«دنیایاقتصاد» در پروندهای بررسی کرد؛
پیام انتخاب علی لاریجانی
۱۸سال طول کشید تا علی لاریجانی مجدد بر روی همان کرسی که روزگاری به اجبار بازی سیاست ترک کرده بود، بنشیند. او در این ۱۸سال سرد و گرم دنیای سیاست را بیش از گذشته تجربه کرده است. گاه به جبر سیاست گوشه‌نشینی اختیار کرده و گاه در قامت یک سیاستمدار تمام‌عیار، پا به میدان رقابت‌های سیاسی گذاشته است. حالا با گذشت سال‌ها او به رأس عالی‌ترین نهاد امنیتی سیاسی کشور برگشته است و همین خاطر مخالفان همیشگی‌اش را مکدر کرده است، آن‌قدر که طی دو روز گذشته در فضای مجازی مخالفتشان را با انتصاب دوباره‌اش به عنوان دبیر شورای‌عالی امنیت ملی به وضوح با یارانشان به اشتراک گذاشته‌اند.
اما هیچ‌کدام از این اعتراض‌ها و مخالفت‌ها راه به جایی نخواهد برد، چرا که جنگ تحمیلی ۱۲روزه لزوم بازگشت او را به جایگاه دبیر شورای‌عالی امنیت ملی ضروری کرده است. همان جایگاهی که روزی به خاطر اختلافاتش با محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهوری اسبق بر سر «مسائل استراتژیک کشور» ترک کرده بود.علی لاریجانی در حالی برای دومین بار به سمت دبیری شورای‌عالی امنیت ملی برگزیده شده است که پیش از این در گفت‌وگویی که سال گذشته در پاسخ به گمانه‌زنی‌ها برای بازگشتش به شعام داشت به صراحت گفته بود قرار نیست به شورای عالی امنیت ملی برگردد یا مسوولیت دبیری شورای عالی امنیت ملی را داشته باشد، با این حال جنگ تحمیلی ۱۲روزه برای او تقدیر دیگری رقم زده است.حکم علی لاریجانی برای دبیری شورای‌عالی امنیت ملی، سه‌شنبه عصر از سوی مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری منتشر شد. پیش از این طی روزهای گذشته خبرها از تغییرات گسترده در برخی «رویکردهای حاکمیت» و به دنبال آن «تغییرات ساختاری در شورای عالی امنیت ملی»، حکایت داشت.
خبری که همه نگاه‌ها را با توجه به حضور پررنگ علی لاریجانی در جریان جنگ تحمیلی ۱۲روزه در فضای سیاسی کشور به سمت او هدایت کرده بود.او نخستین مقام سیاسی بود که در فضای پسا‌جنگ مقابل دوربین قرار گرفت و از ناگفته‌های جنگ سخن گفت و به برخی شایعات در مورد جنگ ۱۲روزه پاسخ داد. ماجرای حمله رژیم صهیونیستی به محل نشست سران قوا یکی از همین مطالب بود که او به صراحت آن را افشا کرد.اما این تنها حضور پرمعنای او در این فضا نبود. بسیاری حضور او در مراسم سوگواری حضرت سیدالشهدا(ع) در حسینیه حضرت امام خمینی که با حضور رهبر انقلاب اسلامی در تاریخ ۱۴تیرماه برگزار شد را یک علامت مبنی بر بازگشت دوباره او به مناسبات سیاسی به عنوان یکی از چهره‌های معتمد نظام می‌دانستند.
