مسعود پزشکیان با کدام راهبرد به ارمنستان سفر کرد؟
برنامه ایران در ایروان
مسعود پزشکیان در فرودگاه ایروان مورد استقبال معاونین نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه ارمنستان قرار گرفت. این سفر رسمی به دعوت نخست‌وزیر ارمنستان انجام می‌گیرد و طرفین بنا دارند در ملاقات‌های سطح بالا زمینه توسعه روابط دوجانبه و امضای توافق‌نامه‌ها در قالب سیاست همسایگی و اول همسایگان را به‌ویژه پس از توافق صلح میان جمهوری ارمنستان و جمهوری آذربایجان و ایجاد ظرفیت‌های جدید ترانزیتی در منطقه فراهم کنند. پزشکیان پس از ارمنستان راهی بلاروس می‌شود تا سیاست توسعه روابط با اوراسیا به‌ویژه پس از امضای تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا را که ارمنستان و بلاروس دو عضو آن هستند تقویت کند. پزشکیان عصر روز دوشنبه ۲۷مرداد، در نخستین برنامه سفر خود به ارمنستان، در نشستی با ایران‌شناسان ارمنی تاکید کرد که مردم ایران و ارمنستان می‌توانند در لوای دوستی و اشتراکات عمیق فرهنگی، تاریخی و تمدنی، روابط و همکاری‌های فیمابین را هر چه بیشتر توسعه داده و به آن تنوع ببخشند. وی افزود: «ما به اینجا آمده‌ایم تا تعاملات دو کشور را تعمیق ببخشیم و تحکیم کنیم.»
فرصت‌های کریدوری قفقاز
رئیس‌جمهور پیش از عزیمت به ارمنستان و بلاروس در تشریح اهداف این سفرها گفت: «در جریان این سفرها، تفاهم‌نامه‌ها و توافقات مهمی به امضا خواهد رسید که افق‌های تازه‌ای را برای ایجاد بسترهای اقتصادی و اجتماعی مطلوب در کشور گشوده و به نفع پیشرفت و تعالی ملت عزیزمان خواهد بود.» پزشکیان با تاکید بر تلاش ایران برای تقویت و توسعه روابط با کشورهای همسایه که همواره در اولویت سیاست‌های کلان جمهوری اسلامی ایران و تاکیدات مقام معظم رهبری قرار داشته است، گفت: «در این سفر نیز تمرکز ما بر استمرار و تعمیق توافقات موجود به‌ویژه در حوزه‌هایی که از نظر اقتصادی و فرهنگی می‌تواند نقشی راهگشا ایفا کند و به تسریع روند همکاری‌ها کمک نماید، استوار خواهد بود.» به گفته رئیس‌جمهور، یکی از محورهای مهم گفت‌وگوها، کریدور شمال-جنوب خواهد بود که می‌تواند فرصت‌های تازه‌ای برای توسعه همکاری‌های دو کشور فراهم آورد. همچنین مسیر شرق به غرب به‌عنوان بستری مناسب جهت توسعه و تسهیل جریان تجارت منطقه‌ای مورد بحث قرار خواهد گرفت.
پزشکیان با بیان اینکه از جمله دغدغه‌های مهم ما در این زمینه، حضور شرکت‌های آمریکایی در منطقه است که نگرانی‌هایی را به دنبال دارد، توضیح داد: «تجربه‌های پیشین نشان داده است که برخی از این شرکت‌ها با پوشش فعالیت‌های تجاری، اقدامات غیرمنتظره و غیرمطلوبی انجام داده‌اند. به همین جهت، گفت‌وگوهایی جدی در خصوص نگرانی‌ها و چالش‌های مربوط به این مساله خواهیم داشت.» رئیس‌جمهور در پایان گفت که بی‌تردید، در جریان این دیدارها، تفاهم‌نامه‌ها و توافقات مهمی به امضا خواهد رسید که افق‌های تازه‌ای را برای ایجاد بسترهای اقتصادی و اجتماعی مطلوب در کشور گشوده و به نفع پیشرفت و تعالی ملت خواهد بود.
تاکید دوباره بر مواضع اصولی ایران
از سوی دیگر سید‌عباس عراقچی، وزیر خارجه کشورمان، روز گذشته و همزمان با سفر پزشکیان به ارمنستان، در گفت‌وگویی به علقه‌های بسیار نزدیک تهران و ایروان و ملت‌های دو طرف پرداخت و گفت: «منافع مهم ژئوپلیتیک و اقتصادی دو کشور را به هم نزدیک کرده و به همین دلیل رابطه ما در سال‌های اخیر رشد بسیار ملاحظه‌ای داشته است. شرکت‌های ایرانی در پروژه‌های سنگین در ارمنستان فعالیت می‌کنند و پروژه‌های دیگری هم در دست انجام است.» رئیس دستگاه دیپلماسی در گفت‌وگو با ایرنا در خصوص برخی نگرانی‌ها پیرامون تغییرات ژئوپلیتیک در منطقه توضیح داد: «منظور ما از تغییرات ژئوپلیتیک، تغییر مرزهای شناخته‌شده بین‌المللی، جابه‌جایی مرزها، به‌اصطلاح خدشه وارد شدن به حاکمیت هر یک از کشورهای منطقه و تمامیت ارضی کشورهای منطقه است. یعنی مثلا بخشی از ارمنستان به این منظور به گونه‌ای استفاده شود که منجر به اشغالگری، تغییر یا تضعیف حاکمیت‌ها شود.»
