اولین سفر پزشکیان به ایروان بعد از توافق صلح ارمنستان و آذربایجان/ تعیین مسیر آینده ایران در معادلات قفقاز
تحولات نوظهور قفقاز جنوبی به‌ویژه توافق اخیر میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان و نقش‌آفرینی مستقیم آمریکا در میانجیگری آن، نقطه‌عطفی در مناسبات ژئوپلیتیک منطقه به شمار می‌رود. این رویدادها نه‌تنها بر مسیرهای تجاری و امنیتی منطقه اثرگذار بوده‌اند، بلکه چالش‌هایی جدی برای منافع ملی و موقعیت راهبردی جمهوری اسلامی ایران به وجود آورده‌اند. در این میان، سفر رئیس‌جمهوری ایران به ایروان به یک رویداد راهبردی تبدیل شده که می‌تواند مسیر آینده ایران در معادلات قفقاز را تعیین کند. این سفر باید فراتر از پروتکل‌های دیپلماتیک معمول، نقشه‌راهی عملی و چندلایه برای تثبیت نقش ایران و مهار تهدیدات فرامنطقه‌ای باشد.
ضرورت تکمیل پروژه‌های حیاتی چون پل دوم نوردوز
یکی از گره‌گاه‌های اصلی تحولات اخیر، تلاش غرب برای دورزدن ایران از مسیرهای اصلی ترانزیتی منطقه و تقویت محور ترکیه-باکو است. در برابر این پویش، تقویت همکاری‌های اقتصادی و ترانزیتی با ارمنستان نه فقط راه‌حلی عملی، بلکه اهرمی برای تضعیف گزینه‌های غربی و بازگرداندن نقش ایران به کانون تحولات منطقه‌ای است.
ایران باید محور شمال–جنوب (ایران-ارمنستان-گرجستان-دریای سیاه) را به‌عنوان شاهراه اصلی ترانزیت، به شیوه‌ای تبیین کند که برای ارمنستان اهمیت داشته باشد و منافع این مسیر بیش از پیش روشن شود. این مسیر نه‌تنها از لحاظ امنیت و ثبات راهبردی ارمنستان ارجح است، بلکه عملیاتی‌شدن می‌تواند بازارهای متنوعی را به این کشور متصل کند و نقش آن را در ترانزیت منطقه‌ای ارتقا بخشد.
در این چهارچوب، تکمیل پروژه‌های حیاتی چون پل دوم نوردوز باید اولویت اصلی باشد. این پل، به عنوان یکی از نقاط کلیدی اتصال ایران به ارمنستان، با تسهیل تجارت و جابه‌جایی می‌تواند ظرفیت ترانزیتی ایران و همسایه شمالی را به شکل چشمگیری افزایش دهد. تسریع ساخت و بهره‌برداری عملیاتی این پل نه‌تنها پیام جدیت و اراده ایران را به دولت ایروان انتقال می‌دهد، بلکه به شکل مستقیم وابستگی ارمنستان به مسیرهای تحت مدیریت غرب را کاهش می‌دهد.
توصیه‌های راهبردی برای ادغام اقتصادی
در کنار همکاری‌های ترانزیتی، ایران باید برنامه‌های مشوق‌محور و برنامه‌هایی که منافع دوجانبه را تأمین کند برای ادغام واقعی «جنوب ارمنستان» با اقتصاد خود ارائه دهد.
عملیاتی‌شدن ایجاد مناطق آزاد مشترک در شمالغربی ایران و جنوب ارمنستان، می‌تواند به خلق بستر جدیدی برای تجارت آزاد، جذب سرمایه‌گذاری و ورود فعال‌تر شرکت‌های ایرانی منجر شود؛ امکانی که زمینه‌ساز رشد و توسعه پایدار مناطق مرزی خواهد بود.
محورهای پیشنهادی شامل برداشتن موانع حقوقی و لجستیکی برای تردد کالا و خدمات، تولید مشترک، تسهیل سرمایه‌گذاری مشترک در صنایع سبک و سنگین، ارائه بسته‌های حمایتی برای پیوند شبکه‌های حمل‌ونقل و انرژی دو کشور و ایجاد تسهیلات ویژه برای بازرگانان ارمنی است. نظیر این اقدامات، انگیزه عملی برای ارمنستان ایجاد می‌کند تا جنوب کشورش را به عنوان هاب اقتصادی پیوسته با ایران ببیند و تمرکز بیشتری بر این محور استراتژیک داشته باشد.
