صادرات بدون برند؛ تیراندازی در تاریکی
در اقتصاد جهانی امروز، برند تنها یک لوگو یا بسته‌بندی زیبا نیست؛ بلکه حامل پیام اعتماد، کیفیت، تجربه مصرف و هویت فرهنگی شرکت است. برندسازی صادراتی، ستون فقرات توسعه پایدار در تجارت خارجی کشورهاست. کشورهایی که صادرات‌شان بر پایه برند بنا شده، توانسته‌اند نه‌تنها سهم بازار را در اختیار بگیرند، بلکه سودآوری، وفاداری مشتریان و امکان توسعه عمودی زنجیره ارزش را نیز برای خود تضمین کنند.
در مقابل، صادرات بدون برند، نه قابلیت تکرار دارد، نه قدرت چانه‌زنی می‌آورد و نه فرصت قیمت‌گذاری مناسب فراهم می‌کند. نمونه‌هایی چون زعفران، خرما، شیرینی، شکلات و مکمل‌های دام و طیور ایرانی، سال‌هاست که به‌صورت بی‌نام و نشان به بازارهای منطقه‌ای و جهانی می‌روند؛ اما سود نهایی به جیب شرکت‌هایی می‌رود که تنها کارشان بسته‌بندی مجدد، خلق برند و بازاریابی در کشور مقصد است.
دلیل این وضعیت، صرفا به نبود حمایت‌های دولتی یا محدودیت‌های زیرساختی برنمی‌گردد. مساله اصلی، نبود نگاه راهبردی در میان تولیدکنندگان و صادرکنندگان است. بسیاری از شرکت‌ها هنوز هم تصور می‌کنند که کیفیت محصول یا قیمت رقابتی به‌تنهایی برای موفقیت در بازارهای خارجی کافی است. این در حالی است که ورود موثر به بازارهای صادراتی، نیازمند شناخت دقیق بازار هدف، طراحی برند متناسب با فرهنگ مصرف‌کننده، توسعه بسته‌بندی تخصصی و ساخت کانال‌های توزیع مستقل است.
برای عبور از این وضعیت، پنج گام اساسی پیشنهاد می‌شود:
۱. انجام تحقیقات بازار هدف پیش از هرگونه صادرات، نه پس از آن؛
۲. تعریف برند صادراتی با پیام، رنگ، ارزش پیشنهادی و روایت قابل‌فهم برای بازار مقصد؛
۳. طراحی حرفه‌ای بسته‌بندی با زبان و زیبایی‌شناسی منطبق بر سلیقه مصرف‌کننده خارجی؛
۴. ایجاد یا مشارکت در شبکه‌های توزیع مطمئن و باثبات؛
۵. استفاده از مشاوران توسعه بازار صادراتی، خصوصا در پارک‌های علم و فناوری، اتاق‌های مشترک بازرگانی، و مراکز تجاری ایران در کشورهای هدف.
صادرات بدون برند، یعنی تیراندازی در تاریکی؛ شاید گاهی هدفی را تصادفی بزنیم، اما نمی‌توان بر تکرار آن حساب کرد، و هرگز نمی‌شود آن را توسعه داد. اگر می‌خواهیم در تجارت جهانی حرفی برای گفتن داشته باشیم، باید مسیر «برند محور» را جایگزین «فرصت‌محور» کرد—و این یعنی بازتعریف اساسی نقش شرکت‌ها، نهادهای حمایتی و مشاوران تجاری در فرآیند صادرات.
* کارشناس حوزه سیاستگذاری بازرگانی
