صدای بی صدای محرومیت ازشرق استان
قربانی تمرکز توسعه در مرکز استان
استان اصفهان گرچه به‌عنوان یکی از قطب‌های صنعتی، گردشگری و فرهنگی کشور شناخته می‌شود، اما شرق آن داستان متفاوتی دارد.
محدوده‌ای با حدود ۱۸۰ روستا که به نظر می‌رسد در طول زمان، قربانی تمرکز توسعه در مرکز استان شده است.
این‌چنین که اصفهان با توجه به موقعیت کلان‌شهری، تاریخی و صنعتی بودن، همواره تمرکز توسعه‌ای را در مرکز استان تجربه کرده است. نهادهای تصمیم گیر، سرمایه‌گذاری‌ها، خدمات درمانی، آموزشی و عمرانی در محدوده شهری متمرکز و مناطق پیرامونی، به‌ویژه شرق استان، در حاشیه مانده‌اند.
و حالا مهم‌ترین مساله، وابستگی معیشت مردم این دیار، به کشاورزی و نبود آب است. منطقه‌ای کشاورز‌محور که وابستگی شدیدی به زاینده‌رود و منابع آبی داشته اما با خشک شدن زاینده‌رود و انتقال آب به صنایع مرکز و غرب استان، کشاورزی آن عملاً نابود شد و به دنبال آن، بسیاری از پروژه‌های توسعه‌ای هم متوقف یا بی‌ثمر شدند.
به‌طوری‌که امروز، غالب روستاهایش با چالش‌های عمیقی در حوزه‌های معیشت، منابع طبیعی، خدمات شهری و زیرساختی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
از طرفی هم شرق استان، پهناور و پراکنده و دارای روستاها و شهرهای کوچک با فواصل زیاد از یکدیگر است. این پراکندگی، اجرای پروژه‌های زیربنایی مانند جاده، بهداشت، آموزش و اینترنت را برای دولت پرهزینه کرده و درنتیجه اغلب پروژه‌ها یا به تأخیر افتاده‌اند یا نیمه‌کاره رهاشده‌اند.
علاوه بر آنکه بخش زیادی از صنایع و شهرک‌های صنعتی اصفهان مانند فولاد، ذوب‌آهن، پالایشگاه و صنایع دارویی در مناطق غربی یا مرکزی قرارگرفته و شرق استان از این مزیت‌ها محروم مانده است؛ که نتیجه آن افت اشتغال‌زایی، درآمدزایی و سرمایه‌گذاری در این مناطق شده است.
درنهایت، نبود نمایندگی موثر و فقدان قدرت چانه‌زنی سیاسی که بتوانند خواسته‌های مردم منطقه را به‌درستی منتقل کنند، سبب شده اولویت‌های شرق اصفهان در بودجه‌ها، طرح‌ها و تخصیص منابع دیده نشود.
تزلزل در حیات اقتصادی و اجتماعی شرق استان
هزاران نفر از جمعیت کشاورزان شرق اصفهان، مستقیم و غیرمستقیم به علت وضعیت آب دچار بحران شده‌اند. نخستین قشری که در تیررس آسیب بحران بی‌آبی قرارگرفته‌اند. به‌نحوی‌که با شروع خشک‌سالی در دهه هشتاد خورشیدی و توقف گاه و بی گاه شریان حیاتی زاینده‌رود با رکودی چشمگیر در حیات اقتصادی روبرو و به دنبال آن تداوم حیات اجتماعی مردم این منطقه که عمدتاً به دامداری و کشاورزی اشتغال دارند دچار تزلزل شد.
البته آسیب‌های این جریان نه‌فقط محدود به کشاورزی و کشاورزان این بخش، بلکه تهدیدی برای محیط‌زیست، پیشروی کویر و فرونشست زمین هم بشمار می‌آید.
از سوی دیگر شرق اصفهان به‌عنوان یکی از کانون‌های فعال گردوغبار در کشور شناخته‌شده و ریزگردها، فرونشست زمین و تخریب پوشش گیاهی آن به دلیل خشکی بستر زاینده‌رود، خطر بزرگی برای سلامت و سکونت‌پذیری منطقه محسوب می‌شود.
در کنار این مصائب اشاره‌شده برای شرق استان، در بسیاری از روستاهای آن، دانش‌آموزان به دلیل نبود مدارس متوسطه ناچار به ترک تحصیل یا مهاجرت هستند. کیفیت پایین مدارس، کمبود معلم، نبود اینترنت پایدار و امکانات آموزشی جدی‌ترین مشکلات مطرح‌شده توسط خانواده‌هایی است که شاکی از محرومیت‌های این منطقه هستند.
کمبود پزشک و مراکز بهداشت شبانه‌روزی، جاده‌های خاکی، حمل‌ونقل ضعیف، نبود فاضلاب شهری و حتی نداشتن آب‌لوله‌کشی در برخی از روستاها از دیگر چالش‌هایی است که شرق استان با آن درگیر است.