این تعبیر روز سه‌شنبه در قالب صدور حکمی از سوی رئیس‌جمهور برای علی لاریجانی به حقیقت پیوست و به این ترتیب علی لاریجانی پس از این در فضایی که کشور در یکی از سخت‌ترین برهه‌های زمانی خود قرار دارد مسوولیت تاریخی در سمت دبیری شورای‌عالی امنیت ملی برعهده خواهد داشت.براساس حکم پزشکیان برای لاریجانی او قرار است «ضمن نظارت مدبرانه و دقیق بر حسن اجرای امور دبیرخانه و هم‌افزایی دستگاه‌های مرتبط» به «بازتعریف مفاهیم راهبردی و اتخاذ رویکرد هوشمندانه و مردم‌پایه متناسب با نظام مسائل امنیت ملی در راستای تحقق سیاست‌های کلی و منویات مقام معظم رهبری» بپردازد. رصد و اولویت‌بندی مسائل و مخاطرات امنیت ملی، به ویژه تهدیدهای نوظهور و فناورانه، تامین عزت‌مندانه منافع و حفظ انسجام ملی، تمامیت ارضی و حاکمیت ملی کشور بخش دیگری از وظایف او در سمت دبیری شورای‌عالی امنیت ملی است.
مخالفان دوباره دست‌به‌کار شدند
اما در فضایی که حضور چهره‌ای چون علی لاریجانی در پست دبیری شورای‌عالی امنیت ملی، می‌تواند اقدامی موثر در حفظ امنیت کشور باشد، جریان رادیکال کشور از این تصمیم حاکمیتی دلخور و پریشان شده است. مواضع آنها نشان می‌دهد آنها نگران به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته‌ای با حضور علی لاریجانی در منصب دبیری شورای‌عالی امنیت ملی هستند، خصوصا آنکه بنابر مصوبه جدید مجلس، تصمیم‌گیری نهایی درباره همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز به شورای عالی امنیت ملی سپرده شده است. مواضع تند جریان رادیکال نسبت به علی لاریجانی پیش از این نیز منجر به رد صلاحیت او در دو انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰و ۱۴۰۳شده بود. در واقع لاریجانی سال‌هاست که به دلیل سیاست‌های اعتدالگرایانه‌اش مغضوب جریان تندرو است.
با این حال شاید آنچه موجب واکنش‌های تند جریان رادیکال به انتصاب لاریجانی شده احتمال کنار گذاشته شدن سعید جلیلی از شورای‌عالی امنیت ملی باشد که چند روزی است در برخی خبرها مطرح شده است. شاید از همین‌رو سعید جلیلی ساعتی پس از انتصاب علی لاریجانی به دبیری شورای عالی امنیت ملی چهار توییت در مخالفت با مذاکره، با هشتگ «عبرت نمی‌گیرند» منتشر کرد. پیامی که منجر به پاسخ به او از سوی یوسف پزشکیان فرزند و عضو دفتر رئیس‌جمهوری، سید‌محمود رضوی مشاور رئیس مجلس و محمد آذری‌جهرمی شد. جلیلی در این پیام درباره مذاکره با دشمنان، نوشته بود: «خداوند برای بنی‌اسرائیل پیامبری فرستاد تا آنها را از ظلم فرعون برهاند، اما آنها پس از پیروزی بر فرعون، وقتی ۴۰ روز پیامبرشان به کوه طور رفت، گوساله‌پرست شدند؛ عده‌ای نیز امروز پس از اینکه دشمن در وسط مذاکره به ما حمله کرد و ملت ایران پیروز شد، مجدد دم از مذاکره می‌زنند!»در واکنش به این پیام یوسف پزشکیان در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «تصمیم درباره مذاکره متولی دارد و مسوولان با هدایت رهبری هر تصمیمی بگیرند ما پشت آن می‌ایستیم. اما مقایسه مذاکره با گوساله‌پرستی نابجاست.
گوساله‌پرستی منکر مطلق است، اما مذاکره حکم کلی ندارد. اصل منافع کشور است.» در واکنشی دیگر مشاور رئیس مجلس نیز در پیامی در شبکه ایکس در پاسخ به جلیلی نوشت: «مردم هم در روزهای جنگ نشون دادند که تمام قد پشت موسی هستند و قوم بنی اسرائیل نیستند که با بی‌خبری گوساله پرست بشن!»در کنار این واکنش‌ها به پیام‌های سعید جلیلی، دیگر مخالفان لاریجانی هم دیروز واکنش‌های تندوتیزی را به انتصاب علی لاریجانی نشان دادند. حمید رسایی نماینده تهران در مجلس و امیرحسین ثابتی دیگر نماینده تهران از جمله این منتقدان بودند که روز گذشته در فضای مجازی به نقد علی لاریجانی پرداختند.
