تغییر کاربری املاک
در نتیجه همین امر، لازم بود که توجه به امور دفاعی مورد توجه مسوولان تهران قرار گیرد. امور دفاعی نیز شامل ساخت پناهگاه‌های متعدد و ابنیه مقاومی است که تجهیزات و ملزومات یاری‌رسان به شهروندان در دوره جنگ را در خود جای دهد. این مراکز باید به نحوی ساماندهی می‌شدند که وسایل بهداشتی، غذا، آب، دارو، مراکز انرژی اضطراری و وسایل ارتباطی مقاوم در برابر حمله سایبری دشمن را در درون خود تامین کنند. این دقیقا همان اقدامی است که رژیم صهیونی، در دستور کار خود قرار داده‌است. این رژیم، بر اساس شنیده‌ها تمام ابنیه را از سال ۱۹۷۰ به بعد، ملزم به احداث پناهگاه‌ها کرد و حتی از سال ۱۹۹۰، هر واحد آپارتمانی را موظف کرد که دست‌کم یک اتاق امن در همان واحد داشته باشند. با این همه و با وجود اینکه مقامات اسرائیل مدام ایران را تهدید می‌کردند، متاسفانه در ایران پناهگاه‌ها احداث نشدند و با شروع جنگ ۱۲روزه هم به نظر رسید تمهید چندانی برای شرایط این‌چنینی اتخاذ نشده است و تهران یا دیگر شهرهای بزرگ ایران، فاقد پناهگاه‌های مناسب برای وقوع جنگ و سوانح هستند.
به همین دلیل هم به نظر می‌رسد دولت باید در قبال این غفلت و برای فراموش نکردن آن، باید بازسازی ساختمان‌های آسیب‌دیده را به‌گونه‌ای انجام دهد که نماد این فراموشی شود. در واقع دولت باید این بازسازی را به‌نحوی انجام دهد که یادآوری دائمی این غفلت سبب عدم تکرار آن در آینده شود. لذا در شرایط حاضر دولت باید تهدید ساختمان‌های مخروبه و سانحه‌دیده را با بازسازی منطقی آنها، به نمادهایی از آن فراموشی و همین‌طور فرصتی برای دفاع بهتر در آینده تبدیل کند. پیشنهاد می‌شود برای پذیرش اقدامات ناکافی دفاعی تهران و دیگر شهرهای آسیب‌دیده، به جای بازسازی ساختمان‌های ویران‌شده با همان کاربری قبل، بناهای جدید با اخذ کاربری حیاتی برای جنگ و سانحه بازساخت شوند. همچنین می‌توان با تغییر کاربری این ساختمان‌ها و تبدیل این بناهای آسیب‌دیده به پناهگاه‌های زیاد در زیرزمین، عملکردهای حیاتی برای زمان جنگ و سانحه ارتقا یابند. البته لازم به ذکر است که پرداخت قیمت این بناهای آسیب‌دیده باید بر عهده دولت باشد و شهرداری‌ها ملزم به جبران مافات دولت نیستند. این امر نیز مستلزم موارد زیر است:
۱- می‌توان برخی از ساختمان‌های آسیب‌دیده را تبدیل به ساختمانی کرد که در دوران جنگ، مواد غذایی دوره جنگ را انبار می‌کنند؛ البته به‌منظور اینکه مواد غذایی فاسد و کهنه نشوند، می‌توان آنها را به شکل فروشگاه‌های که با فروش و خرید دوباره مواد غذایی مرتبا آنها را تازه نگاه می‌دارند، مانع از فسادپذیری مواد غذایی شد.
۲- برخی از این ساختمان‌ها می‌توانند منبع ذخیره آب باشند؛ البته برای تازه ماندن منابع آب، لازم است تدبیری اتخاذ شود تا آب، مرتب توزیع و دوباره اخذ شود. در واقع این منبع آب، باید به‌شکل یک منبع آب جاری باشد.
