ریسک‌های نوظهور
در گذشته، سازمان‌ها با تکیه بر تجربیات تاریخی به پیش‌بینی آینده می‌پرداختند. اما در مواجهه با ریسک‌های نوظهور، داده‌های تاریخی چندان قابل اتکا نیستند؛ چرا که بسیاری از این تهدیدها ماهیتی جدید دارند یا در بستری متفاوت و غیر قابل مقایسه با گذشته شکل گرفته‌اند.
تعریف و ویژگی‌های ریسک‌های نوظهور
ریسک‌های نوظهور، خطراتی هستند که: به تازگی بروز کرده‌اند یا از گذشته وجود داشته ولی به دلایلی مانند پیشرفت فناوری یا تغییرات اجتماعی–سیاسی، اکنون اهمیت بیشتری یافته‌اند؛ به‌سختی قابل پیش‌بینی هستند؛ تاثیرات سیستمی و چندلایه دارند و در بسیاری موارد فاقد چارچوب‌های کنترلی مناسب هستند.
انواع ریسک‌های نوظهور
۱. ریسک‌های فناورانه: پیشرفت سریع فناوری‌های دیجیتال، فرصت‌های بزرگی را به همراه داشته، اما ریسک‌های نوینی نیز پدید آورده است. ظهور ابزارهای هوش مصنوعی مولد (Generative AI) علاوه بر کاربردهای گسترده در آموزش، تولید محتوا و برنامه‌نویسی، نگرانی‌هایی در حوزه جعل هویت، انتشار اخبار کذب، و تولید محتوای غیرقانونی ایجاد کرده‌اند. همچنین حملات سایبری جدید و پیشرفته به زیرساخت‌های حیاتی، علاوه بر خدشه‌دار کردن شهرت موجب اختلال در عرضه خدمات و محصولات شده است.
۲. ریسک‌های زیست‌محیطی: تغییرات اقلیمی، افزایش گازهای گلخانه‌ای و تخریب منابع طبیعی، ریسک‌هایی را به‌وجود آورده‌اند که حتی ابعاد اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را نیز تحت‌تاثیر قرار داده‌اند. افزایش دمای هوا منجر به مرگ افراد، بحران آبی، افزایش هزینه‌های درمانی و کاهش بهره‌وری شد. افزایش ریزگردها و توفان‌های شن در منطقه خاورمیانه، که ناشی از خشک شدن تالاب‌ها و تغییرات اقلیمی است، سلامت عمومی، حمل‌ونقل و حتی روابط بین‌الملل را تحت‌تاثیر قرار داده است.
۳. ریسک‌های اجتماعی و سیاسی: دگرگونی‌های سریع اجتماعی، تمایلات جدید و تغییرات انتظارات در نسل Z، نابرابری اقتصادی و رشد جنبش‌های افراطی می‌توانند منجر به ناآرامی، مهاجرت گسترده یا بی‌ثباتی سیاسی شوند. نقش رسانه‌های اجتماعی در سازماندهی اعتراضات در کشورها نشان‌دهنده ظهور قدرت‌های جدید در شکل‌دهی افکار عمومی و تهدیدهای جدید برای دولت‌هاست.
۴. ریسک‌های ژئوپلیتیک: تنش‌های بین‌المللی و رقابت بین قدرت‌های جهانی در جهت تغییر نظم جهانی منجر به تنش‌های بین‌المللی، جنگ، تحریم و بی‌ثباتی در قوانین و توافقنامه‌های بین‌المللی شده است.
۵. ریسک‌های سلامت جهانی: همه‌گیری ویروس‌های جدید، تغییرات و دستکاری ژنتیکی باعث ایجاد بحران در سلامت افراد شده و به تبع آن منجر به اختلال‌های گسترده در زنجیره تامین جهانی شده است.
۶. ریسک‌های اقتصادی: حباب‌های مالی ناشی از سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوپا، گسترش ارزهای دیجیتال و نوسانات بازار‌های رمزارز و کاهش کنترل بانک‌های مرکزی بر ارزهای غیرمتمرکز می‌تواند علاوه بر افزایش ریسک‌های پول‌شویی منجر به بحران‌های مالی شود.
راهکارهای شناسایی و مدیریت ریسک‌های نوظهور
ایجاد سامانه پایش مستمر (Horizon Scanning): سازمان‌ها باید روندها و علائم ضعیف را به طور مستمر تحلیل کنند.
استفاده از تفکر سناریویی: طراحی سناریوهای محتمل، به تحلیل اثرات احتمالی ریسک‌ها کمک می‌کند.
سرمایه‌گذاری در تاب‌آوری سازمانی: ایجاد ساختارهای انعطاف‌پذیر، آموزش کارکنان، تنوع‌بخشی به منابع و طراحی برنامه‌های بحران از جمله اقدامات موثر هستند.
همکاری بین‌المللی و چندبخشی: ریسک‌های نوظهور اغلب جهانی هستند و نیاز به پاسخ‌های هماهنگ بین کشورها و بخش‌های مختلف دارند.
نتیجه‌گیری
ریسک‌های نوظهور نه صرفا تهدید، بلکه نشانه‌ای از پویایی جهان هستند. مدیریت اثربخش آنها نیازمند نگرش چندرشته‌ای، آینده‌نگر و مبتنی بر شواهد است. سازمان‌ها و کشورهایی که این نوع ریسک‌ها را جدی بگیرند و برای آنها آماده شوند، نه‌تنها از پیامدهای منفی در امان خواهند بود، بلکه می‌توانند از دل این تحولات، فرصت‌هایی برای نوآوری و پیشرفت خلق کنند.
* پژوهشگر حوزه مدیریت ریسک