شفافیت پروتکل‌های حقوقی و تشدید نقش ایران
در فضای تعاملی جدید منطقه، ایران باید موضع صرف مخالفت با پروژه‌های غربی را به سیاست مطالبه قوانین و پروتکل‌های شفاف تغییر دهد. در واقع خطوط قرمز خود را به‌طور شفاف به اطلاع طرف‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای برساند و آماده پاسخگویی قاطع به هرگونه تغییر ماهیت مسیرهای ترانزیتی به پایگاه نظامی یا اطلاعاتی باشد.
این رویکرد تازه، ایران را به‌عنوان مدافع ثبات حقوقی و شفافیت منطقه مطرح کرده و علاوه بر ایجاد امکان چانه‌زنی، وسعت حضور ایران را در گفت‌و‌گوهای منطقه‌ای افزایش می‌دهد. مطالبه رسمی پروتکل‌های اجرایی مسیرهای جدید، بررسی عملیاتی روش‌های کنترل مرزها و گمرکات و تضمین عدم عبور کالاهای حساس از این مسیرها، باید هم در رایزنی‌های دوجانبه با ارمنستان و هم در تعاملات چندجانبه منطقه‌ای طرح و پیگیری شود. این سیاست راه‌های بسیاری را برای امتیازگیری بیشتر در ازای اجرایی‌شدن این پروژه باز می‌کند.
راهبرد مقابله با دخالت بازیگران فرامنطقه‌ای
تهران باید طی این سفر از طریق تبیین خطوط قرمز امنیتی و تلاش برای احیای چندجانبه‌گرایی منطقه‌ای در قالبی جدید و خارج از سازوکارهای ناکارا نظیر ۳+۳، مانع از نهادینه‌شدن حضور پایدار ناتو و ایالات متحده در مرزهای شمالی شود. در عمل، این موضوع با تقویت همکاری‌های امنیتی، مانیتورینگ دقیق تحرکات غرب، مذاکرات شفاف حقوقی و سیاست‌گذاری مشترک با ارمنستان و شرکای دیگر قابل تحقق است. سیاست ایران باید به‌گونه‌ای باشد که هرگونه نقض حاکمیت و تلاش برای تبدیل مسیرهای جدید به پایگاه اطلاعاتی یا نظامی غربی، فوراً با پاسخ منسجم دیپلماتیک و حتی عملیاتی مواجه شود.
بــــرش، آینده‌نگری واقع‌بینانه؛ پیامدهای سفر و چشم‌انداز منطقه‌ای
سفر رئیس‌جمهوری به ایروان، گامی کلیدی برای بازتعریف نقش ایران از بازیگری واکنشی به تصمیم‌ساز و فعال منطقه‌ای است. عملیاتی‌کردن پروژه‌های تأثیرگذار ترانزیتی، ادغام واقعی جنوب ارمنستان با اقتصاد ایران، ایجاد مناطق آزاد مشترک، ایجاد مشوق‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری و تقویت دیپلماسی فعال و امنیتی، مجموعه اقداماتی است که می‌تواند نه‌تنها منافع ملی ایران را تضمین کند، بلکه ثبات و توسعه منطقه را به شیوه‌های پایدار رقم بزند. در کنار این و به‌طور نمادین، نگارنده امیدوار است که در برنامه سفر رئیس‌جمهوری به ارمنستان، بازدید از جنوب این کشور و استان سیونیک گنجانده شده باشد که خود پیامی واضح به بازیگران دیگر می‌دهد. در چشم‌انداز آینده، ایران باید نقشی فراتر از مخالفت با طرح‌های دیگران ایفا کند و به عنوان بازوی اصلی امنیت، رشد اقتصادی و ارتباط منطقه‌ای ظاهر شود. در نهایت، این سفر فراتر از یک رویداد دیپلماتیک ساده است و می‌توان آن را فرصتی استراتژیک برای ایران در قفقاز جنوبی قلمداد کرد. ایران با بهره‌گیری از این فرصت می‌تواند نظم مطلوب منطقه‌ای را شکل دهد و در مقابل دخالت و تهدید بازیگران فرامنطقه‌ای، به‌ویژه آمریکا، موضعی فعال و اثرگذار اتخاذ کند. بسته راهبردی پیش‌بینی‌شده با اجرای هوشمندانه، زمینه را برای تضمین منافع ملی و ارتقای ثبات و توسعه منطقه‌ای فراهم می‌آورد. این مسیر نه‌تنها موقعیت ایران را در قفقاز تقویت می‌کند، بلکه آن را به یک کنشگر کلیدی و تصمیم‌ساز اصلی تحولات آتی منطقه تبدیل می‌کند. در واقع، این سفر الگویی از دیپلماسی هدفمند و ترکیب هوشمندانه سیاست، اقتصاد و امنیت است که توانایی ایران در مدیریت چالش‌ها و فرصت‌های قفقاز را به شکلی ملموس به نمایش می‌گذارد.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
