موسسه دولتهای عربی خلیج فارس مستقر در واشنگتن بررسی کرد؛
راز پایداری تنش‌زدایی ایران و عربستان
موسسه کشور‌های عربی خلیج فارس مستقر در واشنگتن در مقاله‌ای به بررسی روابط ایران و عربستان به‌ویژه پس از حمله موشکی ایران به پایگاه آمریکایی العدید قطر پرداخت و نوشت: در فضایی که ناپایداری منطقه‌ای رو به افزایش است، دوام گشایش در روابط ایران و عربستان به‌عنوان منبعی نادر از ثبات در خاورمیانه تبدیل شده است. اینکه این روند توانسته شوک‌های شدید ماه ژوئن - از جمله درگیری بزرگ ایران و اسرائیل، حملات هوایی آمریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران و حمله تلافی‌جویانه ایران به پایگاه هوایی العدید قطر - را پشت سر بگذارد، نشان‌دهنده تمایل ادامه‌دار هر دو کشور برای اجتناب از رویارویی مستقیم و حفظ تعادلی حداقلی در روابط است.
با‌این‌حال، این تعادل بسیار شکننده است. اگر آتش‌بس لرزان ایران و اسرائیل فروبپاشد و درگیری در سراسر خاورمیانه شدت گیرد، آزمون واقعی درک متقابل عربستان و ایران ممکن است هنوز در پیش باشد. تنش‌زدایی عربستان و ایران تا اینجا همان چیزی را محقق کرده که هر دو طرف از توافق دیپلماتیک تاریخی امضاشده در پکن در سال ۲۰۲۳ انتظار داشتند. این توافق که عملا به‌عنوان یک پیمان عدم‌تجاوز عمل می‌کند، هدف اصلی خود را برآورده ساخته است.
برای عربستان که مشتاق پیشبرد چشم‌انداز ۲۰۳۰ و کاهش ریسک‌های ناشی از ادراک تهدید از ایران است، ازسرگیری روابط دیپلماتیک با تهران اقدامی راهبردی بود که هدف آن ایجاد ثبات بیشتر هم در داخل پادشاهی و هم در سطح منطقه‌ای بود. برای ایران، هدف اصلی این بود که اطمینان یابد ریاض نه از تلاش‌های بین‌المللی برای منزوی کردن یا تحت فشار قرار دادن تهران حمایت کند و نه نقشی در هرگونه اقدام نظامی احتمالی آمریکا یا اسرائیل علیه خاک ایران داشته باشد. تهران همچنین روابط تجدیدشده با عربستان را مسیری برای کاستن از انزوای نسبی خود در جهان عرب و در نتیجه بهبود جایگاهش در سطح جهانی می‌دانست.
محکومیت سریع عربستان در ۱۳ ژوئن نسبت به حملات اسرائیل علیه ایران، بازتابی از قصد راهبردی ریاض برای ارسال پیامی روشن به تهران بود: عربستان نه از اقدامات نظامی اسرائیل علیه ایران حمایت می‌کند و نه آنها را تسهیل می‌کند. درگیری ۱۲روزه ایران و اسرائیل در نهایت تایید کرد که نه تهران و نه ریاض از تعهد خود به تنش‌زدایی عقب‌نشینی نکرده‌اند. هر دو پایتخت مصمم‌اند دستاورد‌های دیپلماتیک نزدیک به دو سال و نیم گذشته را حفظ کنند و از بازگشت به الگو‌های خصمانه‌ای که مراحل پیشین روابطشان - به‌ویژه از ژانویه ۲۰۱۶ تا آوریل ۲۰۲۱، دوره‌ای از دشمنی و تنش‌های شدید فرقه‌ای - را مشخص می‌کرد، پرهیز کنند.
قابل‌توجه است که در جریان درگیری ژوئن، برخی شهروندان ایرانی از تهران خواستند با هدف افزایش هزینه‌های مداخله آمریکا برای دولت دونالد ترامپ، با حمله به زیرساخت‌های انرژی عربستان و دیگر شرکای منطقه‌ای آمریکا، تنش‌ها را تشدید کند. اما تهران از چنین اقداماتی خودداری کرد و نشان داد که محاسبه‌ای سنجیده و راهبردی از ترجیح ثبات منطقه‌ای و تعامل دیپلماتیک با عربستان (و دیگر کشور‌های عربی خلیج فارس) بر تشدید تقابل دارد.
از دیدگاه ریاض، حمله موشکی ازپیش‌اعلام‌شده ایران به پایگاه هوایی العدید قطر به‌شدت نگران‌کننده بود. درحالی‌که ریاض حمله تلافی‌جویانه و حیثیتی تهران را محکوم کرد، رهبری سعودی نشان داد که این واقعه مبنایی برای تغییر بنیادین در سیاست خارجی ریاض در قبال ایران نخواهد بود. در اصل، عربستان آشکار کرد که این حادثه که صرفا پایگاهی میزبان ستاد فرماندهی مرکزی آمریکا را هدف قرار داد، به‌عنوان بهانه‌ای برای بر هم زدن روند جاری تنش‌زدایی مورد استفاده قرار نخواهد گرفت.
در ۲۴ ژوئن، محمد بن‌سلمان ولیعهد عربستان با مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور ایران تماس تلفنی برقرار کرد تا درباره آتش‌بسی که یک روز پیش‌تر اعلام شده بود گفت‌و‌گو کند. تماس میان این دو مقام بر علاقه مشترکشان برای محافظت از روند تنش‌زدایی عربستان و ایران در برابر پیامد‌های حمله موشکی ایران به پایگاه هوایی العدید تاکید داشت. این تعامل دیپلماتیک عزم مشترک برای مهار بحران و حفظ دستاورد‌های دیپلماتیک از مارس ۲۰۲۳ تاکنون را نشان داد.
در ادامه همین رویکرد، عباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران در ۹ ژوئیه و در مسیر بازگشت از هفدهمین نشست بریکس در برزیل، توقف قابل‌توجهی در عربستان داشت. اهمیت این دیدار‌ها نه‌تنها در نمادگرایی آنها بلکه در آنچه از محاسبات راهبردی ریاض آشکار می‌سازند نهفته است: حفظ روابط باثبات و کارآمد با تهران برای پاسداری از منافع ملی عربستان ضروری است، به‌ویژه در دوره‌ای که پویایی‌های درگیری منطقه‌ای بسیار شدید است.
هرچند درگیری اخیر تاب‌آوری تنش‌زدایی عربستان و ایران را نشان داد، اما هم‌زمان نگرانی‌های ریاض درباره مسیر بلندمدت روابط با تهران را نیز عمیق‌تر کرد. بنابراین، عربستان خود را در موقعیتی حساس می‌یابد: تلاش برای حفظ تنش‌زدایی با ایران، در عین آماده شدن برای احتمال آشوب گسترده‌تر در همسایگی. چنین دغدغه‌هایی بازتابی از نگرانی فزاینده نسبت به امکان ورود به چرخه‌های تشدید تنش است که می‌تواند کشور‌های عربی خلیج فارس را به رویارویی مستقیم بکشاند یا در معرض خسارات جانبی قرار دهد. با‌این‌حال و به‌رغم این نگرانی‌ها، دلایل محکمی برای باور به ادامه مسیر تنش‌زدایی میان ریاض و تهران وجود دارد. در واقع، منافع مشترک در کاهش تنش و ثبات منطقه‌ای به احتمال زیاد محرک تداوم تلاش‌ها نه‌تنها برای حفظ بلکه برای تعمیق تدریجی تعامل دیپلماتیک در دوره پیش رو خواهد بود.