مشکلاتی با دامنه وسیع و ناشی از بی‌مهری وبی توجهی‌ها، عدم سرمایه‌گذاری صنعتی و درمجموع فقدان توسعه متوازن که نتیجه آن‌هم ناگزیر شدن مهاجرت جمعیت جوان به سمت مناطقی مانند مرکز اصفهان، تهران یا شهرهای صنعتی شده است.
این جابجایی‌ها، منتهی به خالی شدن روستاها از نیروی کار و ظرفیت انسانی شده و گفته می‌شود برخی روستاهای این حوزه تا ۴۰ درصد کاهش جمعیت را دریک دهه اخیر تجربه کرده‌اند.
مضاف بر آنکه این حجم از مهاجرتی که از شرق اصفهان در حال انجام است به ازهم‌پاشیدگی ساختار خانواده‌ها و تخلیه فرهنگی و اجتماعی نیز منجر می‌شود.
آنچه انجام‌گرفته است
توسعه شرق استان با محوریت صنایع سبز و کشاورزی پایدار، تصویب بیش از ۵۰ مصوبه لازم‌الاجرا در نشست سال گذشته شورای اداری مشترک استان و شهرستان اصفهان، به‌منظور توسعه و آبادانی شرق استان، رفع نقاط حادثه‌خیز، اصلاح هندسی مسیرها، ایمن‌سازی و نصب علایم، روکش آسفالت، تعیین تکلیف طرح‌های کشاورزی نیمه‌تمام، تکمیل طرح‌های حوزه ورزش و جوانان، توجه ویژه به مسائل آموزشی و بهداشت و درمان ازجمله مواردی بود که پیش‌ازاین در جهت رفع مشکلات شرق استان تصویب گشته بود.
به‌علاوه طرح‌هایی مانند احداث تونل بهشت‌آباد، توسعه شبکه انتقال آب شرب، راه‌اندازی نیروگاه‌های خورشیدی کوچک و ایجاد مناطق ویژه اقتصادی در جرقویه از دیگر وعده‌های مطرح‌شده برای این بخش از استان بوده اما بسیاری هنوز در حد طرح و قول باقی‌مانده‌اند. هرچند گفته می‌شود پروژه‌های وعده داده شده در حال تکمیل و طرح جامع آمایش سرزمینی برای این منطقه نیز در دست تدوین است.
اخیراً استاندار اصفهان در اظهاراتی حرکت به سمت صنایع کم آب‌بر، کربن صفر و دوستدار طبیعت را از برنامه‌های پیش رو برای شرق استان عنوان کرده و تاکید می‌کند: هدف، ایجاد اشتغال و توانمندسازی جامعه محلی بدون آسیب به زیست‌بوم منطقه است.
در همین راستا معاون اقتصادی استاندار اصفهان نیز از تشکیل ستاد توسعه شرق اصفهان با تأکید بر کشاورزی پایدار و فناوری‌های کم‌آب بر خبر می‌دهد و می‌گوید: تحول در معیشت شرق استان، نیازمند نوآوری و مدیریت آب است.
خسروی بیان می‌کند: با توجه به پیچیدگی چالش‌های این منطقه تحول در مدل‌های کسب‌وکار مبتنی بر فناوری‌های کم‌آب بر و دانش‌بنیان موردنظر است.
وی بابیان اینکه شرایط جدید اقلیمی و سوء مدیریت‌های گذشته ما را ناگزیر به تغییر الگوهای کشاورزی و اقتصادی کرده، تصریح می‌کند: امروز باید به سمت کشت مقاوم و روش‌های نوین آبیاری حرکت کنیم تا هم آب را حفظ کنیم و هم معیشت مردم را تضمین نماییم.
عبور از محرومیت‌ها
شرق استان اصفهان، منطقه محروم و تقریبا فراموش‌شده‌ای است که باوجود ظرفیت‌های بالای انسانی، کشاورزی، انرژی خورشیدی و موقعیت راهبردی، گرفتار در تله محرومیت‌ها وقطعا اصلاح شرایط آن نه با شعار و بازدیدهای موسمی بلکه نیازمند بازنگری در برنامه‌های توسعه، تمرکز بر عدالت منطقه‌ای اراده ملی و بودجه هدفمند است.
اجرای پروژه‌های پایدار تأمین آب، توسعه زیرساخت‌های آموزشی و بهداشتی، تشویق به سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و صنایع سبز، احیای کشاورزی با الگوهای نوین کم‌آب بر و توانمندسازی زنان و جوانان در مشاغل بومی ازجمله راهکارهایی است که برای هموار کردن شرایط سخت زندگی در شرق استان، ارائه می‌شود.
منطقه‌ای است که باوجود ویژگی‌هایی متمایز اما با چالش‌هایی عمیق و ریشه‌داری مواجه است که به نابرابری در توزیع منابع و بی‌توجهی مزمن، پیوند می‌خورد و چنانچه رویکرد عدالت‌محور و توسعه متوازن در پیش‌گرفته نشود، این پهنه از استان نیز، بیش ازآنچه اکنون به آن گرفتارشده، به مرز بحران‌های اجتماعی و اقتصادی و امنیتی شدیدتری خواهد رسید.
