گروه مطالعات اقتصادی -شرکت مهندسی بین المللی فولاد تکنیک
کارنامه صنعت فولاد کشور در سال ۱۴۰۳
تولید محقق شده واحدهای احیا مستقیم کشور نیز افزایش یک‌درصدی نسبت به دوره مشابه تجربه کرده‌اند. اما ظرفیت اسمی واحدهای فعال احیا مستقیم در سال ۱۴۰۳ به نسبت سال قبل با ۷/۱۰ درصد افزایش به بیش از ۴۹/۴۴ میلیون تن رسیده است. افزایش ظرفیت و تولید آهن اسفنجی از آن جهت قابل توجه است که محدودیت‌های تامین گاز طبیعی به خصوص در ماه‌های سرد سال همچنان ادامه داشته و به نحوی باعث شده که افزایش تولید آهن اسفنجی کشور با روند کاهنده رخ دهد. به هر صورت در شرایط حاضر ظرفیت فعلی واحدهای احیا مستقیم تقاضای مورد نیاز واحدهای فولادسازی را تامین خواهند نمود.
در سال های گذشته نرخ بهره‌وری تولید در حلقه‌های آهن اسفنجی و فولادمیانی به دلیل محدودیت دسترسی به برق در فصل گرم سال و گاز در فصل سرد کاهش یافته است. با توسعه واحدهای جدید آهن اسفنجی و فولادی و افزایش تقاضای انرژی، به‌ویژه گاز، این محدودیت‌ها تشدید خواهد شد. پیش‌بینی می‌شود نرخ بهره‌وری تولید در واحدهای فولاد میانی به حدود ۶۰ درصد یا حتی کمتر کاهش یابد. این امر حاکی از آن است که سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده و در دست اجرا در این صنعت، علی‌رغم برخورداری از ارزش افزوده بالا، با ریسک ناپایداری در تأمین انرژی مواجه‌اند. به‌گونه‌ای که امکان دستیابی به روند تولید باثبات و بهره‌وری مطلوب را با چالش جدی روبرو می‌سازد.
در سالیان اخیر میزان تولید این محصول در سال ۱۴۰۳ با رشد ۷/۳ درصدی به بیش از ۳/۶۱ میلیون تن افزایش یافت. در پایان سال ۱۴۰۳ ظرفیت اسمی تولید گندله در کشور ۳/۷۳ میلیون تن بوده که مشخص کننده ضریب بهره‌برداری ۸۴ درصدی تولید این محصول در کشور بوده است. تداوم افزایش تولید گندله واحد صنعتی و معدنی گل‌گهر، فولاد‌مبارکه‌اصفهان در سال ۱۴۰۳ (بعد از کاهش تولید سال ۱۴۰۱) یکی از دلایل افزیش تولید سال ۱۴۰۳ را شامل شده است.
میزان تولید کنسانتره سنگ آهن در سال ۱۴۰۳ بیش از ۹/۶۸ میلیون تن بوده که نسبت به سال ۱۴۰۲ در حدود ۱ درصد رشد داشته است. ظرفیت اسمی تولید کنسانتره کشور نیز با افزایش ۷/۳ میلیون تنی نسبت به سال گذشته به بیش از ۸۵/۸۷ میلیون تن در سال رسیده است که مشخص کننده ضریب بهره‌وری ۷۸ درصدی تولید این محصول است. از جمله دلایل کاهش نرخ بهره‌وری زنجیره در هر حلقه نسبت سال گذشته را میتوان به بهره‌برداری رسیدن واحدهای جدید دانست که در مسیر طی نمودن رسیدن به ظرفیت اسمی بوده اند.
به طور کلی در زنجیره بالادستی فولاد کشور در پایان سال ۱۴۰۳، ظرفیت اسمی مازاد قابل توجه در بخش تولید گندله و کنسانتره سنگ آهن وجود داشته است. با وجود آنکه در ظرفیت اسمی زنجیره فولاد کشور با مازاد تقاضا برای آهن اسفنجی مواجه بوده، اما با در نظر گرفتن ضریب بهره‌برداری پایین‌تر واحدهای فولادسازی در واقع مشکلی برای تامین ماده اولیه (آهن اسفنجی) واحدهای فولادسازی وجود نداشته اند.