وزیر امور خارجه کشورمان ادامه داد: «ما خیلی روشن از قبل گفته‌ایم که چنین چیزی را برنمی‌تابیم و سیاست ما از قدیم روشن بوده و اقداماتی هم در این جهت انجام داده‌ایم تا جدیت خودمان را نشان دهیم که همه مطلع هستند. الان هم سیاست ما همین است؛ تغییرات ژئوپلیتیک را در منطقه نمی‌پذیریم.» به گفته عراقچی، آنچه الان اتفاق افتاده این است که بین ارمنستان و آذربایجان بیانیه‌ای امضا شد. در این بیانیه به صراحت آمده که دو طرف تغییرناپذیری مرزهای منطقه را قبول دارند، به حاکمیت و تمامیت ارضی همه کشورهای منطقه احترام می‌گذارند و قصدی برای تغییر در این وجود ندارد. از این جهت برای ایران نگرانی ژئوپلیتیک در مقطع فعلی ظاهرا رفع شده است.
وی در ادامه گفت: «اما به لحاظ اقتصادی ممکن است برای ما خسارت‌هایی داشته باشد و آن راه ترانزیتی را که از ایران می‌گذرد کمی کمرنگ‌تر بکند، که البته این بستگی به خودمان دارد که چطور جذابیت‌های این جاده را بالا ببریم که حرکت و حمل‌ونقل بیشتری از این مسیر صورت بگیرد.»
در جست‌وجوی سازوکار اطمینان‌بخش
عراقچی در این گفت‌وگو خاطرنشان کرد: «یک نگرانی دیگر وجود دارد که این جاده بهانه‌ای شود برای حضور نیروهای آمریکایی در منطقه، که در این رابطه نیز طی چند روز گذشته مقامات ارمنی با ما تماس‌هایی داشتند؛ هم پاشینیان با رئیس‌جمهور تماس گرفت، هم وزیر خارجه با من تماس گرفت، هم معاون وزیر خارجه تماس گرفت، هم به ایران آمد و توضیحات کامل داد. آنها اطمینان دادند که به هیچ وجه نیروی آمریکایی به خاطر این جاده در ارمنستان حضور پیدا نخواهد کرد.»
وزیر خارجه گفت که در سفر رئیس‌جمهور به ارمنستان باز هم این نگرانی‌ها تکرار می‌شود و تلاش خواهد شد تا به یک سازوکار اطمینان‌بخش در این رابطه دست پیدا کنیم. وی درباره چارچوب «سه به علاوه سه» نیز توضیح داد که این چارچوب هنوز به نقطه‌ای نرسیده که بتواند مشکلات منطقه را حل کند، ولی سیاست ما این است و سیاست روسیه هم همین است و فکر می‌کنم سیاست ترکیه و دوستان دیگر هم همین است؛ همه معتقدند که مشکلات منطقه باید در منطقه توسط کشورهای منطقه حل شود. وزیر خارجه در این مصاحبه گفت: «جالب است بدانید که ارمنی‌ها اصرار دارند که به هیچ وجه از کلمه «کریدور» برای تعریف این خط، که اسمش را در توافق مسیر گذاشته‌اند، استفاده نشود. در متن بیانیه توافق هم از کلمه «کریدور» استفاده نشده است و آن، یک جاده‌ای هست که یک کنسرسیوم آمریکایی-ارمنی بانی آن شده که در ارمنستان احداث کند.»
نکات ایران درباره توافق صلح
اسماعیل بقایی، سخنگوی دستگاه دیپلماسی، در نشست روز گذشته خود در ارتباط با سفر رئیس‌جمهور به ارمنستان گفت که سفر رئیس‌جمهور به ارمنستان از قبل برنامه‌ریزی شده بود و در راستای گسترش تعاملات با همسایگان صورت می‌گیرد. بقایی همچنین به موضوع امضای بیانیه توسط آذربایجان و ارمنستان پرداخت و گفت که این، یک تصمیم حاکمیتی مربوط به دو کشور بود ولی دو الی سه نکته در ارتباط با آن وجود دارد. سخنگوی وزارت خارجه تاکید کرد که ما همچون گذشته از امضای موافقت‌نامه صلح بین دو کشور آذربایجان و ارمنستان استقبال می‌کنیم؛ موافقت‌نامه صلحی که زمینه‌ساز امنیت پایدار در منطقه شود.
وی ادامه داد: «نکته دیگر بحث ایجاد مسیر عبوری از جنوب ارمنستان به نخجوان است که در مورد این موضوع بارها ما مواضع خود را مطرح کرده‌ایم. بارها اعلام کردیم که موافق رفع انسداد و ایجاد مسیرهای ارتباطی هستیم ولی این مسیرها باید با حفظ مرزهای شناخته‌شده بین‌المللی و بدون تغییر ژئوپلیتیک انجام شود.» بقایی ادامه داد: «حضور نیروهای نظامی خارجی در منطقه را مفید نمی‌دانیم و نگرانی‌های خود را در این زمینه مطرح کرده‌ایم. به ما این اطمینان داده شده که هیچ نیروی نظامی خارجی در منطقه مستقر نمی‌شود.»
