دگرگونی ساختار بازارهای جهانی/ عصر غول‌های بازار سرمایه فرا رسیده است؟
در سال‌های اخیر، بورس‌های سهام، به عنوان قلب تپنده بازارهای سرمایه جهانی، بی‌سروصدا در حال دگرگونی هستند، و این مساله به شکل ادغام، یکپارچه سازی و مشارکت‌های فرامرزی نمود پیدا می‌کند. ادغام‌ها و ابتکارات مربوط به اشتراک گذاری پلتفرم،چشم انداز رقابتی را دگرگون می‌کنند و فعالیت معاملاتی را در دست تعداد کمتری متمرکز کرده‌اند. این شرایط سوالی اساسی را مطرح می‌کند؛ اینکه با رشد بورس‌ها، پیامدهای آن نه‌تنها برای تمرکز بازار و رقابت، بلکه برای کیفیت بازار و عملکرد خود بورس‌ها چیست؟
در اصل، بورس‌های سهام پلتفرم‌هایی هستند که شرکت‌ها در آنجا سرمایه جذب می‌کنند و سرمایه‌گذاران به معامله دارایی‌ها می‌پردازند. از قطب‌های اصلی در بازارهای توسعه یافته تا بازارهای در حال توسعه در آسیا، آفریقا و خاورمیانه، بورس‌های سهام به صورت تاریخی برای خدمت به اکوسیستم‌های مالی داخلی تکامل یافته‌اند. با اینحال، مواردی چون جهانی‌سازی، ادغام تکنولوژی، تغییرات نظارتی و تلاش برای افزایش بهره‌وری، فضای جدیدی را ایجاد کرده است که روند ادغام، مشارکت و یکپارچه سازی عمیق‌تر را شتاب بخشیده است.
طرفداران ادغام، یکپارچه‌سازی و مشارکت استدلال می‌کنند که بازارهای یکپارچه، نقدینگی را افزایش داده، هزینه‌ها را کاهش می‌دهند و دسترسی به سرمایه را بهبود می‌بخشند. برای مثال، گزارش «دراگی در سال ۲۰۲۴» درباره رقابت پذیری اروپا، بازارهای سرمایه ناهماهنگ را مانعی برای رشد می‌داند و خواستار یکپارچکی بیشتر از طریق اتحادیه بازارهای سرمایه (CMU) می‌شود.
ادغام، یکپارچه‌سازی و مشارکت میان بورس‌های سهام می‌تواند از طریق عواملی چون تجمیع فعالیت معاملاتی، ارزش بازاری و فهرست‌بندی سهام در پلتفرم‌های کمتر، به افزایش تمرکز بازار منجر شود. این تجمیع اغب ناشی از اثرات شبکه‌ای و اقتصاد مقیاس است، که پلتفرم‌های ترکیبی را برای شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران جذاب‌تر می‌کند. در نتیجه، تعداد کمتری از بورس‌ها، بخش بزرگ‌تری از فعالیت بازار جهانی را کنترل می‌کنند. منتقدان اما هشدار می‌دهند که این تمرکز فزاینده می‌تواند رقابت را کاهش داده، هزینه را برای شرکت‌ها افزایش دهد و موانعی برای ورود بورس‌های کوچک یا نوظهور ایجاد کند.
آیا می‌توان با استفاده از داده‌ها، افزایش در تمرکز بازار را در میان بورس‌های سهام را به صورت تجربی نشان داد؟ نمودارهای ۱ و ۲ با استفاده از داده‌های درگاه آماری فدراسیون جهانی بورس (WFE)، روند تغییر تمرکز ارزش بازار را با استفاده از دو شاخص استاندارد تمرکز بازار یعنی شاخص هرفیندال-هیرشمن (HHI) و آنتروپی شانون، نشان می‌دهند. هر دو شکل همچنین تعداد بورس‌هایی را که در بازه ۲۰۲۴ تا ۲۰۲۴ در درگاه آماری فدراسیون جهانی بورس پوشش داده شده‌اند نمایش می‌دهند. هرچند استفاده از شاخص‌های تمرکز بازار محدودیت‌هایی دارند، اما همچنان می‌توانند بینش‌های ارزشمندی ایجاد کنند.
