واکنش تهران به توافق باکو و ایروان/ هشدار ایران نسبت به تغییر مرزها
ساعاتی پس از اعلام توافق بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان که با میانجیگری دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا و گنجاندن «کریدور زنگزور» به عنوان رکن اصلی این توافق صورت گرفت، وزارت امور خارجه کشورمان با انتشار بیانیه‌ای از توافق ایروان و باکو استقبال کرد اما نسبت به مداخله خارجی در مجاورت مرزهای مشترک ایران هشدار داد.
براساس این گزارش در بیانیه وزارت امور خارجه آمده است: «جمهوری اسلامی ایران با دقت روندهای جاری در منطقه قفقاز جنوبی را دنبال می‌کند و با هر دو کشور همسایه، جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان، در خصوص این تحولات در ارتباط است. بدون تردید صلح و ثبات در منطقه قفقاز به نفع همه کشورهای منطقه است. جمهوری اسلامی ایران با استقبال از نهایی‌شدن متن توافق صلح توسط دو کشور، این تحول را گامی مهم در تحقق صلح پایدار در منطقه ارزیابی می‌کند.
در عین حال نگرانی خود را از پیامدهای منفی هرگونه مداخله خارجی به هر شیوه و شکلی، بویژه در مجاورت مرزهای مشترک که مخل امنیت و ثبات پایدار منطقه باشد ابراز می‌دارد.
جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر اتخاذ تدابیر سیاسی، حقوقی و اقتصادی برای تأمین حقوق و منافع ملی خود، باور دارد که ایجاد مسیرهای ارتباطی و رفع انسداد شبکه‌های مواصلاتی زمانی در خدمت ثبات، امنیت و توسعه اقتصادی ملت‌های منطقه خواهد بود که در چهارچوب منافع متقابل، رعایت حاکمیت ملی و تمامیت ارضی کشورهای منطقه و بدون مداخلات خارجی باشد.
جمهوری اسلامی ایران آماده تداوم همکاری‌های سازنده و مبتنی بر منافع متقابل با هر دو کشور جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان برای صیانت از صلح و ثبات و توسعه اقتصادی منطقه از طریق همکاری‌های دوجانبه و منطقه‌ای، همچون سازوکار ۳+۳می‌باشد.»
تاریخچه منازعه ایروان-باکو
برای درک تحولات کنونی در منطقه قفقاز جنوبی، لازم است نگاهی به سابقه تنش‌ها و درگیری‌های بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان داشته باشیم که عمدتاً حول منطقه مورد مناقشه قره‌باغ کوهستانی متمرکز است. طی سه دهه گذشته و از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، این دو کشور همسایه چهار جنگ بر سر این منطقه داشته‌اند که هر کدام تأثیر عمیقی بر فضای سیاسی و امنیتی قفقاز گذاشته است.
جنگ اول قره‌باغ (۱۹۸۸ تا ۱۹۹۴) با آتش‌بس پایان یافت اما قره‌باغ و چند منطقه اطراف آن تحت کنترل ارمنستان باقی ماندند و یک مناقشه منجمد با ادعاهای حل‌نشده و درگیری‌های پراکنده ایجاد شد. در آوریل ۲۰۱۶ جنگی چهارروزه رخ داد که صدها کشته برجای گذاشت، اما تغییر قابل توجهی در نقشه کنترل‌ها ایجاد نکرد. جنگ دوم قره‌باغ در سال ۲۰۲۰ با بازپس‌گیری بخش عمده مناطق از دست رفته توسط آذربایجان و امضای توافق آتش‌بس با میانجیگری روسیه به پایان رسید و دینامیک‌های جدیدی مانند استقرار صلحبانان روس و ایجاد کریدورهای ترانزیتی از جمله «کریدور زنگزور» به وجود آمد.
با این حال تنش‌ها ادامه یافت و در دسامبر ۲۰۲۲ آذربایجان با بستن کریدور لاچین، محاصره جمهوری خودخوانده آرتساخ را آغاز کرد. این روند در سپتامبر ۲۰۲۳ به حمله‌ای سریع از سوی آذربایجان انجامید که به تسلیم نیروهای ارمنی قره‌باغ و کوچ بیش از ۱۰۰ هزار ارمنی به ارمنستان منجر شد. نهایتاً در اول ژانویه ۲۰۲۴، جمهوری آرتساخ رسماً منحل شد و این تحول، نقطه عطفی در جغرافیای سیاسی قفقاز جنوبی به شمار رفت. در مجموع می‌توان گفت که این جنگ‌ها نه تنها روابط دو کشور را شکل داده‌اند بلکه بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی را نیز وارد بحران کرده و محاسبات امنیتی و ائتلاف‌ها را در قفقاز تحت تأثیر قرار داده‌اند. فهم این زمینه تاریخی برای تحلیل تلاش‌های صلح اخیر، مانند توافق میانجیگری شده توسط آمریکا، و نگرانی‌های کشورهای همسایه مانند ایران در مورد نفوذ خارجی و ثبات منطقه ضروری است.
