بازتعریف روابط با محور «تنش صفر»

«آمبرین زمان» در یادداشتی در «المانیتور» در همین رابطه نوشت، شیبانی گفت سوریه می‌خواهد روسیه در کنارش باشد. او همچنین خواستار احترام متقابل بین دو کشور شد. دیپلمات ارشد سوری به لاوروف گفت: «دوران کنونی پر از چالش‌ها و تهدیدهای مختلف است، اما فرصتی برای ساختن یک سوریه متحد و قوی نیز هست و البته ما علاقه‌مندیم که روسیه در این مسیر در کنار ما باشد.» لاوروف دعوت کرملین از الشرع را برای پیوستن به اولین اجلاس روسیه - اتحادیه عرب که قرار است در ۱۵ اکتبر (۲۳ مهرماه) در مسکو برگزار شود، تکرار کرد. پیش از سفر الشیبانی، گمانه‌زنی‌هایی مطرح شده بود دال بر اینکه سوریه درخواست استرداد بشار اسد را خواهد کرد. اما برآوردها از این دیدار حاکی از این بود که روسیه وقعی به این درخواست نگذاشت به این دلیل که ممکن است چنین اقدامی اعتبار مسکو را در میان متحدانش لکه‌دار کند.

دلایل دیدار الشیبانی از مسکو

تا همین اواخر، دیدار روز پنج‌شنبه غیرقابل تصور به نظر می‌رسید. اما مصلحت و واقعیت بر خصومت غلبه می‌کند. واقعیت این است که نیروهای روسی از زمان مداخله در درگیری‌های داخلی سوریه، دو پایگاه در سواحل سوریه ایجاد کردند که از آنجا می‌توانند قدرت خود را در خاورمیانه اعمال کنند و نیرو و سلاح را به سایر متحدان خود در آفریقا و خاورمیانه منتقل کنند: یک پایگاه دریایی در طرطوس و یک پایگاه هوایی در حمیمیم (تنها پایگاه‌های نظامی رسمی این کشور در خارج از مرزهای اتحاد جماهیر شوروی سابق). قرارداد اجاره فعلی برای این پایگاه‌ها تا سال ۲۰۶۶ اعتبار دارد، اما هیچ یک از طرفین در کنفرانس مطبوعاتی روز پنج‌شنبه به وضعیت قرارداد اجاره فعلی اشاره‌ای نکردند. لاوروف گفت که مسکو آمادگی خود را برای بررسی «توافق‌نامه‌ها و قراردادهای منعقدشده تحت شرایط مختلف» ابراز می‌کند.

الشیبانی نیز گفت که ارزیابی مجدد برای تعیین اینکه آیا این توافق‌نامه‌ها «در خدمت منافع مردم سوریه هستند» ضروری است. وی گفت که سوریه در مسیر پیشرفت خود به «دوستان و شرکایی» نیاز دارد. به نوشته تحلیلگر المانیتور، الشرع شخصیت جهادی خود را کنار گذاشته و به عملگرایی روی آورده است. بر همین اساس، نمایندگان الشرع مذاکراتی را با بسیاری از طرف‌های منطقه‌ای (همسایگان) و فرامنطقه‌ای آغاز کرده‌اند. «دارین خلیفه»، مشاور ارشد گروه بین‌المللی بحران می‌گوید: سفر شیبانی «با سیاست تنش صفر الشرع، حتی با دشمنان سابق، سازگار است.» الشرع پس از به دست گرفتن قدرت گفت که برخلاف انتظارات، هیچ برنامه‌ای برای قطع روابط با مسکو ندارد. چنین بود که هیاتی از مقامات روسی به رهبری میخائیل بوگدانوف، نماینده ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در امور خاورمیانه و معاون وزیر امور خارجه، اندکی پس از آن به دمشق سفر کردند.

روسیه که به دلیل حمله به اوکراین به طور فزاینده‌ای منزوی و تحریم شده است، مانند سوریه به شدت به شرکا نیاز دارد. «آرون لوند»، یکی از اعضای اندیشکده «Century International»، می‌گوید: «برخلاف انتظارات، روسیه حتی پس از سقوط اسد نیز توانسته رابطه کاری خود را با سوریه حفظ کند.» او به المانیتور گفت: «آنها از یکدیگر خوششان نمی‌آید، اما این مهم نیست. آنها از یکدیگر چیزهایی می‌خواهند و عمل‌گرا هستند. آنها می‌توانند با هم معامله کنند.» منافع اصلی روسیه حفظ دو پایگاه خود در سوریه در حمیمیم و طرطوس است و سوریه نیز به نوبه خود به حمایت روسیه در سازمان ملل نیاز دارد. ایالات متحده اخیرا این گروه حاکم بر سوریه را از فهرست سازمان‌های تروریستی خود حذف کرد.

با این حال، به گفته لوند، روسیه، که عضو دائم شورا است، بعید است که این کار را «به صورت رایگان» انجام دهد. تامین امنیت پایگاه‌هایش می‌تواند یک معامله‌ی متقابل باشد. لوند خاطرنشان کرد که دمشق ممکن است بخواهد از روابط روسیه با رژیم اسد سوءاستفاده کند تا با چهره‌های کلیدی دوران اسد که از کشور گریخته‌اند، ارتباط برقرار کند و شاید حتی آنها را به همکاری بطلبد یا «از روسیه بخواهد که فعالیت‌های خصمانه‌ی آنها را سرکوب کند» و به ردیابی دارایی‌های از دست رفته کمک کند. برای سوریه، ادامه‌ ارسال گندم و نفت روسیه همچنان حیاتی است؛ زیرا دولت موقت پس از بیش از یک دهه جنگ داخلی برای ایجاد اندکی ثبات اقتصادی تلاش می‌کند. در عین حال، آنچه از زرادخانه‌ نظامی سوریه پس از حملات هوایی مداوم اسرائیل باقی مانده است، عمدتا ساخت روسیه است. بنابراین، منطقی است که دمشق بخشی از آن را جایگزین، تعمیر و ارتقا دهد تا زمانی که بتواند به بازارهای دیگر دسترسی پیدا کند. با این حال، روسیه احساس می‌کند که منافعش در سوریه زمانی که این کشور ضعیف و دچار تفرقه است، به بهترین شکل تامین می‌شود.

«آنا بورشچفسکایا»، پژوهشگر ارشد موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک، خاطرنشان کرد که روسیه نه تنها از طریق نظامی، بلکه از طریق روابط اقتصادی نیز به طور فعال برای بازیابی نفوذ خود در سوریه تلاش کرده است. بورشچفسکایا به المانیتور گفت: «اما این واقعی نیست. روسیه می‌خواهد سوریه ضعیف و تجزیه‌شده باشد، زیرا این یک محیط ایده‌آل برای تقویت نفوذش است. روسیه به آرامی و در طول زمان با گروه‌هایی که می‌تواند بعدا برای حمایت به آنها تکیه کند، روابط برقرار خواهد کرد.»