شاخص HHI بالاتر نشان دهنده تمرکز بازار بیشتر و کاهش بالقوه رقابت است، در حالی که HHI پایین‌تر، بازار رقابتی‌تر را نشان می‌دهد. نمودار ۱، نوسانات HHI را در بلندمدت نشان می‌دهد و الگوهای متمایزی قبل و بعد از سال ۲۰۱۲ دیده می‌شود. HHI از ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۲ کاهش یافته است که نشان دهنده کاهش تمرکز بازار است؛ احتمالا ناشی از افزایش رقابت میان بورس‌ها، توزیع یکنواخت‌تر ارزش بازار، افزایش تعداد بورس‌ها در سطح جهانی یا پوشش گسترده‌تر داده‌ها توسط پایگاه آماری فدراسیون جهانی بورس.
با این حال، پس از سال ۲۰۱۲، شاخص HHI افزایش پایداری را نشان می‌دهد که حاکی از افزایش تمرکز بازار است. قابل‌توجه آنکه این دوره همچنین با گسترش تعداد بورس‌هایی که توسط فدراسیون جهانی پوشش داده می‌شوند همراه بوده است. این موضوع نشان می‌دهد که افزایش HHI ناشی از رشد سهم بازار برخی بورس‌ها بوده و نه کاهش در تعداد کلی بورس‌ها. شایان ذکر است که شاخص HHI در این دوره بین ۰.۰۷ تا ۰.۱۲ باقی مانده است که نشان می‌دهد بازار با وجود روند صعودی، همچنان نسبتا رقابتی است. لازم به یادآوری است که شاخص HHI ارائه‌شده در نمودار به‌صورت اعشاری بیان شده است.
از سوی دیگر، شاخص آنتروپی شانون تنوع در توزیع سهم بازار را اندازه‌گیری می‌کند: آنتروپی بالاتر، بیانگر تمرکز کمتر و رقابت بیشتر است، در حالی که آنتروپی پایین‌تر برعکس این وضعیت را نشان می‌دهد. شکل ۲ روند مشابهی با شکل ۱ را نشان می‌دهد که افزایش اخیر در تمرکز بازار را برجسته می‌کند.
عوامل متعددی می‌توانند این روند افزایش تمرکز سرمایه را توضیح دهند. یکی از محرک‌های احتمالی، ادغام بورس‌ها از طریق ادغام‌ها و تملک‌ها (M&A) است، که سهم بازار بورس‌های ادغام شده را افزایش می‌دهد. عامل دیگر می‌تواند فشار سمت عرضه باشد، به‌طوری‌که شرکت‌های عرضه کننده سهام ترجیح می‌دهند سهام خود را در تعداد محدودی از بورس‌ها عرضه کنند، که اغلب به دلیل شهرت قوی‌تر، نقدشوندگی بالاتر یا جذابیت جریان‌های سرمایه فرامرزی است. در سمت تقاضا نیز، افزایش علاقه سرمایه‌گذاران به اوراق بهادار فهرست‌شده در این بورس‌ها می‌تواند ارزش بازار آن‌ها را افزایش داده و سهم بازارشان را بیشتر کند. مجموع این عوامل می‌تواند به توضیح افزایش اخیر در تمرکز کمک کند.
پژوهش‌های جدید و در دست انتشار توسط فدراسیون جهانی بورس به‌صورت تجربی بررسی می‌کنند که رشد سهم بازار بورس‌ها چه ارتباطی با فعالیت، کارایی و نقدشوندگی بازار دارد و تلاش می‌کند بینش‌های تازه‌ای را در بحث مزایا و معایب افزایش سهم بازار ارائه کند.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
