«دنیای اقتصاد» جزئیات خط لوله انتقال آب از دریای عمان به اصفهان را بررسی می‌کند
تحفه جنوب
اما چرا آب‌شیرین‌کن؟تاریخچه استفاده از آب‌شیرین‌کن به قرن چهارم پیش از میلاد بازمی‌گردد که ارسطو فرآیند تقطیر را به‌عنوان روشی برای شیرین سازی آب دریا معرفی کرد و مدارکی نیز درباره کاربرد این روش به‌وسیله دریانوردان در حدود ۲ هزار سال قبل موجود است.
در اوایل دهه ۷۰ میلادی فرآیند جدید آب شیرین‌کُن موردتوجه قرار گرفت و آن، استفاده از غشاهای نیمه‌تراوا به‌منظور نمک‌زُدایی از آب بود؛ این فرآیند با عنوان اسمز معکوس (RO) شناخته شد. عربستان سعودی، آمریکا، امارات و کویت بزرگ‌ترین ظرفیت آب‌شیرین‌کن‌ها در جهان را در اختیاردارند.تاریخ ورود این کشورها به بحث شیرین سازی آب دریا به دهه ۱۹۶۰ میلادی یعنی حدود ۶۰ سال پیش می‌رسد که در ۲۰ سال اخیر ظرفیت خود را در این بخش به‌سرعت افزایش داده‌اند تا جایی که از مجموع ۱۰۷ میلیون مترمکعب در روز شیرین‌سازی آب دریا در جهان حدود ۲۶ میلیون مترمکعب آن در حوضه خلیج‌فارس انجام می‌شود و سهمی که ایران تاکنون به خود اختصاص داده است، فقط ۶۵۰ هزار مترمکعب در روز است و بقیه این سهم در آمار متعلق به کشورهای عربی شمال آفریقا و خاورمیانه است.
هدف از پروژه عظیم انتقال آب خلیج‌فارس شیرین سازی و انتقال آب به میزان ۶۵۰ میلیون مترمکعب در سال است که با راهبری ایمیدرو اجرایی شد.طرح توسعه پروژه‌های نمک‌زُدایی و انتقال آب از دریای عمان و خلیج‌فارس به استان‌های واقع در فلات مرکزی و شرق کشور که «بزرگ‌ترین پروژه آبی جهان» نیز محسوب می‌شود، با حمایت رهبری از سال ۱۳۹۷ کلید خورد. ایشان فرمودند: «انجام این طرح بسیار مهم است، وارد شوید و جداً دنبال کنید».هدف کلی از اجرای پروژه ملی انتقال آب خلیج‌فارس (خط نخست)، شیرین‌سازی و انتقال آب درمجموع به میزان ۶۵۰ میلیون مترمکعب در سال است که با حمایت‌های وزارت صمت و راهبری ایمیدرو اجرایی شد و به نتیجه رسید.در حال حاضر انتقال آب از خلیج‌فارس به استان‌های هرمزگان، کرمان و یزد با خط یک انجام می‌شود.
شرکت‌های گل گهر،صنایع ملی مس ایران و چادرملو با سرمایه‌گذاری ۲۳ هزار میلیارد تومان در خط نخست این پروژه مشارکت داشته‌اند. مسیر انتقال آب خلیج‌فارس به استان اصفهان نزدیک به یک هزار کیلومتر است که ۵۰۰ کیلومتر از این مسیر مربوط به خط سیرجان- اصفهان است و مسیرهای عبوری شامل چهار استان می‌شود.در این طرح بیش از ۲۰ مسیر برای انتقال آب دریا به اصفهان از سواحل خلیج‌فارس تا دریای عمان و با عبور از استان‌های مختلف ازجمله هرمزگان، بوشهر و فارس بررسی و ارزیابی‌شده است.
