اقتصاد دیجیتال رو به رشد، اما در جاده پر مانع

بر اساس برنامه هفتم توسعه، هدفگذاری شده تا این سهم تا سال ۱۴۰۶ به ۱۵% برسد. برای تحقق این هدف، توسعه زیرساختهای ارتباطی، حمایت از کسبوکارهای دیجیتال و توانمندسازی نیروی انسانی در دستور کار است.
فینتک از بخشهای پویا و نوآور اقتصاد دیجیتال ایران است. استارتآپهایی در حوزه پرداخت آنلاین، وامدهی همتابههمتا، رمز ارز و اینشورتک شکلگرفتهاند، اما موانع رگلاتوری همچنان چالش آفرین است. مصطفی امیری، همبنیانگذار زرینپال، میگوید:

«در ترکیه و امارات شاهد رشد قابلتوجه فینتک هستیم، اما در بانک مرکزی ایران نیازهای امروز جامعه نادیده گرفته میشود».
چالشها شامل نبود چارچوبهای منعطف برای خدمات نوین مالی، تأخیر بانکداری باز، نگرانی از پولشویی و مقاومت سیستم بانکی سنتی است. اقدامات اخیر مانند مجوز پرداخت یاری و سندباکسهای نظارتی روزنهای برای رشد آینده گشوده است.
در دهه گذشته اکوسیستم استارتآپی ایران رشد زیادی داشته و شرکتهایی مانند دیجیکالا، اسنپ، تپسی و کافهبازار به ویژند (برند)های ملی تبدیلشدهاند. بااینحال، ایران هنوز یونیکورن (استارتآپ بالای یک میلیارد دلار ارزش) ندارد.
شهاب جوانمردی، مدیرعامل فناپ، میگوید: «استارتآپهای بزرگ ایرانی چیزی از نمونههای جهانی کم ندارند اما لذت یونیکورن شدن را نچشیدهاند».
موانع اصلی شامل تحریمها، نبود سرمایهگذار خارجی، محدودیت سرمایهگذاری جسورانه و ضعف بازار سرمایه در پذیرش و خروج سرمایهگذاران اولیه است. بااینحال، حمایت دولت از شرکتهای دانشبنیان و ایجاد صندوقهای جسورانه امید به جهش را زنده نگهداشته است.
استاندار اصفهان، مهدی جمالی نژاد، تأکید میکند: «استارتآپها و شرکتهای دانشبنیان با نوآوری، گرههای کور صنایع را باز میکنند و به موتور محرک اقتصاد دیجیتال تبدیلشدهاند».
زیرساخت دیجیتال ستون فقرات این اقتصاد است. توسعه شبکه فیبر نوری به یکسوم جمعیت رسیده و سه قطب مرکز داده ملی در حال احداث است. شرکت ابر آروان و سایر بازیگران داخلی نقش مهمی در توسعه خدمات ابری ایفا میکنند.
در اصفهان، پروژه «خیام ۲» و ایجاد پارک فناوری اطلاعات فولادشهر با حمایت وزارت ارتباطات و استانداری پیش میرود. محمد اطرج، رئیس نظام صنفی رایانهای اصفهان، این اقدامات را گامی برای تبدیل استان به قطب زیرساخت دیجیتال کشور میداند. توسعه ۵G نیز به تقویت بستر خدمات پیشرفته کمک خواهد کرد.
در سال ۱۴۰۲ ارزش معاملات تجارت الکترونیک ایران به حدود ۳۱۸۸ هزار میلیارد تومان رسید؛ رشدی ۷۴ درصدی نسبت به سال قبل. این رقم به سطح کشورهای پیشرو منطقه نزدیک شده است.
سهم خردهفروشی آنلاین از کل بازار به ۶٪ رسیده که نسبت به ۱۴۰۱ (۴٪) رشد داشته است. دیجیکالا بهتنهایی ۱٫۵٪ از کل بازار خردهفروشی کشور را دارد و ۳٪ دیگر از طریق شبکههای اجتماعی حاصل میشود. این یعنی هنوز ۹۴٪ بازار در دست خردهفروشی سنتی است و ظرفیت رشد بالاست.
پلتفرمهایی چون اسنپ، تپسی، دیوار و کافهبازار با میلیونها کاربر نقش مهمی در ایجاد اشتغال و ارزشافزوده دارند، هرچند با چالشهای مقرراتی مانند مالیات و اینماد مواجهاند.
سند ملی هوش مصنوعی در ۱۴۰۲ تصویب شد تا جایگاه ایران در این حوزه ارتقا یابد. نیروی انسانی متخصص و دانشگاههای قوی مزیت کشور است. محصولات بومی در پردازش زبان فارسی، بینایی ماشین و تحلیل دادههای حجیم عرضهشدهاند.
در اصفهان، ظرفیت صنعتی و دانشگاهی بالا بستر اجرای پروژههای IoT را فراهم کرده است. طرحهایی مانند حسگرهای ترافیکی، پایش کیفیت هوا و آبیاری هوشمند فضای سبز اجراشده یا در حال اجراست. توسعه فیبر نوری شهری و 5G زیرساخت این پروژهها را تکمیل میکند. کمیسیون تخصصی AI و IoT نیز برای همافزایی فعالان ایجادشده است.
اگرچه تهران مرکز اصلی استارتآپهاست، اما اصفهان با دانشگاههای معتبر، شهرک علمی تحقیقاتی، صنایع متنوع و هزینه زندگی پایینتر، در حال تبدیل به قطب دوم استارتآپی ایران است.
پروژههای راهبردی شامل قطب دیتاسنتر، پارک فناوریهای پیشرفته و طرحهای شهر هوشمند در دست اجراست. چالشها شامل جلوگیری از مهاجرت نخبگان، جذب سرمایه و تقویت ارتباط صنعت و دانشگاه است. برنامه توسعه چهارساله استان، هوش مصنوعی را یکی از سه محور اصلی قرار داده است.
ایران هنوز از عربستان و ترکیه عقب است. امارات با استراتژی ملی اقتصاد دیجیتال به دنبال دو برابر کردن سهم این بخش است. قطر با جمعیت کمتر اما زیرساخت قوی بازیگر نوظهور است و مصر نیز با جمعیت جوان و تحول دیجیتال رو به رشد است.
اقتصاد دیجیتال ایران باوجود موانع، در مسیر رشد قرار دارد. توسعه پایدار این حوزه نیازمند سیاستگذاری ثابت، حمایت همهجانبه از نوآوری و تعامل فعال با اقتصاد دیجیتال جهانی است. اصفهان بهعنوان قطب نوظهور، با زیرساخت علمی و صنعتی و پروژههای راهبردی میتواند نقش شتابدهنده در این تحول ملی ایفا کند.