غبار اصفهان را فرا گرفت
روزگار خاکستری
یک تجربه دیگر از هوای ناسالم که با افزایش بی‌سابقه گردوغبار، خشکی بستر زاینده‌رود و فرسایش بادی در شرق استان، شاخص کیفیت هوا را در اوج روزهای گرم سال در وضعیت قرمز قرار داده و نه‌فقط یک هشدار زیست‌محیطی بلکه صدایی است برای توجه دوباره به بحرانی که ریشه در کم‌آبی، بی‌تدبیری و تغییرات اقلیمی دارد.
آلودگی‌های تابستانی اصفهان
در میانه تیرماه ۱۴۰۴، میانگین شاخص کیفیت هوا (AQI) در اصفهان به عدد ۱۲۲ رسید حتی در برخی ایستگاه‌ها مانند رودکی و رهنان تا ۱۵۶ نیز ثبت شد که وضعیت قرمز و ناسالم برای عموم محسوب می‌شود. قابل‌تأمل آنکه در حالی این میزان از آلاینده‌ها اصفهان را به احاطه خود درآورده که به‌طورمعمول، شش‌ماهه دوم سال منشا آلودگی هوا غالباً خودروها و صنایع و در شش‌ماهۀ نخست سال، گردوغبارهای ناشی از وزش تندبادها دلیل این معضل است. حال‌آنکه خشک شدن بستر زاینده‌رود و تالاب گاوخونی موجب خشکی اقلیم و کم‌بارشی و عامل مهمی در جهت افزایش کانون‌های فرسایش بادی بشمار می‌آید.
قطعاً در این مسیر، دلایلی دیگر مانند خودروهای فرسوده، موتورسیکلت‌ها، صنایع و مصرف بالای سوخت گاز نسبت به برق نیز سهم بسزایی را ایفا می‌کنند. تا جایی که برخی از مطالعات نشان می‌دهد خودروها به‌تنهایی ۸۰٪ آلودگی شهر را تولید می‌کنند. تعداد خودروهای فرسوده در استان تا ۱۸۰ هزار دستگاه تخمین زده‌شده‌اند که سهم مهمی در تولید آلاینده دارند که در میان، استفاده از سوخت‌های غیراستاندارد مانند مازوت و گازوئیل بی‌کیفیت نیز وضعیت را وخیم‌تر کرده است.
و درنهایت، ضعف در مدیریت شهری و نظارت ناکافی، عدم اجرای کامل قانون هوای پاک و مشکل ساماندهی منابع آلودگی از دیگر عوامل کلیدی هستند که باوجود تلاش و پیگیری نهادهای مختلف اما اجرای قوانین، کُند و ناکافی و نتیجه هم شرایط آب‌وهوایی است که این روزها شاهد آن هستیم.
گردوغبارهای دردسرساز
پیامدهای آلودگی هوا از کاهش دید افقی تا اختلال در حمل‌ونقل جاده‌ای و ریلی، خسارات به فضای سبز، کانال‌ها و مزارع و افزایش مراجعه به مراکز درمانی گزارش می‌شود.
به‌طوری‌که ورود آلاینده‌ها افزایش ۳۰ درصدی بستری بیماران قلبی، ریوی و کلیوی را در بیمارستان‌های استان، رقم‌زده است.
در این میان توصیه‌ها فراوان و اقدامات زیادی هم برای رفع این معضل انجام‌گرفته است. بر طبق اطلاعیه دانشگاه علوم پزشکی توصیه‌شده است، شهروندان تا حد امکان از خروج غیرضروری از منزل و تردد بی‌مورد در معابر شهری خودداری و برای پیشگیری از ورود گردوغبار به داخل ساختمان در و پنجره‌ها را بسته نگه‌دارند و از و باز و بسته کردن غیرضروری آن اجتناب و از هرگونه فعالیتی که منجر به افزایش آلودگی هوا می‌شود تا زمانی که شرایط به حالت مطلوب برگردد، خودداری کنند.
شیشه‌فروش مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان در گفتگو با دنیای اقتصاد بیان می‌کند: ۱۴ شهرستان استان اصفهان، شامل کانون‌های بحرانی فرسایش بادی است که بیش از یک‌میلیون و ۵۰۵ هزار هکتار در وضعیت بحرانی فرسایشی قرارگرفته است.
این مسوول توضیح می‌دهد: خشکی هوا، کمبود بارش، تغییرات اقلیمی، افزایش دما، بیابان‌زایی، تخریب پوشش‌های گیاهی و عرصه‌های طبیعی، تغییر کاربری‌ها، رها شدن مزارع به دلیل عدم تأمین آب و وزش تندبادهای گرم تابستانی، عدم جریان رودخانه زاینده‌رود وعدم تامین آب برای مراتع و کشتزارهای مسیر رودخانه موجب شکل‌گیری کانون‌های بحرانی و خیزش گردوغبار در استان است.
به‌گونه‌ای که اکنون در حال تجربه خزان در تابستان اصفهان هستیم. وی اظهار می‌کند: قابل‌توجه که جدای از تأثیرات کانون‌های ریز گرد درون استانی بر شرایط موجود، استان اصفهان تحت تأثیر کانون گردوخاک از مناطق کویری برون‌مرزی ازجمله قم، سمنان، یزد و مرکزی هم قرار دارد.