ثابتی در پیامی انتصاب لاریجانی را اقدامی کارکردی برای رفع ضعف‌های دولت پزشکیان در راستای کمک به دولت توصیف کرد و گفت که نمی‌تواند نسبت به این انتصاب خوش‌بین باشد.مهدی کوچک‌زاده، نماینده تهران نیز در پیامی در پیام‌رسان بله به نقش علی لاریجانی در تصویب برجام در زمان ریاست او در مجلس دهم اشاره کرد و علی لاریجانی را به نابود کردن مجلس به عنوان خانه ملت متهم کرد. در کنار واکنش تند برخی از چهره‌های وابسته به جریان رادیکال نسبت به انتصاب علی لاریجانی به دبیری شورای‌عالی امنیت ملی، برخی از روزنامه‌های این جریان نیز روز گذشته تیترهایی در نقد این انتصاب برای صفحه یک خود برگزیدند. روزنامه عصر ایرانیان یکی از همین روزنامه‌هاست که سخنان سعید جلیلی را در مورد حمله دشمن به ایران وسط مذاکرات با تیتر «عبرت نمی‌گیرند» منتشر کرد.
استقبال از بازگشت سیاستمدار کهنه‌کار
در مقابل این نگرانی‌ها از بازگشت مجدد لاریجانی به عرصه سیاست، این انتصاب با واکنش‌های مثبت بسیاری روبه‌رو شده است. علاوه بر مقامات ارشد سیاسی از جمله محمد‌باقر قالیباف رئیس مجلس، اسکندر مومنی وزیر کشور، سرتیپ خلبان عزیز نصیرزاده وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، عباس عراقچی وزیر امور خارجه و علی‌اکبر ولایتی مشاور رهبر انقلاب که این انتصاب را به وی تبریک گفته‌اند، بسیاری از چهره‌های سیاسی نیز از این انتصاب استقبال و آن را نویدبخش دوران جدیدی از همگرایی و اقتدار، نشانه‌ای برای بازگشت نخبگان به عالم سیاست، دوری از افراط‌گرایی و شکسته شدن خالص‌سازی، پررنگ‌تر شدن نقش شورا در سیاست خارجی دانسته‌اند. آنها بر این نظرند که حضور لاریجانی در این جایگاه می‌تواند منجر به اجماع نظر داخلی در مورد مسائل مرتبط با سیاست خارجی و به‌خصوص مذاکرات هسته‌ای شود. در این بین مهدی محمدی، فعال سیاسی اصولگرا نیز در پیامی در شبکه ایکس با اشاره به دو تحول سیاسی از جمله قبول استعفای صدیقی در روز یکشنبه، انتصاب علی لاریجانی در روز سه‌شنبه، به نوعی از احتمال یک تغییر دیگر در روز پنج‌شنبه خبرداد.
پست جدید دبیر سابق شعام
همزمان با این واکنش‌ها روز گذشته رئیس‌جمهور در حکمی علی‌اکبر احمدیان، دبیر سابق شورای‌عالی امنیت ملی را به عنوان نماینده ویژه خود و رئیس قرارگاه پیشرفت طرح‌های ملی و راهبردی کشور منصوب کرد. پیش از این خبرها حاکی از این بود که احمدیان به زودی به دولت می‌پیوندد.
