رویداد هفته
نقش کارآفرینان خلاق شهری در توسعه اقتصاد اصفهان
به بیان یک فعال حوزه صنایع‌دستی اصفهان، چشم‌انداز او این است که «هر هنرمند در خانه‌اش یک کارآفرین خلاق هنری باشد» ؛ به عبارتی، خلاقیت، عامل افتراق اصلی کارآفرین خلاق از کارآفرینان دیگر است. در این‌گونه فعالیت‌ها تمرکز اصلی بر خلق ارزش‌افزوده نوآورانه و فرهنگی است و نه صرفاً تولید انبوه یا افزایش سرمایه. بسیاری از ناظران اقتصاد شهری بر این باورند که «خلاقیت موتور اصلی رشد اقتصادی است» و بدون کارآفرینی خلاق، توسعه‌یافتگی هر جامعه‌ای با مانع روبه‌رو خواهد شد.
ظرفیت‌های خلاقیت‌محور در اصفهان
اصفهان با پیشینه فرهنگی-تاریخی غنی، از ظرفیت‌های منحصربه‌فردی برای کارآفرینی خلاق برخوردار است. این شهر به‌عنوان «شهر خلاق صنایع‌دستی و هنرهای مردمی» در شبکه شهرهای خلاق یونسکو ثبت‌شده که به گفته مسئولان «فرصتی گران‌بها برای رونق گردشگری مبتنی بر صنایع‌دستی همراه با خلاقیت و نوآوری» فراهم می‌کند. حجم گسترده صنایع‌دستی اصفهان (با بیش از ۲۰۰ رشته هنری مختلف) و حضور حدود ۲۵۰۰ کارگاه فعال این حوزه منجر به اشتغال نزدیک به ۱۰۰ هزار نفر (معادل ۵٪ جمعیت شهر) شده است. به‌علاوه، دانشگاه‌های معتبر (اصفهان، صنعتی، هنر و سایر مراکز پژوهشی) و مراکز رشد و شتاب‌دهنده‌ها با همکاری نهادهای دولتی در حال شکل‌دهی زیست‌بوم نوآوری در شهر هستند. برای مثال، «شتاب‌دهنده صنایع خلاق اصفهان» در سال ۱۳۹۷ راه‌اندازی شده و بر رشته‌هایی مانند طراحی پوشاک، جواهرسازی، پویانمایی، سینما و هنرهای تجسمی تمرکز دارد. این اقدامات در کنار تأسیس خانه‌های خلاق و برگزاری رویدادهای فرهنگی-هنری، بستری برای رشد ایده‌های نوآورانه در حوزه گردشگری فرهنگی، هنرهای شهری و فناوری‌های خلاق فراهم کرده است.
نمونه‌های موفق کارآفرینی خلاق در اصفهان
صنایع‌دستی معرق با ضایعات سنگ: مهندس «رضا شفیعی» یکی از مبتکران اصفهان است که با خلاقیتی ویژه تکه‌های باقی‌مانده از سنگ‌های ابعاد بزرگ را به قطعات نازک معرق (کاشی‌کاری با سنگ) تبدیل می‌کند. وی می‌گوید تولید این قطعات از ضایعات سنگ می‌تواند «اشتغال پایدار با درآمد مناسب» ایجاد کند و در کارگاه او تاکنون برای ۱۰۰ نفر شغل مستقیم فراهم‌شده است. در این واحد تولیدی مواد اولیه از قطعات فرعی سنگ تأمین می‌شود و در خروجی «هیچ ضایعه‌ای تولید نمی‌شود»؛ کوچک‌ترین پسماندها هم به محصولات هنری تبدیل می‌شوند. این فعالیت خلاقانه زمینه‌ساز صادرات به چند کشور نیز شده است.
بازار آنلاین صنایع‌دستی (بازآرتچه): تجربه «بازآرتچه»، پلتفرم آنلاین فروش آثار دست‌ساز هنری، نمونه‌ای از کارآفرینی خلاق دیجیتال در اصفهان است. مؤسسان آن با حذف واسطه‌ها امکان ارتباط مستقیم هنرمندان با خریداران را فراهم کرده‌اند. به گفته خودشان، در شش ماه نخست فعالیت بیش از ۸۰۰ هنرمند با بیش از ۵۰۰۰ محصول دست‌ساز در این پلتفرم حضور یافتند و اپلیکیشن آن بیش از ۲۰ هزار بار دانلود شده است. این موفقیت نشان‌دهنده علاقه بازار به ابزارهای نوآورانه فروش محصولات خلاقانه است.