راه طولانی از ساحل به مرکز
درنهایت گزینه برتر با آبگیری از ساحل دریای عمان در استان هرمزگان و مسیر انتقال از استان‌های کرمان و یزد به دلیل کیفیت آب بهتر، مسیر مناسب‌تر و همچنین امکان دفع شورابه به آب‌های آزاد، انتخاب و پس از تکمیل مطالعات طرح و انجام ارزیابی‌های زیست‌محیطی عملیات اجرایی در شهریورماه سال ۱۴۰۱ آغاز شد.از اجزای این پروژه می‌توان به تاسیسات آبگیری از دریا، تاسیسات نمک زُدایی و دفع شورابه، سامانه انتقال آب، جاده سرویس و تونل، ایستگاه‌های پمپاژ و مخازن بین‌راهی سامانه تامین نیرو (نیروگاه) و انتقال نیرو و سامانه تله‌متری و کنترل اشاره کرد.
در پروژه انتقال آب خلیج‌فارس به اصفهان، هدف شیرین سازی و انتقال آب درمجموع به میزان ۶۰۰ میلیون مترمکعب در سال (روزانه بیش از ۱.۶ میلیون مترمکعب) است که فاز نخست آن به شیرین سازی حدود ۲۰۰ میلیون مترمکعب در سال به استان اصفهان اختصاص دارد. طول مسیر این طرح یک هزار و ۲۰۰ کیلومتر است.شرکت‌های شرکت فولاد مبارکه، شرکت ذوب‌آهن، اتاق بازرگانی اصفهان، پالایشگاه نفت اصفهان، سازمان همیاریِ شهرداری‌های استان اصفهان، شهرداری اصفهان و شرکت فلز تدارک فولاد مبارکه در آن سهامدار هستند.میزان سرمایه‌گذاری در این پروژه ۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار است.پیشرفت عملیات پروژه انتقال آب به استان اصفهان (بخش سیرجان تا مرز استان اصفهان) به طول ۳۳۰ کیلومتر دارای پیشرفت ۷۵ درصد است، هرچند به گفته کارشناسان، مساعدت‌های لازم برای تامین ورق فولادی موردنیاز است. ۱۸۸ کیلومتر لوله‌گذاری از آن انجام‌شده است. استان‌های کرمان، یزد و اصفهان در مسیر این خط از پروژه انتقال آب قرار دارند.
میزان اشتغال‌زایی در این بخش پروژه چهار هزار و ۲۰۰ نفر اعلام‌شده است.«شرکت تامین آب اصفهان صفه» (با سهامداری شرکت‌های فولاد مبارکه، ذوب‌آهن، پالایشگاه نفت اصفهان، اتاق بازرگانی، شهرداری و سازمان همیاری‌های شهرداری اصفهان) مجری این پروژه است.تنها پروژه تامین آب استان اصفهان که آب جدیدی را تولید و بدون چالش اجتماعی و تنش‌های بین استانی به فلات مرکزی ایران منتقل می‌کند.ایجاد دسترسی برای استان به یک منبع پایدار و توسعه‌پذیر که در صورت تشدید شرایط خشک‌سالی بسیار مغتنم خواهد بود.مسیر مناسب و هیدرولیک بهینه طرح که سرعت اجرای پروژه را بسیار بالا خواهد بُرد.
از سیریک تا اصفهان
آب‌شیرین‌کن پروژه به روش اسمز معکوس (RO) در پلنت‌های ۷۰ میلیون مترمکعبی در مساحت ۲۵۲ هکتار در ساحل سیریک شامل تاسیسات آبگیری، نیروگاه برق حرارتی، ساختمان‌های کنترل و خدماتی، ساختمان تاسیسات جنبی مخازن ذخیره و ایستگاه پمپاژ است.با توجه به اهمیت پروژه‌های انتقال آب از سواحل جنوبی به کشور برای وزارت صمت و ایمیدرو و نیز تامین آب موردنیاز صنعت و معدن، این سازمان همه تلاش خود را برای رفع چالش‌های اجرای طرح‌ها ازجمله تامین ورق فولادی به کار می‌گیرد. در این راستا، یکی از اقدامات این سازمان، رایزنی با شرکت‌های تولیدکننده ورق فولادی و رفع چالش‌های تامین این محصول است.تجربه و دانشی که در خط یکِ انتقال آب از خلیج‌فارس به فلات مرکزی به‌دست‌آمده است، پشتوانه خطوط بعدی برای ایمیدرو و همچنین شرکت‌های سرمایه‌گذار و پیمانکاران است.