انتخابی برای ایجاد همدلی
علی لاریجانی به عنوان نیرویی که در وزارت دفاع، بخش‌های نظامی، قانونگذاری و هم در حوزه اجرا در وزارتخانه فرهنگ و ارشاد اسلامی بوده به نظر می‌رسد که یک نیروی است که از پختگی لازم برخوردار است. ایشان همه مسائل کشور را به خوبی می‌فهمد و هم مورد اعتماد مقام معظم رهبری است. از سوی دیگر لاریجانی سالیان سال نیز به عنوان نماینده رهبری در شورای عالی امنیت ملی بوده و حالا نیز از سوی رئیس‌جمهور به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی انتخاب شدند. بر این اساس این انتخاب، انتخاب خوبی است و اقدامی است که می‌تواند تعادل را در میان جناح‌های سیاسی کشور حفظ کند و هم منشأ تصمیمات عاقلانه‌ای باشد؛ آن هم در شرایطی که در حال حاضر ما در آن قرار داریم.
رئیس‌جمهور هم به واسطه ارتباطی که پیش از این در مجلس شورای اسلامی با علی لاریجانی داشتند و در مدیریت مجلس با ایشان کار کردند، از روش و منش آقای لاریجانی کاملا اطلاع دارد، بر این اساس با دید باز و برای ایجاد تغییراتی ایشان را انتخاب کردند. قطعا حضور علی لاریجانی در شورای عالی امنیت ملی مخصوصا در این زمان که در وضعیت نه جنگ و نه صلح هستیم، می‌تواند منشأ خیر و برکت باشد. در شرایط فعلی ما نیازمند همدلی، هماهنگی و استفاده از تمام ظرفیت‌های کشور هستیم و ایشان این توان را دارد که از ظرفیت‌های نیروهای نظامی و انتظامی بهره بگیرد و این ماموریت سنگین را انجام دهد. بر این اساس حضور علی لاریجانی در شورای عالی امنیت ملی، هماهنگی، همدلی را در زمان بحران، صلح و آرامش می‌تواند ایجاد کند و همدلی و هم‌افزایی خوبی در جهت ارتقای سطح دفاعی ایران به وجود آورد.
* عضو فراکسیون اصولگرایان ولایی
انتخابی در مسیر اعتدال
امیدوارم تغییراتی که در شورای عالی امنیت ملی کشور صورت گرفته و همچنین تغییراتی که در برخی تریبون‌های نماز جمعه اتفاق می‌افتد، منجر به تغییر رویکردها و نگرش‌ها از نظر عقلانیت و درایت و توسعه باشد و به جاهای خوبی برسد. بر این اساس امیدواریم افرادی که می‌آیند افراد توسعه‌گرایی باشند و رویکرد عقلانی داشته باشند و بدون احساسات و بدون تندروی اقدام کنند.انتخاب علی لاریجانی به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی، نشانه این است که بعد از دهه‌ها که جریان تندرو در شورای عالی امنیت ملی کشور لانه کرده بود، حالا و با این تغییر شاهد تغییر رویکرد اساسی به‌خصوص در بحث‌های بین‌المللی و حتی در بحث‌های امنیت و مسائل اجتماعی داخلی خواهیم بود و اتفاقات خوبی خواهد افتاد.بنابراین معنای حضور لاریجانی در شورای عالی امنیت ملی به معنای تقویت عقلانیت و دوری از افراط و تفریط در بحث‌های داخلی و بحث‌های بین‌المللی خواهد بود. امیدواریم که از این پس همه کمک کنند بدون اینکه برای افراد و جریانات حاشیه‌سازی شود و همه در این اوضاع حساس کشور به این نتیجه برسند. لاریجانی مقبول نخبگان است و از نظر سیاسی مقبول عقلای کشور است بر این اساس امیدواریم بتوانند بحث‌های بین‌المللی و داخلی کشور را حل و فصل کنند.ایشان با توجه به سوابق‌شان فرد مشورت‌پذیری است و از نخبگان و افرادی که تجربه کافی دارند کمک می‌گیرد.
لاریجانی فردی است که تک‌تازی، تک‌نگری و فکر استبدادی ندارد که همه کارها با خودش باشد. بر این اساس با حضور ایشان همه گروه‌ها و جریانات سیاسی در اداره کشور می‌توانند سهیم باشند و هر کس به نسبت خودش در اداره جامعه می‌تواند نقش اساسی داشته باشد. امیدوارم از این به بعد هم از نظر بین‌المللی و هم از نظر داخلی رویکردها و نگرش‌های معتدلی حاکم شود.
