توسعه صنعت خصوصی
خصوصیسازی شهرکهای صنعتی، آری یا نه
هرچند بخشی از اهداف این مدل توسعه صنعتی به سرانجام رسیده اما باوجود چالش‌های زیرساختی، اقتصادی، قوانین و مقررات و جذب سرمایه و کمبود بودجه، باید به دنبال قوانین جدید و شیوه نوینی برای ادامه مسیر این شهرکها بود. از سویی سطح خدمات‌دهی شهرکها در ایران مناسب نبوده و تأسیسات و زیرساخت‌ها در شهرکهای صنعتی طبق استانداردهای بین‌المللی نیست و از سوی دیگر وضعیت اقتصادی باعث شده تا روند ایجاد زیرساخت‌های تولید در واحدهای تازه تاسیس طولانی شود؛ این موضوع به خلع ید و واگذاری زمین موردنظر منجر می‌شود.
مشکلات فوق دلیل اصلی عدم تکمیل ظرفیت شهرکهای موجود است. درنهایت کار به‌جایی رسیده که سیاست‌گذاران توسعه شهرکهای صنعتی به شیوه خصوصی را در دستور کار قراردادند. حالا اصفهان به‌رغم همه مشکلات اما رتبه اول شهرکهای صنعتی خصوصی کشور را به خود اختصاص داده و همچنان شهرکهای بیشتری در صف واگذاری قرار گرفته‌اند.
صنعت و نقشه توسعه اصفهان
سال‌هاست که فعالان اصفهانی در صف واگذاری و تصمیم‌گیری برای ایجاد شهرکهای تخصصی طلا و جواهر، پوشاک و مبل قرار دارند و هنوز اتفاقی نیفتاده است. به‌تازگی محمدجواد بگی، مدیرعامل شرکت شهرکهای صنعتی استان اصفهان از ایجاد ۱۰ شهرک صنعتی خصوصی با جذب سرمایه‌گذار و واگذاری زمین به آن‌ها تا دهه فجر سال جاری در اصفهان خبر داده و تاکید کرده که شهرک تخصصی غیردولتی طلا و جواهر هم در دستور کار قرار دارد.
ایجاد شهرکهای صنعتی هزینه بالایی دارد و به گفته بگی، اعتبار لازم برای احداث این شهرکها با احتساب پساب خریداری‌شده آن‌ها حدود ۵۰ هزار میلیارد ریال (پنج همت) است. تکمیل زیرساخت‌های هر شهرک به‌طور میانگین حدود ۱۰ تا ۱۲ هزار میلیارد ریال هزینه دارد و واگذاری واحدهای صنعتی پس از احداث جاده و تکمیل خطوط انتقال آب، برق و گاز انجام خواهد بود، همچنین عملیات احداث ایستگاه‌های آتش‌نشانی، تصفیه‌خانه و فیبر نوری این شهرکها در زمان استقرار واحدها انجام خواهد شد. این شهرکها و نواحی صنعتی، پاک و دوستدار محیط‌زیست محسوب می‌شوند که به اشتغال فارغ‌التحصیلان و افراد نخبه دانشگاهی نیز منجر خواهند شد. شهرکهای جدید موضوعی بوده و به‌صورت تخصصی و فنی، محصولات دانش‌بنیان، فناورمحور و «های‌تک» تولید می‌کنند.
به گفته بگی ایجاد شهرک ماهیان زینتی و شهرک فناوری‌های نوین نساجی کاشان، شهرک فرایندهای شیمیایی (شیمی پارک شهرضا)، شهرک غیردولتی طلا و جواهر (فلزات گران‌بها و سنگ‌های زینتی)، ناحیه تخصصی تولید خودروی الکتریکی، ناحیه تخصصی مواد غذایی و بهداشتی و آرایشی زنده رود و شهرک تخصصی پیش سازهای دارو در تیران نیز در دستور کار قرار دارد.
اما در آذر ۱۴۰۰ بگی از ایجاد هشت شهرک صنعتی خصوصی در این استان با جذب سرمایه‌گذار و واگذاری زمین به آن‌ها در سال یادشده خبر داده بود که نام شهرک طلا و فلزات گران‌بها هم در میان آن‌ها دیده می‌شد؛ امری که هنوز محقق نشده است. نام شهرکهای موردنظر به‌قرار زیر بود:«این شهرکهای صنعتی خصوصی بانام فلزات گران‌بها و سنگ‌های قیمتی، پیشرو دیزل، فجر تیران، ناحیه تخصصی نساجی تک نصرآباد اصفهان، مهرتاک، کاویان دهاقان، طالخونچه مبارکه و ناحیه صنعتی خم پیچ خوانسار و در زمینه تولید فلزات گران‌بها و سنگ‌های قیمتی، قطعات خودرو، تولیدات نساجی به فعالیت خواهند پرداخت.»