۳- برخی از این ساختمان‌ها می‌توانند تبدیل به درمانگاهی برای روز حادثه شوند. البته در کشور درمانگاه‌های زیادی وجود دارند اما می‌توان در زمان صلح از این درمانگاه‌ها به‌عنوان مرکز سوانح و سوختگی استفاده کرد.
۴- برخی از این ساختمان‌ها می‌توانند تبدیل به مراکز پخت غذا و غذاخوری در زمان سوانح شوند. همچنین برای اینکه ساختمان‌ها در زمان صلح راکد نباشند، می‌توان از آنها برای در زمان غیرجنگ به شکل رستوران استفاده کرد.
۵- برخی از این ساختمان‌ها هم می‌توانند تبدیل به خوابگاه اضطراری در زمان جنگ شوند؛ این کار باید به این شکل صورت بگیرد که ساختمان‌ها در زمان صلح کاربری سالن‌های نمایشی مرتبا فعال را داشته باشند ولی مثل فرودگاه‌ها که به صندلی‌های تخت‌خواب‌شو مجهز هستند، چنین صندلی‌هایی در خود جای دهند. این‌گونه در زمان وقوع بحران، این سالن‌ها کاربری خوابگاه خواهند گرفت.
باید توجه داشت که ترکیب ساخت، مصالح و دیگر تمهیدات این ساختمان‌ها باید به گونه‌ای باشد که در مقابل تخریب و آسیب‌هایی مانند سیل، زلزله و همچنین جنگ مقاوم باشند؛ در نتیجه این ساختمان‌ها باید اشکالی داشته باشند که مقاومت را ممکن سازند. یکی از مدل‌های مقاوم در برابر این آسیب‌ها، بناهای مخروطی‌شکل مقاوم بتنی است که اتفاقا شکل آنها نیز می‌تواند به‌طور نمادین، غفلت جنگ تحمیلی ۱۲روزه را نمایش دهند.
یکی دیگر از سرفصل‌های مهم که باید در ساخت بناهای مقاوم با جنگ مورد توجه قرار بگیرد، مساله بنا و محیط زیست است، چراکه در هنگام بروز سانحه، احتمال آلودگی هوا نیز وجود دارد؛ لذا این ابنیه باید حتما به دستگاهای هواساز مجهز باشند. نکته جالب توجه هم عبارت از این است که تجهیز این بناها به دستگاه‌های هواساز سبب می‌شود بتوان در شرایط عادی از این بناها برای تصفیه هوای اطراف خود کمک استفاده کرد.
یکی دیگر از مواردی که در بازسازی این بناها باید مورد توجه قرار بگیرد آن است که این ساختمان‌ها بتوانند انرژی لازم را درون خود ذخیره کنند تا در زمان مناسب از آن استفاده کنند. به همین دلیل هم بناها باید از طریق سولار انرژی مرتب اقدام به تبدیل انرژی خورشیدی به برق کنند تا بتوانند برق تولیدشده را در خود ذخیره کنند و در دوره عادی انرژی اضافی تولیدشده را به شهر منتقل کنند. مورد دیگری که در زمان ساخت بناهای زمان جنگ باید به آنها توجه کافی مبذول کرد، تدارک ارتباطات ایمن، امن و مقاوم در قبال حمله سایبری برای دوره جنگ و سوانح است.
تامین مالی مناطق آسیب‌دیده
بدیهی است دولت باید اقدام به پرداخت خسارت ابنیه ویران و آسیب‌دیده عمده کند و این امر در شمار وظایف شهرداری قرار ندارد، چراکه جنگ تحمیلی ۱۲روزه، یک جنگ ملی بوده است و شهرداری تهران ملزم به پرداخت هزینه‌های ناشی از آن نیست. البته شهرداری تهران موظف است تمام تسهیلات لازم برای آواربرداری و احداث پناهگاه‌ها را تمام و کمال تامین کند و در این امر به دولت کمک کند.
* کارشناس حوزه شهرسازی