این مسوول می‌افزاید: پیامد چنین چالشی برای اصفهان، افزایش غلظت آلاینده‌ها و ناسالم بودن هوا برای همۀ گروه‌های سنی به‌ویژه گروه‌های حساس و کاهش میدان دید است.
همچنین ورود خسارت به مناطق مسکونی، زمین‌ها و مراتع کشاورزی، فضای سبز، کانال‌ها و جاده ها ازجمله مشکلاتی است که آلودگی هوا در این زمان از سال به دنبال دارد.
وی یادآور می‌شود: و البته این حجم از آلاینده‌ها نه‌فقط مختص به اصفهان، بلکه تقریبا منطقه مرکزی ایران از سمنان تا قم، اراک و تهران را دربر گرفته است.
شیشه‌فروش در پاسخ به اینکه سهم صنایع و خودروها و نوع سوخت مصرفی در اصفهان در میزان آلاینده های نیمه نخست سال تا چه میزان است می‌گوید: هر آنچه باعث افزایش آلودگی هوا شود در تشدید شرایط اشاره‌شده نقش دارد. قطعاً فعالیت صنایع و تردد تعداد بالای خودرو و نوع سوخت مصرفی هم در ایجاد آلاینده‌ها موثر است؛ اما مسئله قابل‌توجه آنکه دلیل اصلی آلودگی در شش‌ماهه نخست سال مربوط به ازن و کانون‌های گردوغبار می‌شود.
وی تصریح می‌کند: پیش‌بینی می‌شود این شرایط در روزهای پیش رو کاهشی هرچند تا مردادماه هم ممکن است به حال شدت و ضعف، کم‌وبیش ادامه‌دار شود و اگر شرایط به حالت اضطراری درآید تعطیلی، در دستور کار قرار خواهد گرفت. وی بیان می‌کند: حل بحران آلودگی‌های ناشی از گردوغبار، نیازمند اقداماتی از سوی استان و کشور است.
او ادامه می‌دهد: ممنوعیت آتش زدن مزارع و فضاهای سبز، محدودیت فعالیت برخی از فعالیت‌ها که منجر به ایجاد گردوغبار شود، همچنین ایجاد ۳۱۰ هزار هکتار جنگل دست کاشت باهدف تثبیت خاک، ۸۴۰ کیلومتر جاده، ۲۷۰ کیلومتر راه‌آهن، ۱۶۰۰ کیلومتر شبکۀ آبیاری، ۳۸ هزار هکتار اراضی کشاورزی همراه با طرح‌های بیابان‌زدایی از دیگر اقدامات استانی بوده است.
این مسوول می‌گوید: به‌علاوه مالچ پاشی بر روی ۳۰ هزار هکتار در مناطق بیابانی، بذرپاشی و بذرکاری و ۱۲۰۹ هکتار مدیریت هرزآب و روان آب‌ها از دیگر راهکارهایی است که برای پیشگیری از آلودگی هوای ناشی از گردوغبار و کنترل آن اجرایی شده است. شیشه‌فروش اظهار می‌کند: اما آنچه از سوی مقامات کشوری انتظار می‌رود تأمین آب استان، احیای زاینده‌رود و احیای گاوخونی است که مطالبه به‌حق استان از وزارت نیرو است.
همچنین تخصیص اعتبار از سوی سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در جهت اجرای طرح بیابان‌زدایی در یک‌میلیون هکتار از عرصه‌های مطالعه شده و از سازمان محیط‌زیست هم انتظار می‌رود اقدامات لازم را هرچه سریع‌تر در راستای احیای تالاب گاوخونی به انجام برساند.
وی تصریح می‌کند: قطعاً رفع این مشکلات، نیازمند اقدامات ویژه از سوی نهادهای نام‌برده است که متأسفانه علی‌رغم پیگیری‌ها و تأکیدات فراوان از طرف استان، اما تاکنون چندان توجهی نشده است.
گام اساسی برای نجات آینده اصفهان
کم‌آبی، بیابان‌زایی و آلاینده‌های انسانی به بحرانی در کشور، منتهی شده است که عبور از آن نیازمند یکپارچگی در سیاست‌گذاری، تأمین اعتبار و مشارکت مردمی است.
بحرانی که استانی مانند اصفهان، نمونه‌ای هشداردهنده از آن به‌طوری‌که هرروز که می‌گذرد نفس‌های این دیار، تنگ‌تر و آسمانش خاکستری‌تر می‌شود. تأکید بر آن است عمده مشکلات این استان، وابسته به بی‌آبی زاینده‌رود و تا زمانی که زنده رودش، همچنان خشک بماند، آلودگی هوا، خیزش گردوغبار و بحران‌های اجتماعی و بهداشتی نیز تداوم خواهند داشت. بدن شک بازگشت آب به زاینده‌رود نه‌فقط بازگشت زیبایی به شهر، بلکه گامی اساسی در جهت نجات آینده استانی است که سال‌هاست دست‌به‌گریبان با زنجیره‌ای از مشکلات بی‌آبی شده است.
