ستاد نجات تولید
وقتی از بحران صحبت می‌کنیم اولین چیزی که به ذهنم می‌رسد واژگانی چون ستاد بحران،کمیته اضطرار، گروه حقیقت‌یاب، ریشه‌یابی حوادث و... ، ولی تقریبا همه این واژگان کاربرد نظامی و پزشکی دارند و وقتی حرف از ستاد بحران می‌شود ناخودآگاه تصاویری از جلسات امنیتی یا مدیریت پزشکی و درمانی و آتش‌نشانی و از این دست موضوعات در ذهن انسان تداعی می‌شود.
اما آیا بحران فقط به این معنی است؟ آیا سایر حوزه‌های کشور نیاز به تشکیل کارگروه اضطرار برای پیشگیری و مدیریت مواقع بحرانی ندارد؟ مگر نه اینکه در سال‌های اخیر به گفته اکثر مسوولین و کارشناسان بخش تولید و اقتصاد این کشور در خط مقدم جنگ با دشمنان بوده ؟ پس چرا ساختاری برای پیشگیری و مدیریت مواقع بحرانی در بخش تولید کشور دیده نشده یا به این موضوع اهمیت داد نشده؟ مگر نه اینکه در همین چند سال تولید کشور دچار چالش‌های جدی شده است؛ از مشکلات تحریمی و ارزی گرفته تا مشکل انرژی و جنگ اخیر.
تقریبا تمام ظرفیت کشور در ستادهای بحران معطوف به بخش‌های درمانی و نیازهای اولیه بوده است در صورتی که ریشه اکثر این موارد با پیشگیری و مدیریت بخش تولیدی و اقتصادی قابل حل است. برای شروع هر جنگی اولین نیاز، پدافند قوی است پس در شرایط جنگ اقتصادی نیازمند پدافند قوی در بخش تولید هستیم تا در این جنگ نابرابر، سربلند بیرون آییم.
بحران چیست؟
واژه بحران از پزشکی وارد علوم اجتماعی و اقتصادی شده است. بحران، پیشامدی است که به صورت ناگهانی و گاهی فزاینده رخ می‌دهد و به وضعیتی خطرناک و ناپایدار برای فرد، گروه یا جامعه منجر می‌شود. بحران باعث به وجود آمدن شرایطی می‌شود که برای برطرف کردن آن، نیاز به اقدامات اساسی و فوق‌العاده است. بحران یک واقعه است که تا به حال سابقه نداشته و آنی اتفاق می‌افتد.
بحران، یک واقعیت اجتناب‌ناپذیر در زندگی اجتماعی است که خود میزبان تهدیدها و فرصت‌هایی با شدت، نوع و گستره‌ای متنوع است. این وضعیت می‌تواند مدیران حاکم را در شرایط دشوار و پرمخاطره‌ای قرار دهد. شناخت بحران و شرایط آن در مدیریت بحران بسیار با اهمیت است.
رویکرد جامع در مدیریت بحران
مرحله پیشگیری: مجموعه اقداماتی است که پیش از وقوع بحران با هدف جلوگیری از وقوع مخاطرات یا کاهش آثار زیان‌بار آن انجام می‌شود.
مرحله آمادگی: مجموعه اقداماتی است که توانایی جامعه، دولت و مردم را در انجام مراحل مختلف مدیریت بحران افزایش می‌دهد. آمادگی شامل جمع‌آوری اطلاعات، آموزش، پژوهش، برنامه‌ریزی ایجاد ساختارهای مدیریتی، تامین منابع، تمرین و مانور است.
مرحله مقابله: شامل امداد، نجات، درمان، تامین امنیت، ترابری، دفع مواد زائد جامعه، کنترل مواد خطرناک سوخت‌رسانی و هشدار است.
مرحله بازسازی: بازگرداندن شرایط یک منطقه آسیب‌دیده پس از بحران به شرایط عادی با در نظر گرفتن ویژگی‌های توسعه پایدار و کلیه ضوابط ایمنی است.
اصلی‌ترین مشخصات بحران چیست؟
۱. بحران معمولا نقطه چرخش در سلسله رویدادها و عملیات است.
۲. بحران وضعیتی است که در آن ضرورت تصمیم‌گیری و عمل به شدت مطرح می‌شود.
۳. بحران تهدید واقعی نسبت به اهداف و مقاصد افراد درگیر است.
۴. بحران آثار و نتایج مهمی برای افراد درگیر به بار می‌آورد.
۵. بحران حاصل برخورد رخدادها است و به شرایط تازه‌ای منجر می‌شود.
۶. بحران زمانی مطرح می‌شود که در آن عدم اطمینان درباره وضع موجود و شیوه‌های مهار روندهای نامطلوب شدت می‌گیرد.
۷. بحران وضعیتی است که در آن کنترل حوادث از دست می‌رود و افراد دیگر بر آن کنترلی ندارند.
۸. بحران باعث نگرانی تصمیم‌گیران می‌شود.
۹. در حالت بحرانی غالبا اطلاعات برای تصمیم‌گیری کافی نیست یا فرصت جمع‌آوری آن وجود ندارد.
۱۰. در وضعیت بحرانی زمان علیه تصمیم‌گیری عمل می‌کند.
۱۱. در حالت بحرانی، روابط میان افراد درگیر دگرگون می‌شود.
۱۲. در وضعیت بحرانی میان افراد، برخورد و درگیری ایجاد می‌شود.