جستجو در صفحات وب نام تعدادی از موارد فوق به‌عنوان شرکت و تعدادی دیگر به‌عنوان ایجادکننده شهرک صنعتی یا شرکت تعاونی ثبت‌شده است. بگی در همان سال از رتبه نخست اصفهان در تعداد شهرکهای صنعتی خصوصی خبر داد:« این استان در ۲ سال گذشته رتبه اول کشور را در جذب سرمایه‌گذار در شهرکها و نواحی صنعتی کسب کرد. اکنون هشت شهرک و ناحیه صنعتی خصوصی فعال شامل شهرکهای صنعتی خصوصی محمودآباد، کرون در تیران و کرون، ناحیه صنعتی رحمت‌آباد خوانسار، فولاد و نقش‌جهان در لنجان، نیوان ابتکار سایپا و فتح المبین کاشان (پارس زاگرس) در استان اصفهان وجود دارد و این استان دارای بیشترین شهرک خصوصی در کشور است.»
بدین ترتیب مناطق توسعه جمعیتی و جذب مهاجران جدید استان نیز مشخص‌شده و به‌محض به نتیجه رسیدن شهرکهای فوق باید در انتظار موج‌های جدید مهاجرتی به مناطق یادشده و شهرهای اطراف آن بود. امید است مسوولان قبل از وقوع بحران‌های جمعیتی، زیست‌محیطی، آلودگی‌های مختلف و کمبودهای غذایی و زمین و مسکن و ... اقدامات لازم را انجام داده باشند.
فرمول خصوصیسازی توسعه صنعتی
شهرک خصوصی صنعتی به منطقه‌ای اطلاق می‌شود که توسط بخش خصوصی ایجاد و اداره می‌شود و برای فعالیت‌های صنعتی و تولیدی طراحی‌شده است. در این شهرکها، بخش خصوصی مسوول ایجاد زیرساخت‌ها، ارائه خدمات و جذب سرمایه‌گذاری است. به‌عبارت‌دیگر، شهرک خصوصی صنعتی، درواقع یک منطقه صنعتی است که توسط سرمایه‌گذاران خصوصی اداره می‌شود. ایجاد یک شهرک صنعتی خصوصی نیازمند آن است که بررسی دقیق و برنامه‌ریزی مناسب صورت بگیرد. صرفا بااین فکر که پروژه احداث شهرک می‌تواند به توسعه صنعتی و اقتصادی منطقه کمک کرده و فرصت‌های شغلی و سرمایه‌گذاری را به ارمغان بیاورد، نمی‌توان برای ایجاد و گسترش این شهرکها اقدام کرد.
این شهرکها توسط بخش خصوصی اداره می‌شود و سرمایه‌گذاران خصوصی مسئولیت ایجاد و توسعه آن را بر عهده‌دارند. این شهرکها محیطی مناسب برای فعالیت‌های صنعتی و تولیدی که شامل زمین، زیرساخت‌ها، خدمات و امکانات لازم برای فعالیت‌های صنعتی ایجاد می‌کنند. شهرکهای خصوصی صنعتی به دلیل امکانات و خدمات بهتر، برای سرمایه‌گذاران جذاب‌تر هستند. به دلیل مدیریت بخش خصوصی، فرایند توسعه و اجرای پروژه‌ها معمولاً سریع‌تر انجام می‌شود. بخش خصوصی می‌تواند با توجه به نیازهای بازار، خدمات و امکانات لازم را در شهرک فراهم کند.
شهرکهای خصوصی صنعتی نقش مهمی در توسعه منطقه‌ای دارند و مزایای زیادی برای سرمایه‌گذاری و اشتغال‌زایی فراهم می‌کنند. این شهرکها به‌عنوان فضاهای ویژه‌ای برای فعالیت‌های صنعتی طراحی می‌شوند و معمولاً با تسهیلات و زیرساخت‌های موردنیاز برای توسعه صنایع همراه هستند.