* عضو فراکسیون مستقلین مجلس
ائتلاف ملی و تغییر رویکرد
انتخاب لاریجانی حاصل جمع‌بندی و نگرش‌های بعد از جنگ تحمیلی ۱۲ روزه است. مقتضیات و شرایط حاصله از فردای این جنگ بی‌ربط با تحولات شورای عالی امنیت ملی و دبیرخانه آن نیست. احتمالا الزاماتی برای اصلاح و تغییرات نسبت به مسائل احساس شده است که از قضا مجموعه این تفکرات نیز شخصیت و سابقه لاریجانی نزد افکار عمومی و همان‌طور در عرصه سیاست داخلی و خارجی را در نظر گرفته تا در نهایت منجر به انتصاب ایشان به دبیری شورای عالی امنیت ملی شود.ایشان از یک‌سو در تعریف سنتی سیاستمدار قرار می‌گیرد و از سوی دیگر، ایشان در مواضع خودشان نوعی محافظه‌کاری علیه رادیکالیسم یا افراط‌گرایی را پیش گرفته است که نشانی از نگاه واقع‌گرایانه دارد و اتفاقا در فردای جنگ و در راستای همبستگی اجتماعی و تفاهم سیاسی چنین نگاهی برای تحقق اهداف مورد نیاز است.بنابراین انتخاب ایشان یک تصمیم معنادار تلقی می‌شود و در شرایط کنونی بعد از جنگ ما نیازمند یک نظام تحلیلی جدید در قالب یک آرایش سیاسی جدید توامان با اقدامات اجتماعی همسو با آن هستیم که برای مثال استعفای آقای صدیقی نیز معنادار می‌شود و آمدن آقای لاریجانی نیز حائز اهمیت است تا مجموعه اقدامات این چنینی بتواند پاسخی به فضای اجتماعی امروز باشد و همزمان چهره‌ها و مواضعی در مجموعه حاکمیتی حضور داشته باشند تا کشور به یک همگرایی و انسجام هرچه بهتر برسد. مشخصا این انسجام و همگرایی چه در عرصه داخلی و خارجی می‌تواند دولت را نیز تحت پوشش خود حداقل در مباحث کلام و در واقعیت در مسائل راهبری قرار بدهد.بنابراین ما در شرایط کنونی نیازمند تغییر رویکرد در ابعاد مختلف هستیم. مشخصا جامعه‌ای که مخالف هرگونه براندازی هست، طبعا مخالف هرگونه آنارشی، هرج و مرج، تجزیه و اساسا هرگونه پروژه براندازی بوده و اتفاقا طرفدار ثبات دولت مرکزی در ایران است. این تصویر از جامعه باید بتواند یک رابطه متقابل را شکل بدهد. خواسته‌های جامعه باید در چارچوب قانون به رسمیت شناخته شود و افکار عمومی مورد توجه قرار بگیرد.
همین ضرورت باید در اقتصاد، فرهنگ و عرصه‌های مختلف اجتماعی لحاظ شود.ما در حوزه سیاست خارجی نیز نیازمند تغییر رویکرد هستیم. ما باید در پرونده هسته‌ای به سمت یک راهبرد حرکت کنیم و لاریجانی باید مراقب باشد و نگاه راهبردی را به جای تاکتیک لحاظ کند. ما باید در موضوع چین و روسیه نگاه واقع‌بینانه را اولویت قرار بدهیم، همین‌طور درباره غرب، اعراب و همسایگان! امروز پرونده‌های زیادی روی میز سیاست خارجی کشور قرار دارد و ما در این زمینه نیازمند تغییر رویکرد هستیم. عموم نگاه‌ها بر این است که حضور لاریجانی می‌تواند امر ائتلاف ملی را تقویت کند و ایشان حتی در کنار سران قوا می‌توانند برای این ائتلاف با توجه به سوابق و دانش خودشان مثمرثمر باشند و در نهایت به موضوعاتی چون جلوگیری از بروز جنگ کمک کنند. این ائتلاف در ادامه می‌تواند راهی برای تقابل با رادیکالیسم باشد.