در بخش تولیدات زنجیره پایین دستی، تغییرات محسوسی در تولید سال ۱۴۰۳ مشاهده نشده و به طور کلی تولید این محصولات با افزایش ۶/۲ درصدی در حدود ۱/۲۲ میلیون تن گزارش شده است. در پایان سال ۱۴۰۳ نزدیک به ۵۶ درصد از سبد تولید محصولات زنجیره پایین دستی فولاد به محصولات طویل و ۴۴ درصد به محصولات تخت اختصاص داشته است.
همانطور که اشاره گردید، مازاد عرضه قابل توجه محصولات کنسانتره سنگ آهن و گندله در سال ۱۴۰۳ در زنجیره فولاد وجود داشت. در سال ۱۴۰۳ نیز روند افزایش صادرات با توجه به جهش صادرات این محصولات در سال ۱۴۰۲ ادامه دار بوده است. در این سال بیش از ۴/۷ میلیون تن کنسانتره سنگ آهن و ۸/۱۰ میلیون تن گندله صادر شده که به ترتیب رشد ۱۱ و ۴ درصدی را نسبت به سال ۱۴۰۲ تجربه نموده‌اند. صادرات آهن‌اسفنجی نیز نزدیک به ۷/۱ میلیون تن در سال گذشته بوده که کاهش ۱۲ درصد را در این محصول عیان می‌سازد. در مقابل روند کاهش حجم صادرات به فولاد میانی با نرخ ۲۲ درصد نسبت به سال ۱۴۰۲ رقم خورده است.
مجموع صادرات محصولات زنجیره پایین دستی کشور در سال ۱۴۰۲ در حدود ۳۵/۴ میلیون تن بوده که ۸۷ درصد از آن به محصولات طویل فولادی اختصاص داشته است. بزرگ ترین مقاصد صادراتی محصولات پایین دست، کشورهای عراق، ترکیه و ارمنستان برای محصولات طولی، عراق، امارات متحده و پاکستان برای محصولات تخت بوده است.
در سال ۱۴۰۳ همچنان شاهد واردات محصولات فولادی در بخش زنجیره پایین دستی بوده، که حدود ۸/۱ میلیون تن محصولات پایین دستی به کشور وارد شده که نسبت به دوره مشابه سال گذشته افزایش چشم‌گیری نداشته است. سبد محصولات زنجیره پایین دستی ایران شامل ۸۰ درصد محصولات تخت و ۲۰ درصد محصولات طویل فولادی است. نزدیک به ۶۷ درصد از حجم واردات محصولات تخت فولادی به ورق‌های سرد و گرم و مابقی به محصولات پوشش‌دار و زنگ نزن اختصاص دارد. در بخش واردات محصولات طویل فولادی، لوله‌بدون درز همچنان بزرگترین سهم از حجم واردات این بخش را در اختیار دارد. متوسط ارزش هر واحد صادرات محصولات فولادی تخت ۵۹۸ دلار بر تن بوده در حالیکه عدد واردات محصولات تخت فولادی ۱۰۰۱ دلار بر تن است. این معیار برای محصولات طویل فولادی ۶۰۰ و ۱۵۲۸ دلار بر تن به ترتیب برای صادرات و واردات این محصولات است. بنابراین محصولات وارداتی زنجیره فولاد می‌توانستند به واسطه تولید در کشور ارزش افزوده بسیار بیشتری در مقایسه با محصولات صادراتی ایجاد نمایند، هر چند که صادرات در همین سطح کنونی محصولات فولادی نیز در ارزآوری به کشور دارای نقش قابل توجهی است.به طور کلی مجموع ارزش صادرات کل زنجیره فولاد کشور در سال ۱۴۰۳ حدود ۴/۷ میلیارد دلار بوده در حالیکه ارزش واردات این محصولات معادل ۲ میلیارد دلار گزارش شده است.