این شهرکها با ارائه تسهیلات و زیرساخت‌های لازم، زمینه را برای فعالیت‌های صنعتی فراهم می‌کنند. با توسعه شهرکهای صنعتی خصوصی و افزایش فعالیت‌های صنعتی، درآمد منطقه نیز افزایش می‌یابد. این مناطق با نشان دادن موفقیت‌های خود، می‌توانند سرمایه‌گذاران بیشتری را به منطقه جذب کنند. شهرکهای صنعتی خصوصی می‌توانند زمینه مناسبی برای انتقال دانش و فناوری جدید به کشور باشند، زیرا بسیاری از واحدهای تولیدی در این شهرکها با فنّاوری‌های پیشرفته و مدرن کار می‌کنند. این مناطق با ایجاد فضای رقابتی بین واحدهای تولیدی، به افزایش کیفیت محصولات و کاهش قیمت‌ها کمک می‌کنند. شهرکهای صنعتی خصوصی به توسعه بخش‌های غیردولتی اقتصاد کشور کمک می‌کنند، زیرا با جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، نقش بخش خصوصی در اقتصاد کشور افزایش می‌یابد.
اما احداث یک شهرک صنعتی خصوصی با معایبی نیز همراه هست که باید در نظر گرفته شوند. ایجاد یک شهرک صنعتی خصوصی نیازمند سرمایه‌گذاری بالا در آغاز است. احداث و مدیریت یک شهرک نیاز به منابع مالی، انسانی و فنی زیادی دارد که ممکن است برای یک شرکت خصوصی بار مالی بالایی به همراه داشته باشد. مالکیت خصوصی بارهای اداری و مسوولیت های قانونی بیشتری را بر عهده دارد. احداث شهرک صنعتی ممکن است منجر به تأثیرات زیست‌محیطی منفی شوند.
ازجمله آلودگی هوا، آب‌وخاک، تخریب منابع طبیعی و … که باید در نظر گرفته شوند. اگر احداث شهرک صنعتی به‌طور نادرست صورت بگیرد، ممکن است توزیع غیرمنصفانه از سود به افراد واجد شرایط را نشان دهد و باعث افزایش تفاوت‌های اقتصادی شود. در صورت عدم مدیریت مناسب، احداث یک شهرک صنعتی ممکن است با مشکلات عملکردی و مالی مواجه شود که می‌تواند به زیان شرکت و سایر افراد مرتبط با آن منجر شود؛ بنابراین مهم است که هنگام احداث یک شهرک صنعتی خصوصی، تمامی جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی موردبررسی دقیق قرار گیرد.
مدل مدیریت شهرکهای صنعتی
ضعف استراتژی توسعه صنعتی در ایران موجب شده است تا ایجاد و توسعه شهرکهای صنعتی بیشتر تابعی از مدها و جریان‌‌‌های غالب جهانی باشد و کمتر به کارکردها و انطباق این شهرکها با نیازهای توسعه صنعتی در کشور توجه شود. علاوه بر این، خصوصیسازی در سال‌های اخیر موجب شده است تا واگذاری شتاب‌زده مدیریت شهرکها، پیامدهایی برای کیفیت خدمات ارائه‌شده به همراه داشته باشد.
گزارش مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس با عنوان «آسیب‌‌‌شناسی شهرکهای صنعتی در ایران و بررسی تطبیقی نحوه مدیریت شهرکهای صنعتی در کشورهای منتخب» نشان می‌دهد که روش‌های گوناگونی برای مدیریت شهرک وجود دارد و واگذاری مدیریت شهرک به بخش خصوصی تنها زمانی قابل توصیه است که تفکیک امور اداری و توسعه‌‌‌ای به‌خوبی صورت گرفته باشد، به‌گونه‌ای که صرف‌نظر از سودآوری اداره شهرک برای شرکت ارائه خدمات، بتوان تامین وظایف توسعه‌‌‌ای را از این شرکت انتظار داشت.
علاوه بر این انطباق مدیریت و مالکیت، به‌گونه‌ای که هم‌زمان تصمیم‌گیری با افق بلندمدت را ممکن ساخته و خدمات باکیفیتی را برای ساکنان فراهم آورد، اهمیت دارد. بر این اساس، در مدیریت شهرکهای صنعتی باید به واگذاری مدیریت شهرکها به بخش خصوصی، دقت در تنظیم وظایف و تکالیف طرفین در قرارداد واگذاری، تجمیع اختیارات مدیریتی و پرهیز از موازی کاری در مدیریت شهرکها، اتخاذ رویکرد فعال نسبت به مدیریت شهرکها، شناسایی نیازها و خواستهها و ارائه راه‌‌‌حل‌‌‌های جدید، استفاده از سیستم ارائه خدمات جامع باقابلیت نظارت منظم و ارتقای مداوم اداره شهرکهای صنعتی توجه کرد.