* فعال سیاسی اصولگرا
ضرورت اصلاحات در رویکردها
انتصاب علی لاریجانی می‌تواند یک تصمیم قابل تامل باشد. اینکه انتخاب و بازگشت لاریجانی به کرسی دبیری شورا قطعا می‌تواند در فرضیه لزوم تغییر و اصلاحات در نگرش و رویکردهای سیاسی تعبیر شود، ولی الزاما نمی‌تواند به این هدف منجر شود. یکم از آن جهت که در ادوار گذشته کمتر شاهد فعالیت و پویایی دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی بودیم که البته همین فعالیت کمتر می‌تواند به دلیل بیشتر فعال بودن شوراها و نهادهای موازی با دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی باشد که اساسا وجود نهادهای موازی نمی‌تواند به نتایج مطلوب رسیده و تجربه نشان داده که عموما با مشکلات و مصائب ویژه‌ای مواجه می‌شود.رئیس‌جمهوری نیز در حکمی که برای انتصاب دبیری شورای عالی امنیت ملی نگاشته، عملا به همین مساله اشاراتی داشته و ما نیز امیدواریم که دبیرخانه در دوره جدید عملکرد موفقی داشته باشد؛ هرچند در باب همان عدم فعالیت دبیرخانه در دوره قبلی باید به این مساله اشاره کرد که این انفعال سبب شد تا موانع کمتری هم پیش پای وزارت امور خارجه قرار بگیرد.دوم اینکه انتخاب لاریجانی لزوما به معنای تغییر و اصلاح نخواهد بود، چون ما باید منتظر باشیم و ببینیم که لاریجانی در دبیرخانه چگونه تصمیم‌گیری و عمل خواهد کرد. اینکه ایشان با افرادی که در سمت‌هایی مانند معاونت امور بین‌الملل یا امنیت انتخاب می‌کند و همچنین با رویکردها و مواضعی که اتخاذ خواهد کرد، چقدر در پویایی یا انفعال دبیرخانه و همگرایی یا واگرایی با دولت تاثیرگذار است.
در واقع همگی منوط به این است که لاریجانی چه می‌خواهد و چه خواهد کرد.حالا باید پرسید که آیا اصلاح و تغییر نیاز است؟ قطعا نیاز است، اما این به معنای غلط بودن یا رد اصل یک مساله یا یک مجموعه نیست. اساسا ما به اصلاح و تغییر نیاز داریم، چون از این طریق می‌توانیم نقاط ضعف و قوت یک مساله یا یک مجموعه را بررسی کرده و در جهت تقویت آن گام برداریم.متاسفانه وقتی صحبت از اصلاح و تغییر مطرح می‌شود، برخی با نگاهی افراطی آن را تعبیر به آن می‌کنند که ما با شکست مواجه شدیم یا از اساس قرار است موضوعی مردود شود. این نگاه از اساس اشتباه است و عملا مقاومت‌برانگیز شده است.
هرمجموعه ولو در حد یک شرکت خصوصی نیز بعد از مدتی برای بهبود عملکرد نیازمند بازبینی و ارزیابی عملکردش در گذشته است و این اصلا موضوع عجیب و جدیدی نیست.گاهی تغییر و اصلاح می‌تواند در انتصابات و گاهی می‌تواند در رویکردها نیز پیش برود که ما در بحث تشکیل شورای دفاع، آن را شاهد هستیم و چه بسا در آینده چنین تشکیلاتی ایجاد یا ملغی شوند. بنابراین ممکن است در شکل ساختاری نیز تغییراتی در پیش باشد ولی با توجه به شرایط و تجارب بعید و دور است که بخواهیم مرز این تغییرات را تا سطح کلان و کارگزارانی بالا برد.
* مدرس دانشکده مطالعات جهان
