تکرار تراژدی خسروآقا
تخریب لایه‌های تاریخی در گذر کمر زرین
این گذر که در نزدیکی مسجد جامع عتیق و در جوار بقایای معماری دوره‌های صفوی، سلجوقی و حتی قبل‌تر قرار دارد، همواره مورد توجه تاریخ‌نگاران و باستان‌شناسان بوده است. نام «کمرزرین» در متون قدیمی با اشاره به موقعیت ارتباطی و تجاری آن آمده و در لایه‌های زیرین این محدوده، نشانه‌هایی از فعالیت‌های شهری دوره‌های مختلف، از جمله صدر اسلام و شاید حتی پیش از آن، قابل شناسایی است.
در سال‌های گذشته، بررسی‌های کارشناسی متعددی بر اهمیت این گذر تأکید داشته و شواهدی از وجود سازه‌های معماری مدفون، بقایای سفالینه و ابزارهای زیستی در این منطقه یافت شده بود. همین داده‌ها موجب شد تا اداره‌کل میراث فرهنگی استان اصفهان با همکاری دانشگاه هنر، طرحی برای انجام کاوش‌های رسمی در این محدوده تنظیم و برای تصویب نهایی به نهادهای بالادستی ارسال کند.
با وجود این حساسیت‌ها، در شامگاه ۲۰ تیر ۱۴۰۴، بدون اطلاع‌رسانی عمومی یا صدور مجوز از سوی میراث فرهنگی، عملیات خاکبرداری گسترده‌ای در این گذر آغاز شد. طبق اطلاعات رسیده از منابع محلی، ماشین‌آلات سنگین در نیمه‌شب وارد محدوده شده و بخشی از خاک سطحی منطقه را تخلیه کردند؛ اقدامی که با واکنش فوری یگان حفاظت میراث فرهنگی مواجه و متوقف شد.
آن‌گونه که کارشناسان می‌گویند، این قبیل مداخلات شبانه، به دلیل نبود ناظر باستان‌شناسی و بی‌توجهی به لایه‌بندی خاک، می‌تواند موجب نابودی بی‌بازگشت داده‌های فرهنگی و تاریخی شود. در بازدیدهای میدانی صورت‌گرفته در صبح روز بعد، قطعاتی از سفال و بقایای معماری در محل دیده شده که از احتمال وجود ساختارهای منسجم در لایه‌های زیرین حکایت دارد.
این رخداد، یادآور تجربه تلخ تخریب شبانه حمام خسروآقاست؛ حادثه‌ای که هنوز هم در حافظه تاریخی اصفهان زنده است. اکنون نگرانی فعالان میراث و شهروندان فرهنگی آن است که این بار، در سکوت دستگاه‌های نظارتی، لایه‌های تاریخی یکی دیگر از محوطه‌های باارزش شهر قربانی توسعه شتاب‌زده و ناهماهنگ شود.
گذر کمرزرین نه فقط یک مسیر عبوری، بلکه بخشی از هویت زنده اصفهان است؛ هویتی که اگر امروز بی‌تفاوت از کنار آن عبور کنیم، فردا در برابر فرزندان‌مان چیزی برای روایت نخواهیم داشت.
تخریب شبانه در عرصه تاریخی کمرزرین
امیر کرم‌زاده، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان درباره این اتفاق می‌گوید: شامگاه ۲۰تیر، حدود ساعت ۱۲:۳۵ دقیقه بامداد، به بنده درباره این اتفاق اطلاع دادند. بلافاصله فرمانده یگان حفاظت، مسئول دفتر فنی و کارشناس باستان‌شناسی را به محل اعزام کردیم. در آنجا مشاهده شد که ماشین‌آلات سنگین، از جمله گریدر و ادوات مکانیکی، وارد محل شده‌اند. با حضور نیروهای ما، این افراد سریعاً محل را ترک کردند و کلانتری نیز در محل حضور یافت و صورت‌جلسه‌ای تنظیم کرد.
