصفهان درمجموع، به لحاظ موقعیت اقتصادی، اجتماعی، هنری، و معماری چنان اهمیت و جذابیتی دارد که در بین بازارهای شهرهای بزرگ جهان شاخص و دارای اهمیت جغرافیایی خاصی است. ارزش بازار اصفهان وقتی برای ما روشن می‌گردد که تحلیل از ساختار فضایی – کالبدی آن ارائه کرده باشیم.
بازتابی از هنر معماری ایرانی
این نوشتار در مورد بازار اصفهان آزمونی علمی است و بیشتر به این نیت صورت پذیرفته که برنامه ریزان و طراحان شهری بتوانند با زنده سازی این مجموعه اصیل ایرانی – اسلامی (ضمن حفظ ارزش‌های معماری و شهرسازی) عناصر کالبدی، اقتصادی و اجتماعی را در زندگی چنان نظم و سامان دهند که پاسخگوی نیازهای زندگی امروزی باشد. در تعریف زیر این موضوع را به‌خوبی درک می‌کنیم: «بازار در ساختمان و بافت شهری، بنیادی است اقتصادی و نهادی است اجتماعی و میراثی است فرهنگی؛ به‌ویژه بازتابی است از هنر معماری در برابر شرایط و مقتضیات اقلیمی و جغرافیایی ایران.»باری؛بازارها در سال‌های متمادی، نقش و جایگاهی مختص به خود را در جامعه داشته و از گذشته تاکنون در توسعه و پیشرفت کشور تاثیرگذار بوده‌اند.
اما در حال حاضر، بازار در ذهن نسل جدید تصویری متفاوت با آنچه در اذهان پیشینیان بوده، دارد. آنچه امروز از بازار متصور می‌شود، دو وجه کالبد و عملکرد و تاثیر این دو بر هم است. هرگاه صحبت از کالبد به میان می‌آید موقعیت و جایگاه شهری بازار و فضاها و مراکز واقع در امتداد آن مدنظر است و هرگاه موضوع عملکرد بازار موردبحث واقع شود اهمیت نقش و منزلت اجتماعی اصناف و بازاریان در زندگی شهری و به‌طورکلی نقش انسان‌محوری اهمیت پیدا می‌کند.امروزه با توجه به اهمیت عملکردهای متنوع، بازار تنها به‌عنوان یک فضای اقتصادی به شمار نمی‌آید بلکه فضایی برای بسیاری از فعالیت‌های اجتماعی ازجمله برگزاری جشن‌های ملی و مذهبی، برگزاری سوگواری‌های مذهبی و از همه مهم‌تر محل تجمع اتحادیه‌ها و تشکیلات صنفی نیز هست. بنابراین هر آنچه باعث افزایش کرامت و منزلت اجتماعی شهروندان به‌عنوان نقش‌آفرینان اصلی کارکردهای بازار منجر شود از اهمیت مضاعفی برخوردار است.
نقطه تامل و آرامش
یکی از عناصر مهم در این زمینه، احساس امنیت و آرامش در کالبد بازار است. عوامل گوناگونی در امنیت بازار دخیل هستند که می‌توان فهرستی طولانی از این عوامل را نام برد: عوامل اجتماعی، اقتصادی، محیطی، کالبدی، فرهنگی و سیاسی؛ ولی آنچه به‌عنوان سنگ بنای اصلی در ایجاد امنیت در همه ابعاد مطرح‌شده مهم است، امنیت اجتماعی و فرهنگی است. درواقع اگر در ذهن تمامی عناصر انسانی تشکیل‌دهنده بازار، اعم از خریدار و فروشنده و تامین کننده و…، اهمیت ایمنی مشخص نشده باشد، هرکدام دیگر از این عوامل نمی‌تواند به امنیت واقعی خود برسد. ازاین‌رو در این پژوهش به بررسی وضعیت بازار بزرگ اصفهان، عوامل و اقدامات انجام‌شده در خصوص امنیت بازار پرداخته‌شده است.منطقه ۳ اصفهان دارای جمعیت ۱۱۰۳۶۸ نفر، مساحت ۱۱۰۰ هکتار و تعداد ۳۳۱۰۷ عدد خانوار است که بازار اصفهان را در دل خود جای‌داده است. وسعت بازار اصفهان را به دلیل جدا شدن و منقطع بودن قسمت‌هایی از آن نمی‌توان به‌صورت دقیق عنوان کرد ولی به‌طورکلی مساحت وسعت بازار بزرگ آن را بیش از ۲۵۰ هکتار مشخص کرده‌اند. کاربری‌ها، به‌ویژه در دکان‌های تک‌فروشی راسته‌های مختلف بازار نشان‌دهنده تغییر در کاربری‌های اولیه دارد. بازار اصفهان به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین بازارهای جهان است.
پیوسته در تاریخ
ازلحاظ اهمیت و جایگاهِ بازار بزرگ همین نکته کافی است که در بین بازارهای شهرهای بزرگ ایران کمتر بازاری ازنظر معماری و عناصر متنوع آن، مانند بازار اصفهان سالم مانده و به همین جهت به‌شدت موردتوجه معمارها و شهرسازها داخلی و خارجی قرار دارد و ازلحاظ پیوستگی و سیر تاریخی، امتداد بازار بزرگ اصفهان به مسجد جامع و سپس به بازار عریان منتهی می‌شود.