پروژه انتقال آب از دریای عمان به اصفهان در مراحل پایانی فاز اول خود قرار دارد و پیشرفت فیزیکی آن به ۹۰ درصد رسیده است. این پروژه باهدف تأمین آب صنایع و کاهش وابستگی به زاینده‌رود برای مصارف صنعتی اجرا می‌شود. فاز اول این پروژه که شامل انتقال ۷۰ میلیون مترمکعب آب از سیریک به اصفهان است، قرار است در سال جاری افتتاح شود. فاز دوم که ظرفیت انتقال را به ۴۰۰ میلیون مترمکعب افزایش می‌دهد، پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۰۷ تکمیل شود.مسیر انتقال:طول مسیر انتقال آب در فاز زودهنگام سیرجان به اصفهان ۷۸۰ کیلومتر است.اشتغال‌زایی:این پروژه در فاز دوم، حدود ۸ هزار نفر را مشغول به کارکرده است.اهداف پروژه:هدف اصلی این طرح تأمین آب موردنیاز صنایع و کاهش برداشت آب از زاینده‌رود است. مراحل پروژه:فاز اول پروژه شامل انتقال ۷۰ میلیون مترمکعب آب و فاز دوم شامل انتقال ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب از دریای عمان به اصفهان است.هزینه:هزینه اجرای فاز دوم این پروژه ۱۱۳ هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان برآورد شده است.شرکت مجری:شرکت تأمین آب اصفهان (آیواسکو) مسوولیت اجرای این طرح را بر عهده دارد.
موانع و چالش ها
برخی قرائن حاکی از آن است که تنش‌های اجتماعی در سیریک و مقاومت‌های محلی در مواردی حتی مانع بازدید کارشناسان محیط‌زیست و پیشرفت پروژه شد، از سوی دیگر عمق دریا در این منطقه کمتر از یکصد متر است و توان خود پالایی آن پایین است. جریان‌های دریایی، نمک و تلخاب باقی‌مانده را به سمت سواحل میناب و بندرعباس می‌بَرند که می‌تواند به اکوسیستم منطقه آسیب بزند.بازگشت نمک بیش‌ازحد به دریا می‌تواند باعث تلف شدن یا مهاجرت دسته‌جمعی آبزیان، به‌ویژه ماهی و میگو، شود. محل اولیه آب‌شیرین‌کن به دلیل تنش‌های اجتماعی و ملاحظات زیست‌محیطی حتی ۳۰ تا ۴۰ کیلومتر جابه‌جا شد و تأییدیه‌های اولیه را دریافت کرد،
با این حال تجربه کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نشان می‌دهد که آب‌شیرین‌کن‌ها می‌توانند با رعایت استانداردها اجرا شوند، اما تأخیر در تأییدات، پروژه را با مشکلات متعددی مواجه کرده است.این پروژه پتانسیل حل بحران آب را دارد اما بدون هماهنگی بین استانی، توجه به محیط‌زیست و جلب رضایت مردم، ممکن است به چالشی جدید تبدیل شود.پروژه انتقال آب از دریا به اصفهان، به‌عنوان بخشی از راهکار احیای زاینده‌رود مطرح‌شده و شاید بتواند آینده آب این استان را متحول کند اما تنها درصورتی‌که مدیریت صحیح و هماهنگی بین نهادهای مختلف محقق شود، حالا امید می رود این مِگاپروژه رؤیای تأمین آب پایدار برای اصفهان را به واقعیت تبدیل کند. طرح بزرگ انتقال آب از دریای عمان به اصفهان با سرعت زیاد در حال انجام است و با رسیدن آن به ایستگاه کمشچه در شمال اصفهان به زودی بهره‌برداری کامل صنایع به ویژه سرمایه گذاران اصلی از آن آغاز می شود .
