گزارش خبرنگار استانی «دنیای اقتصاد» از نگرانی فعالان اقتصادی درباره ایجاد «بنادر خشک»
« بندر شهید رجایی» تعطیل می‌شود؟
در این پایانه‌ها محموله‌های منتقل شده توسط کشتی به آنها انتقال داده می‌شوند و به عنوان مرکزی برای انتقال محموله‌های دریایی به مقاصد داخلی عمل می‌کنند.
اکنون بندر خشک آپرین تنها بندر خشک به بهره‌‌‌‌‌برداری رسیده در ایران است، اما در کشور ظرفیت‌های متعددی برای احداث بنادر خشک وجود دارد که برخی از آنها شناسایی شده است؛ از جمله بندر خشک پیشگامان (مهریز)، بندر خشک سلفچگان، بندر خشک اصفهان، بندر خشک ایرانشهر، بندر خشک قزوین و بندر خشک فرودگاه امام‌خمینی(ره). ظرفیت احداث بنادر خشک در استان‌های فارس، لرستان، خراسان‌رضوی، یزد، کرمان، شیراز و کرمانشاه وجود دارد.
طرح انتقال بخشی از بارهای بندر شهید رجایی به بنادر خشک، به عنوان یکی از سیاست‌های کلان دولت برای ساماندهی شبکه ترانزیت کشور و کاهش فشار روی این بندر استراتژیک مطرح شده است.
این تصمیم با واکنش‌های متفاوتی از سوی فعالان اقتصادی، کارشناسان و مسوولان استان هرمزگان مواجه شده است. برخی آن را فرصتی برای توسعه لجستیک ملی می‌دانند، درحالی‌که دیگران نگران تضعیف جایگاه بندر شهید رجایی و پیامدهای اقتصادی- اجتماعی آن هستند.
پسکرانه‌های بندر شهید رجایی
پارسال علی عبدالعلی‌زاده، نماینده رئیس‌جمهور در هماهنگی اجرای سیاست‌های کلی توسعه دریامحور در بندرعباس از آغاز برنامه‌ریزی برای انتقال بخشی از بارهای بندر شهید رجایی به سه بندر خشک داخلی خبر داد. هفته گذشته نیز این نماینده رئیس‌جمهوری در سفر به یزد اعلام کرد: بندرخشک پیشگامان (یزد) و آپرین (تهران) به عنوان پسکرانه‌های رسمی بندر شهید رجایی انتخاب شده و به‌زودی نقش کلیدی در توسعه ملی لجستیک ایفا خواهند کرد. همچنین، در گام‌های بعدی سیرجان نیز به عنوان یکی از پسکرانه‌های این بندر بزرگ به شبکه حمل‌ونقل و ترانزیت کشور افزوده می‌شود.
این اظهارات عبدالعلی‌زاده واکنش‌های بسیاری از سوی فعالان اقتصادی استان هرمزگان به همراه داشته است. دغدغه اصلی این فعالان، حفظ جایگاه بندر شهید رجایی در نقشه لجستیکی کشور و تقویت آن به‌عنوان گلوگاه ترانزیتی ایران است.
تهدید اشتغال و اقتصاد
مهران نجاتی، رئیس انجمن حمل‌ونقل و لجستیک استان هرمزگان با اشاره به پیامدهای اجرای طرح خروج کالا از بندر شهیدرجایی می‌گوید: نمی‌توان بدون در نظر گرفتن اشتغال موجود و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، اقدام به خلوت‌سازی این بندر کرد. سرمایه‌گذاران سال‌ها برای توسعه خدمات بندری تلاش کرده‌اند، اما اکنون بدون ارائه راهکار مشخص، همه‌چیز را به نام خلوت‌سازی کنار می‌زنند. اگر این خلوت‌سازی بدون نسخه‌ای دقیق و کارشناسی صورت گیرد، نه‌تنها اشتغال را تهدید می‌کند، بلکه تعادل اقتصادی استان را نیز به هم خواهد زد.