بحران‌های بازار بزرگ اصفهان
این بازار باوجود مشخصه‌هایی که امکان جذب گردشگر را دارد می‌توان زمینه بُروز مسائلی شود که حیات اصلی آن را به بحران تبدیل می‌کند. ازجمله عوامل بحران‌زایی که به دلیل شکل هندسی خاص بازار اصفهان و دهانه روباز سقف آن وضعیت موجود این بازار را مخاطره‌آمیز کرده است، می‌توان به خرابی بیش‌ازاندازه سقف‌ها، تردد بیش‌ازاندازه دوچرخه و موتورسیکلت در بازار، سد معبر برخی از مغازه‌دارها و رعایت نکردن مسایل ایمنی اشاره کرد.برای بررسی کلی موضوع و مبنای شناسایی همه آسیب‌ها بر یک واحد، ابتدا مشکلات و آسیب‌ها در چهار بعد، کالبدی، اجتماعی-سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دسته‌بندی‌شده است. در ادامه به بررسی جزئی این عوامل پرداخته‌شده است:
عدم شارژ کپسول‌های آتش‌نشانی؛استفاده از کپسول گاز برای گرمایش؛سیم‌کشی فرسوده؛ناپایداری راسته‌های بازسازی‌شده (عدم کیفیت مصالح و اجرا)؛عدم وجود امکانات رفاهی و بهداشتی در کنارعدم رونق اقتصادی مغازه‌ها به دلیل اوقافی بودن و افزایش مراکز تجاری اطراف بازار و ایجاد رکود در بازار اصلی را می‌توان از جمله مشکلات این مجموعه برشمرد.
همچنین نبود محدودیت وزن و حجم بار و تردد ناایمن در محوطه بازار همراه با تغییر کارکرد بازار از دادوستد به گردشگری و تفریحی به همراه ساکن شدن اتباع خارجی در اطراف بازار در کنار عدم اعتماد بازاریان به تصمیمات دستگاه‌های اجرایی به این چالش‌ها افزوده است.
عدم تجانس تابلوهای معرفی مغازه‌ها؛سد معبر و عدم رعایت حقوق مالکانه؛نامناسب بودن تابلوهای راهنمای مسیر و معرفی را هم باید از جمله عمده‌ترین مشکلات کالبدی بازار اصفهان برشمرد.
در مسیر ایمن سازی
با این حال اگر ایمنی کالبد بازار به‌خوبی فراهم شود باعث بهبود در امنیت عملکرد که همان امنیت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی بازار است، خواهد شد، ازاین‌رو در ادامه به بررسی اقدامات انجام‌شده در این حوزه پرداخته‌شده است.
به‌منظور ایمنی آتش‌سوزی در بازار و محیط پیرامونی آن، ۲۰۲ شیر هیدارنت تعبیه‌شده است.همچنین مجموعه اقداماتی از قبیل آموزش، مانور، پژوهش عملیاتی پهنه‌بندی حریق، ایجاد ایستگاه ثابت آتش‌نشانی در نزدیکی بازار و انجام بازدیدهای دوره‌ای صورت پذیرفته است.در ۱۰ نقطه از اطراف میدان امام (ره) و بازار بزرگ اصفهان در خیابان‌های حکیم، عبدالرزاق، حافظ و استانداری به ظرفیت ۲۱۴۰ دستگاه، پارکینگ موتورسیکلت تامین گردیده است. تعداد ۲۳ عدد درب در ورودی‌های میدان امام (ره) و بازار بزرگ اصفهان نصب و اجرا گردیده است.
اقدامات فرهنگی
فعالیت‌ها و اقدامات فرهنگی که در محدوده بازار انجام‌شده است بیشتر از جنبه فعالیت‌های ایمنی، ترافیکی و گردشگری است؛ به دلیل اینکه هزینه‌های انجام‌شده در ردیف بودجه مستمر منطقه است. این اقدامات شامل نصب تابلوهای هدایت مسیر عابر پیاده در محدوده بازار بزرگ اصفهان، نصب تابلوهای ورودممنوع و تابلوهای انتظامی در ورودی‌های منتهی به بازار بزرگ، همکاری با مدیریت بحران استان جهت برگزاری مانور امداد و نجات و… هستند.
رویدادمحوری شهری
امروزه با توجه به اهمیت عملکردهای متنوع بازار تنها به‌عنوان یک فضای اقتصادی به شمار نمی‌آید بلکه فضایی برای بسیاری از فعالیت‌های اجتماعی ازجمله برگزاری جشن‌های ملی و مذهبی، برگزاری سوگواری‌های مذهبی و از همه مهم‌تر محل تجمع اتحادیه‌ها و تشکیلات صنفی نیز هستند. بازار اصفهان نیز به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین بازارهای جهان به‌شدت موردتوجه معماران و شهرسازیان داخلی و خارجی قرار دارد؛ اما بااین‌وجود بازار اصفهان دچار بحران‌های کالبدی، اجتماعی-سیاسی، اقتصادی و فرهنگی شده است. ازجمله عوامل بحران‌زایی که به دلیل شکل هندسی خاص بازار اصفهان و دهانه روباز سقف آن، وضعیت موجود این بازار را مخاطره‌آمیز کرده است، می‌توان به خرابی بیش‌ازاندازه سقف‌ها، تردد بیش‌ازاندازه دوچرخه و موتورسیکلت در بازار، سد معبر برخی از مغازه‌داران و رعایت نکردن مسایل ایمنی اشاره کرد. ازاین‌رو شهرداری با اقداماتی هم چون ایجاد ایستگاه‌های آتش‌نشانی، پارکینگ موتورسیکلت با ظرفیت بالا، نصب تابلوهای راهنما و… سعی در کاهش این بحران‌ها داشته است.