شتاب‌دهنده‌ها و مراکز نوآوری: در سال‌های اخیر چندین مرکز نوآوری و شتاب‌دهنده تخصصی در اصفهان راه‌اندازی شده است تا استارت‌آپ‌های فرهنگی-خلاق را جذب کند. به‌طور مثال، مرکز نوآوری «هاب اصفهان» در دوره‌های اخیر بیش از ۲۰ تیم نوپا را جذب کرده که چندین استارت‌آپ در حوزه گردشگری (نظیر «تراول‌گرام» و «ایران‌گرد») و فناوری‌های شهری را حمایت می‌کند. این نمونه‌ها حکایت از تنوع و پویایی زیست‌بوم خلاقیت در اصفهان دارد. علاوه بر کسب‌وکارها، پروژه‌های شهری مانند «گذر صنایع‌دستی» نیز با فراهم کردن کارگاه‌های دائمی برای هنرمندان، بستری برای نمایش توانمندی‌های خلاق شهروندان ایجاد کرده است.
تأثیر بر اشتغال، برند شهری و توسعه پایدار
حضور فعال کارآفرینان خلاق در اصفهان اثرات چشمگیری بر جنبه‌های مختلف اقتصاد و جامعه داشته است. ازلحاظ اشتغال، همان‌گونه که ذکر شد، حدود ۱۰۰ هزار نفر (۵٪ جمعیت) مستقیماً در صنایع‌دستی مشغول به کارند و خلاقیت در این حوزه هرروز فرصت‌های شغلی جدیدی می‌گشاید. شهردار اصفهان با اشاره به اهمیت توسعه گردشگری خاطرنشان کرده است که «وقتی گردشگری به بازار می‌آید و با دلار صنایع‌دستی را می‌خرد، مغازه‌های دیگری که تغییر کاربری داده‌اند نیز دوباره به صنایع‌دستی بازمی‌گردند.» به‌بیان‌دیگر، رونق کسب‌وکارهای خلاق موجب تقویت سایر بخش‌های اقتصادی (هتلداری، خدمات، حمل‌ونقل) و تثبیت درآمدها می‌شود.
از منظر برند شهری، عضویت اصفهان در شبکه شهرهای خلاق یونسکو و کسب عناوینی مانند «شهر خلاق صنایع‌دستی» و «دومین شهر جهانی صنایع‌دستی» (پس از جیپور) اعتبار بین‌المللی شهر را افزون کرده است.
موزه‌ها و میدان‌های تاریخی شهر (به‌ویژه میدان نقش‌جهان) اکنون حامل هویت خلاق اصفهان هستند؛ اتفاقاً یونسکو هم در سال‌های اخیر «پلاک زرین‌شهر خلاق اصفهان» را در میدان نقش‌جهان نصب‌کرده تا «افتخار» خلاقیت هنرمندان اصفهان را به رخ کشد.
این تصویرسازی قدرتمند به ارتقای گردشگری فرهنگی و شهری کمک می‌کند؛ به‌نحوی‌که دبیر کل یونسکو و سایر مقامات بین‌المللی کارآفرینی و خلاقیت شهری را یکی از عوامل اصلی تبدیل شهرها به مقاصد گردشگری بین‌المللی و پایدار می‌دانند.
به لحاظ زیست‌محیطی و توسعه پایدار نیز کارآفرینی خلاق سازگار است: بسیاری از کسب‌وکارهای خلاق بر تولید محلی، استفاده مجدد و بازیافت اتکا دارند. در مثال معرق سنگ اشاره‌شده، استفاده از ضایعات سنگ و عدم تولید پسماند جدید نمونه‌ای از این پایداری به شمار می‌رود. همچنین محصولات صنایع‌دستی اصولاً از مواد طبیعی و تجدید پذیر ساخته می‌شوند، به همین دلیل همواره در بلندمدت رو به رشد و کم آسیب باقی می‌مانند. افزون بر این، میزان صادرات صنایع‌دستی اصفهان نیز در سال‌های اخیر افزایش‌یافته و تجار و کارآفرینان این حوزه در بازارهای جهانی نفوذ بیشتری یافته‌اند.