وی با انتقاد از روند تصمیم‌گیری در این حوزه تاکید می‌کند: ما نگران آن هستیم که بدون در نظر گرفتن نظرات بخش خصوصی و ذی‌نفعان، تصمیماتی شتاب‌زده اتخاذ شود. تصمیمات باید در بستر کارشناسی و با محوریت استان، به‌خصوص در تعامل با فعالان اقتصادی بندری اتخاذ شود.
نقش بخش خصوصی درتصمیم‌گیری‌ها
رئیس انجمن حمل‌ونقل و لجستیک استان هرمزگان در ادامه به بخشنامه‌های اخیر دولت اشاره کرد و گفت: اکنون حمل یکسره برای کالاهای اساسی نظیر گندم و نهاده‌های دامی انجام می‌شود و دولت به‌عنوان متولی، روند مشخصی برای آن تعریف کرده است. اما در حوزه کانتینری، با انباشت مواجه هستیم. تصور بر این است که همه کالاها باید فورا از بندر خارج شود، درحالی‌که زیرساخت‌ها در سایر نقاط کشور پاسخگوی چنین سیاستی نیست.
نجاتی معتقد است: مبنای تصمیم‌گیری باید به صورت کارشناسی و با در نظر گرفتن شرایط اقتصادی، اجتماعی و امنیتی استان باشد و انتظار داریم بخش خصوصی به‌عنوان شریک دولت در حوزه توسعه لجستیک، در تصمیم‌گیری‌ها نقش پررنگ‌تری داشته باشد.
نگرانی جامعه اقتصادی
علی صادقی، از فعالان اقتصادی استان هرمزگان نیز معتقد است: بندرعباس نقش پشتیبان اصلی در انتقال کالاهای وارداتی و صادراتی کشور را ایفا می‌کند. بندر شهید رجایی به دلیل تجمیع بالای کالا، به یکی از بنادر شاخص ایران بدل شده و بالغ‌بر ۸۰ درصد کانتینرهای وارداتی کشور از این بندر عبور می‌کنند، بااین‌حال، تصمیم اخیر دولت برای انتقال و توزیع کالاها به سایر نقاط، بدون مشورت با فعالان بندری، موجب نگرانی جدی جامعه اقتصادی و خدماتی استان شده است.
وی تاکید کرد: این تصمیم می‌تواند منافع گروه‌های مختلف استان از جمله شرکت‌های حمل‌ونقل، تخلیه و بارگیری، ترخیص‌کاران و حتی کارگران بندر را تحت تاثیر قرار دهد.
پیامدهای طرح دولت
صادقی بر این باور است که اگر روند خروج کالا از بندر شهید رجایی ادامه یابد، بندرعباس با بحران کمبود نیروی انسانی ماهر و متخصص مواجه می‌شود و دچار عقب‌ماندگی در حوزه دانش فنی بندری خواهد شد.
وی گفت: خلوت‌سازی اسکله‌ها بدون برنامه‌ریزی دقیق، نه تنها اشتغال مستقیم ۱۶ هزار نیروی کار را تهدید می‌کند، بلکه باعث کاهش درآمدهای مالیاتی و بیمه‌ای استان نیز می‌شود که قطعا ضررهای بلندمدتی برای استان به همراه خواهد داشت.
وی پیشنهاد داد: از ظرفیت استان هرمزگان برای ایجاد بندر خشک در نقاط پراکنده استفاده شود تا سهم بیشتری از فرآیند ترخیص و حمل‌ونقل در داخل استان حفظ شود. این فعال اقتصادی تاکید کرد: نمایندگان مجلس باید در چنین فرآیندهایی فعال‌تر ظاهر شوند. خلوت‌سازی بندر شهید رجایی فقط یک تصمیم اداری نیست، بلکه یک موضوع راهبردی و اقتصادی است که به تمام استان مربوط می‌شود. باید پیش از ابلاغ چنین بخشنامه‌ای، نظرتخصصی فعالان بندری و نمایندگان مردم نیز لحاظ می‌شد.