مصرف فولاد در سال ۱۴۰۳ در حدود ۹/۱۹ میلیون تن ارزیابی شده که در مقایسه با سال ۱۴۰۲ تقریبا ثابت است. در واقع رشد اقتصادی سال ۱۴۰۳ نتوانسته کانون‌های اصلی مصرف فولاد را تحریک کند. بر اساس آخرین اطلاعات مرکز آمار ایران نرخ رشد اقتصادی ایران در ۹ ماهه ابتدای سال ۱۴۰۲ در حدود ۷/۳ درصد بوده که این مهم به برکت رشد و فروش بخش نفت رخ داده است. نرخ رشد اقتصادی ساختمان (به عنوان یکی از کانون‌های اصلی مصرف فولاد در کشور) در نیمه اول سال ۱۴۰۳ مثبت و حدود ۶/۳ درصد است.جدیدترین نتایج نرخ رشد اقتصادی که مرکز آمار ارائه داده گویای آن است که در ۹ ماهه سال ۱۴۰۳، رشته فعالیت‌های گروه صنایع و معادن ۳.۶ درصد (شامل: استخراج نفت خام و گازطبیعی ۶.۱، سایر معادن ۰.۹، صنعت ۱.۴، توزیع گاز طبیعی ۵.۷، تأمین آب و برق ۲.۵ و ساختمان صفر درصد) نسبت به نه ماهه سال ۱۴۰۲، رشد داشته است. به طور کلی نیز رشد محصول ناخالص داخلی با نفت ۳.۱ درصد و بدون نفت ۲.۲ درصد اعلام شد.
در بخش قیمت، تغییرات در محصولات زنجیره فولاد عمدتا به تبعیت از تغییرات نرخ ارز و قیمت‌های جهانی است. نرخ ارز در بازار آزاد در اسفند ۱۴۰۳ به نسبت اسفند ماه ۱۴۰۲ در حدود ۵۵ درصد افزایش یافته است. در بازار داخلی (بورس کالای ایران) قیمت اسلب فولادی، آهن اسفنجی، گندله و کنسانتره سنگ آهن در اسفند ۱۴۰۳ به نسبت اسفند ماه ۱۴۰۲ به ترتیب با ۲۹، ۲۸، ۳۵ و ۱۶ درصد افزایش مواجه شده است. جهت بررسی تغییرات قیمت محصولات زنجیره پایین دستی به ورق گرم و میلگرد در بورس کالای ایران استناد شده است. قیمت ورق گرم و میلگرد در اسفند ماه ۱۴۰۳ به نسبت مدت مشابه سال قبل به ترتیب ۱۹ و ۳۷ درصد افزایش داشته است.
به طور کلی صنعت فولاد کشور در سال ۱۴۰۳ از منظر تولید به روند ملایم افزایشی خود ادامه داد و از سوی دیگر بازار تجارت فولاد و محصولات فولادی، سالی متفاوت را در مقایسه با سال های گذشته تجربه نمود. کمک به کاهش موجودی انبار واحدهای معدنی و کمک به حفظ حاشیه سود و همچنین ارزآوری همگی در بازار تجارت این نوع از محصولات مورد توجه فعالان و تصمیم‌گیران اقتصادی حوزه صنعت فولاد است. تمامی موارد ذکر شده در سالی که گذشت افزایش نرخ ارز به افزایش هزینه های تولید و همچنین افزایش هزینه های ساخت و ساز طرح های فولادی منجر گردید. ریسک های تامین تجهیزات در کشورهای خارجی با افزایش تنش های سیاسی شدت گرفت و از این رو فعالان این صنعت و هر صنعتی لازم است با دیدی باز و نگاه جامع از هم اکنون خود را برای سالی همراه با چالش های تامین انرژی، نوسانات نرخ ارز، محدود شدن بازارهای صادراتی آماده سازند.