پیشنهاد و راهکار
با توجه به شرایط و تعاریف بحران بیشتر به این موضوع پی می‌بریم که جای خالی مدیریت بحران در حوزه تولید کشور احساس می‌شود و همان‌طور که در مقدمه اشاره شد در ساختار سیاستگذاری کشور هیچ بخشی برای بحران بخش تولید دیده نشده است، اما می‌توان با تشکیل ساختاری در وزارت صمت به نوعی اقدامات لازم جهت آمادگی بخش تولید کشور برای رویارویی با مواقع بحرانی انجام شود تا آسیب‌های کمتری به بخش تولید و اقتصاد کشور وارد شود. با آمادگی لازم برای مواجهه با شرایط بحرانی علاوه بر کاهش آسیب‌ها می‌توان از فرصت‌های به وجود آمده نیز بهره‌برداری کرد و این موضوع خود می‌تواند بر رشد و شکوفایی این بخش اضافه کند. پیشنهاد می‌شود تا برای تفکیک و ماهیت خاص بخش تولیدی از اسامی جدید و خلاقانه برای این ساختار استفاده شود تا علاوه بر متمایز بودن به نوعی اهمیت موضوع نیز نشان داده شود، بر همین اساس نام پیشنهادی برای این بخش «ستاد نجات تولید» است.
ستاد نجات تولید وزارت صمت
۱. با توجه به اهمیت و ضرورت این ستاد ریاست آن باید به عهده وزیر صمت باشد که در مواقع ضروری با حضور ایشان و در جلسات دوره‌ای با حضور نماینده ایشان جلسات تشکیل شود.
۲. اعضای این ستاد شامل تمام معاونان وزیر در بخش تولیدی باشد.
۳. بنا بر ضرورت و موضوعات جلسات، مدعوین از سایر دستگاه‌های دولتی و ذی‌ربط به جلسات دعوت شوند.
۴. در مورد موضوعات چند وجهی و فرا دستگاهی، پیشنهاد مکتوب ستاد نجات تولید وزارت صمت از طریق وزیر به ریاست جمهوری انعکاس داده می‌شود تا با ابلاغ نهاد ریاست جمهوری در سایر دستگاه‌ها نیز لازم‌الاجرا شود.
۵. مهم‌ترین کمیته این ستاد به‌خصوص در شروع فعالیت کمیته پژوهش و تحقیق باشد.
۶. شرکت شهرک‌های صنعتی نقش بازوی اجرایی این ستاد در شهرک‌های صنعتی بزرگ و حیاتی را ایفا می‌کند.
۷. نماینده ستاد نجات تولید وزارت صمت می‌تواند به‌عنوان عضو اصلی در ستادهای بحران کشور یا کارگروه‌های آمادگی ملی حضور پیدا کند.
۸. تشکیل سطوح مختلف ستاد نجات تولید مثل سطوح ملی و استانی در دستور کار قرار گیرد.
اهداف ستاد نجات تولید وزارت صمت
۱. سیاستگذاری و تعیین راهبردهای جامع
۲. مطالعه و پیش‌بینی بحران‌های آتی
۳. کاهش اثرهای بحران و مقابله با آن با کمترین هزینه‌ها
۴. ارائه دستورالعمل‌ها و استانداردها جهت مواجه با بحران
۵. آموزش واحدهای تولیدی جهت آمادگی برای شرایط بحرانی
۶. ایجاد نقش حمایتی وزارت صمت و ارائه بسته‌های حمایتی در مواقع بحرانی
۷. مطالعه و شناسایی ضریب آسیب‌پذیری واحدهای تولیدی بر اساس شاخص‌های جغرافیایی
۸. پایش و نظارت دوره‌ای واحدهای تولیدی در جهت آمادگی هرچه بیشتر برای بحران
۹. شناسایی گلوگاه‌های تولیدی و واحدهای تولیدی استراتژیک و اتخاذ تدابیر لازم برای حفاظت از آنها.
در مجموع ستاد نجات تولید در وزارت صمت می‌تواند با دسته‌بندی واحدهای تولیدی به نسبت اهمیت و آسیب‌پذیری آنها با توجه به موضوعات و بحران‌های پیش رو تدابیر لازم را برای آمادگی مواجه با بحران را اتخاذ کند تا از آسیب‌های پیش رو جلوگیری کند یا آسیب‌ها را به حداقل برساند.
موضوعات و چالش‌هایی که در حال حاضر بخش تولیدی کشور با آن درگیر است موارد ذیل است، که در دستور کار ستاد بحران قرار خواهد گرفت:
۱. ناترازی انرژی و آسیب‌های آن در بخش تولیدی کشور
۲. مشکلات ارزی ناشی از تحریم‌ها
۳. تحلیل چالش‌های ژئوپلیتیک و پیش‌بینی وضعیت در آینده
بدیهی است که مدیران نمی‌توانند در برابر همه نوع بحران آمادگی داشته باشند. با این حال اگر آنها به مدیریت بحران به عنوان یک بخش جدا نشدنی از مسوولیت مدیریت استراتژیک خود معتقد باشند، احتمال اینکه گرفتار چالش و زیان شود تا حد زیادی کاهش می‌یابد. توجه به مدیریت بحران و ارتباط آن با برنامه‌ریزی تکنیکی و عملیاتی بسیار مهم است. این موضوع وقتی از اهمیت بالاتری برخوردار می‌شود که در مورد یک سازمان ملی و حاکمیتی با نقش تعیین‌کننده مانند وزارت صمت صحبت می‌کنیم.
* پژوهشگر حوزه صنعت