استفاده از ابزارهای نوین گمرکی
صالح دریانورد، مشاور اتاق بازرگانی استان هرمزگان نیز با اشاره به درخواست برخی نمایندگان استان‌ها برای برخورداری از بندرهای خشک، می‌گوید: نمایندگان مجلس در دوره‌های مختلف، ایجاد بنادر خشک را به‌عنوان یک امتیاز برای حوزه انتخابیه خود پیگیری کرده‌اند. وی حادثه اخیر در بندر شهید رجایی و تراکم شدید کانتینرها را یکی از دلایل طرح موضوع بنادر خشک دانست و گفت: تمرکز اصلی باید بر خلوت‌سازی گمرکات با استفاده از ابزارهای نرم‌افزاری و سیاستگذاری استراتژیک باشد، نه صرفا انتقال فیزیکی کالا.
وی پیشنهاد داد: کالاهای حیاتی مانند دارو و غذا از طریق بنادر خشک توزیع شوند. دریانورد هشدار داد: تمرکز بیش‌ازحد برجابه‌جایی کالا از مرزها می‌تواند به ساختار مرزی کشور آسیب وارد کند.
وی گفت: بندر شهید رجایی به‌رغم برخورداری از یک‌چهارم ظرفیت کانتینری کشور، هنوز به صورت کامل فعال نشده، هرچند روند توسعه آن در جریان است.
انتقاد از سیاست‌های دولت
فرامرز گودرزی، رئیس انجمن صادرات و واردات اتاق بازرگانی استان هرمزگان نیز با نقد روند فعلی توسعه بندر خشک گفت: ایجاد بندر خشک در مناطق مختلف کشور در حالی مطرح می‌شود که زیرساخت‌های واقعی آن هنوز فراهم نشده است.
وی افزود: بر اساس برنامه‌های مطرح شده، قرار است کالاها از طریق بنادر خشک ترانزیت شوند، اما این روند نه‌تنها موجب افزایش هزینه حمل‌ونقل می‌شود، بلکه در نهایت فشار اقتصادی بیشتری را متوجه مصرف‌کننده نهایی می‌کند. گودرزی، با گلایه از دولت گفت: دولت برای جلوگیری از انباشت کالا، ظرفیت انبارداری را در بنادر افزایش داده، اما به نظر می رسد به‌جای اصلاح زیرساخت‌های ناکارآمد، فقط به‌ظاهر موضوع پرداخته است.
وی تاکید کرد: ترانزیت کالا اگرچه از نظر زمانی تفاوت چشم‌گیری با واردات ندارد، اما بار مالی زیادی ایجاد می‌کند که باعث غیرفعال شدن برخی شرکت‌ها و بی‌اثر شدن زیرساخت‌های قبلی شده است.
گودرزی معتقد است: اگر روند ترخیص کالا از۱۰روز به ۲ روز کاهش یابد نیازی به بندرخشک نداریم چرا که روند کالا و ترخیص سریع‌تر انجام می‌شود. این اقدام باعث می‌شود هزینه‌های مضاعف تولیدکنندگان کاهش یابد.
فرصتی برای توسعه تجارت ملی
به نظر می‌رسد ایجاد بندر خشک در هرمزگان، با مدیریت صحیح، می‌تواند کارآیی بندر شهید رجایی را افزایش دهد و هرمزگان را به قطب لجستیک خلیج فارس تبدیل کند.
البته موفقیت آن منوط به همکاری دولت و بخش خصوصی و توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل چندوجهی است. ایجاد بندر خشک در هرمزگان به عنوان پشتیبان بندر شهیدرجایی، نه تنها یک ضرورت لجستیکی، بلکه یک فرصت استراتژیک برای توسعه تجارت ملی و منطقه‌ای است.
این طرح می‌تواند با کاهش فشار بر بندرشهیدرجایی، افزایش انعطاف پذیری زنجیره تامین و توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل چندوجهی، نقش کلیدی در رشد اقتصادی ایران ایفا کند.
تصمیم‌گیری درباره بنادر خشک باید با نگاهی جامع و مبتنی بر منافع ملی و استانی انجام شود. در نهایت، هرگونه اقدام باید با در نظر گرفتن پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و امنیتی باشد تا بتوان به توازنی پایدار بین منافع ملی و استانی دست یافت.