وی می‌افزاید: ما امروز شکایت کیفری خود را علیه عوامل دخیل در این اقدام غیرقانونی، به اتهام ورود بدون مجوز و استفاده از ماشین‌آلات سنگین در حریم آثار فرهنگی، تنظیم و به مراجع قضایی ارسال کردیم. یگان حفاظت ما هم‌اکنون در محدوده در حال گشت‌زنی است تا از انجام هرگونه عملیات بدون هماهنگی با میراث فرهنگی جلوگیری کند.
مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان ادامه می‌دهد: پیش‌تر نیز به شهرداری اعلام کرده بودیم که اجرای هرگونه پروژه در این محدوده، مستلزم هماهنگی کامل با پژوهشگاه میراث فرهنگی است، همچنین تأکید کرده بودیم که هیچ‌گونه عملیات مکانیکی یا استفاده از ماشین‌آلات سنگین نباید صورت گیرد و تمامی اقدامات باید به‌صورت دستی و با حضور فیزیکی ناظران میراث فرهنگی و باستان‌شناسان انجام شود. با این حال، متأسفانه بدون هیچ‌گونه هماهنگی، در نیمه‌شب اقدام به این عملیات کردند که کاملاً مغایر با ضوابط، مقررات و قوانین میراث فرهنگی است.
شکایت کیفری می‌کنیم
کرم‌زاده اضافه کرد: ما این اقدام را تخلف آشکار می‌دانیم و قطعاً با عنوان «تخریب غیرمجاز» و «همکاری غیرمجاز در حریم آثار فرهنگی» شکایت کیفری را پیگیری خواهیم کرد. وی می‌افزاید: براساس گزارش‌هایی که از شب گذشته دریافت کرده‌ام، از زمان وقوع این اتفاق، کارگران دیگر در محل حضور ندارند و عملیات اجرایی نیز متوقف شده است. افراد نیز از محل متفرق شده‌اند. شب گذشته، همان‌طور که گفته شد، یگان ما در محل حضور داشت و این موضوع از این جهت حائز اهمیت است که در ساعات شب، دریافت و ارسال گزارش‌ها دشوارتر است. با توجه به وسعت بافت تاریخی اصفهان که حدود ۲۰۰۰ هکتار است، تصور نمی‌کردیم دستگاهی مانند شهرداری چنین تخلفی را مرتکب شود. این موضوع برای ما بسیار جای تعجب دارد.
مدیرکل میراث فرهنگی اظهار می‌کند: آثار کشف‌شده متعلق به دوره سلجوقی هستند و از ارزش تاریخی، تمدنی و هویتی بسیار بالایی برخوردارند. با این حال، گزارشی رسمی از وضعیت آسیب‌دیدگی آثار هنوز به دستم نرسیده است؛ به محض دریافت گزارش و مطالعه دقیق آن، فردا اطلاعات دقیق‌تری را خدمت شما ارائه خواهم کرد.
نمی‌دانم دقیقاً چه اتفاقی افتاده است!
محمد نورصالحی، رئیس شورای شهر اصفهان و عضو کمیسیون عمران و شهرسازی سورای اسلامی این‌کلانشهر در این باره می‌گوید: راستش را بخواهید، نمی‌دانم دقیقاً چه اتفاقی افتاده، اما تا آنجا که بنده اطلاع دارم، هرگونه اقدامی که در آن محدوده انجام می‌شود، با هماهنگی با حوزه میراث فرهنگی و با مشاوره دانشگاه هنر که به‌عنوان مشاور در آن پروژه حضور دارد، صورت می‌گیرد و مورد تأیید اداره‌کل میراث نیز بوده است. وی‌می‌افزاید: اگر اتفاقی خارج از این روند و بدون هماهنگی رخ داده باشد، بعید می‌دانم که از مسیر قانونی عبور کرده باشد، و شخصاً در جریان چنین چیزی نبوده‌ام.
منبع و تلخیص: ایسنا