آب عمان برای کجا؟
طرح انتقال آب به استان از دریای عمان برای تأمین آب موردنیاز بخش صنعت استان و بویژه صنایع بزرگ استان همچون فولاد مبارکه، ذوب‌آهن و پالایشگاه اصفهان است و با بهره‌برداری از آن می‌توان برداشت آب صنایع استان از زاینده‌رود را قطع کرد و به بخش‌های دیگر به خصوص بخش کشاورزی افزود.علت تأخیر در تکمیل طرح انتقال آب به استان از دریای عمان نبود منابع مالی بود که منابع مالی آن هم اکنون تأمین‌شده است.
طرح انتقال آب از دریای عمان به اصفهان در مرحله اول سالانه ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب صنایع استان را تأمین خواهد کرد و چشم‌انداز آن، انتقال سالانه ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب به اصفهان است.طرح انتقال آب از سد ماندگان در جنوب استان اصفهان نیز برای تأمین آب آشامیدنی پنج میلیون نفر جمعیت استان در حال اجراست و تا ۲ سال آینده به بهره‌برداری می‌رسد، اعتبارات این طرح نیز از محل اعتبارات استانی تامین‌شده است.طرح تونل سوم کوهرنگ با همکاری مشترک استان‌های اصفهان و چهارمحال و بختیاری در حال اجراست و در بازه زمانی ۲ ساله تکمیل خواهد شد و با بهره‌برداری از آن، استان‌های اصفهان، چهارمحال و بختیاری و یزد منتفع می‌شوند. آب جاری‌شده در زاینده‌رود فقط برای تأمین آب نوبت دوم کشت پاییزه کشاورزان است و صنایع استان از آن هیچ سهمی ندارند.در حال حاضر مدیریت استان هیچ برنامه‌ای برای جیره‌بندی آب در استان ندارد اما با حداکثر صرفه‌جویی در مصرف آب در بخش‌های مختلف می‌توان از بحران آب عبور کرد.
شرایط کم‌بارشی، خشک‌سالی و انتقال آب از حوضه آبریز زاینده‌رود به سایر حوضه‌ها سال‌هاست شرایط نامناسبی را برای تامین آب در اصفهان پدید آورده و این چالش در ماه‌های اخیر تشدید شده است.بنا بر اعلام سازمان هواشناسی استان اصفهان، با توجه به کاهش بارش کمتر از نرمال در منابع آبی و ذخایر نامناسب و پیش‌بینی بارش‌های کمتر از نرمال در فصل بهار در اصفهان، شرایط وقوع تنش شدید در منابع آبی این استان به‌ویژه در ماه‌های گرم سال وجود دارد.کاهش بارش در تمام مناطق استان به‌ویژه در حوضه زاینده‌رود نسبت به سال آبی گذشته محسوس و کاهش بارش سال آبی جاری استان در مقایسه با مقادیر بلندمدت در تمام مناطق استان به‌ویژه حوضه یادشده محسوس بوده و تنها میزان بارش‌ها در مناطق شمالی استان نرمال اعلام‌شده است.از طرفی رودخانه زاینده‌رود در سال‌های اخیر به دلایل متعدد ازجمله کاهش منابع آبی، خشک‌سالی، برداشت‌های بی‌رویه و مسائل مدیریتی، به‌طور زمان‌بندی‌شده و البته بیشتر برای آبیاری زمین‌های کشاورزی شرق و غرب اصفهان جریان می‌یابد.
خشکی زاینده‌رود همچنین موجب تغذیه نشدن آب‌های زیرزمینیِ دشت اصفهان شده و با ادامه برداشت از آب‌های زیرزمینی و تغذیه نشدن آن‌ها به‌واسطه جریان نداشتن دائمی زاینده‌رود، این خطه با بحران فرونشست روبه‌رو بوده و این پدیده به دل شهر اصفهان نیز نفوذ کرده است.پژوهش اخیر شهرداری اصفهان نشان می‌دهد بستر خشک زاینده‌رود به‌ویژه در این کلان‌شهر در ۴۰ ایستگاه تحقیقاتی از پارک «ناژوان» گرفته تا پل‌های «فلزی»، «سی‌وسه‌پل»، «خواجو» و «شهرستان» بسیار فرسایش‌پذیری شده و تولید گردوغبار می‌کند؛ فرایندی که سبب تشدید آلودگی هوای اصفهان در زمان خیزش باد نیز می‌شود.