میانجیگری فعال ایران در قفقاز
تلاش‌ها برای برقراری آتش‌بس و میانجیگری میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان طی سه دهه گذشته با حضور بازیگران متعدد منطقه‌ای و بین‌المللی دنبال شده است که در این میان ایران، روسیه و نهادهای اروپایی نقش محوری داشته‌اند. روسیه به‌عنوان برجسته‌ترین میانجی، پس از جنگ اول قره‌باغ در سال ۱۹۹۴ و جنگ دوم قره‌باغ در سال ۲۰۲۰، آتش‌بس‌های کلیدی را میان طرفین برقرار کرد. ایران نیز همواره در پی تسهیل گفت‌وگو بوده و با پیشنهاد سازوکارهایی نظیر فرمت ۳+۳، بر ضرورت حل‌وفصل مسائل در چهارچوب همکاری کشورهای همسایه تأکید کرده است. در همین حال، تلاش‌های اروپایی - از جمله آنهایی که توسط گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا و اتحادیه اروپا هدایت شده - به ایجاد چهارچوب‌های مذاکره و اعتمادسازی اختصاص داشته، هرچند در جلوگیری از بروز مجدد خشونت‌ها موفقیت محدودی داشته‌اند. مجموعه این ابتکارها بازتابی از رقابت منافع ژئوپلیتیکی در قفقاز جنوبی و دشواری دستیابی به صلحی پایدار در این منطقه است.
هشدار ایران نسبت به تغییر مرزها
هشدار وزارت امور خارجه در باره پیامدهای منفی مداخله خارجی در مرزهای قفقازجنوبی در شرایطی است که بر اساس برخی ادعاها و گمانه‌زنی‌ها، ارمنستان در چهارچوب این توافق پذیرفته است «حقوق توسعه ویژه و انحصاری» کریدور زنگزور را به مدت ۹۹ سال به ایالات متحده واگذار کند. این مسیر از نظر اقتصادی و ژئوپلیتیکی برای منطقه قفقاز اهمیت راهبردی دارد. ترامپ در نشست خبری اعلام این توافق، این مسیر را «مسیر ترامپ برای صلح و شکوفایی بین‌المللی» نامید و گفت که این نام‌گذاری به افتخار او انجام شده، هرچند مدعی شد که شخصاً چنین درخواستی مطرح نکرده است.
این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران با وجود حمایت همیشگی از حل مسالمت‌آمیز اختلافات جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر قره‌باغ، بارها و به‌طور صریح اعلام کرده که تغییر مرزهای تاریخی خود را به هیچ وجه نمی‌پذیرد. این موضع طی سه دهه گذشته در سطوح عالی بارها تکرار شده است؛ از جمله در تیرماه ۱۴۰۱ در دیدار مقام معظم رهبری با ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان در تهران و همچنین در خردادماه ۱۴۰۳ در دیدار با نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان و در جریان مراسم تحلیف ریاست جمهوری چهاردهم. ایران معتقد است هرگونه جابه‌جایی مرز یا ورود قدرت‌های فرامنطقه‌ای به این حوزه، تهدیدی مستقیم برای امنیت ملی و ثبات منطقه‌ای به شمار می‌آید.
بــــرش
سازوکار ۳+۳؛ راهکار ایرانی برای حفظ صلح و ثبات در قفقاز
ابتکار ۳+۳ به منظور تقویت همکاری‌های منطقه‌ای بین سه کشور قفقازی (آذربایجان، ارمنستان و گرجستان) و سه همسایه بزرگ‌تر (ایران، روسیه و ترکیه) شکل گرفت تا به عنوان بستری برای گفت‌وگو و مدیریت تنش‌ها و همچنین توسعه اقتصادی منطقه عمل کند. از آن زمان، جلسات و مذاکرات متعددی در قالب این سازوکار برگزار شده تا همکاری‌ها میان اعضا تقویت شود. ایران به عنوان یکی از اعضای فعال این سازوکار، بارها بر اهمیت حفظ حاکمیت ملی و تمامیت ارضی کشورهای منطقه تأکید کرده و نگرانی خود را نسبت به مداخلات خارجی در منطقه ابراز داشته است. این رویکرد نشان‌دهنده نگرانی تهران نسبت به تحولات قفقاز و تأثیرات احتمالی آن بر امنیت مرزهای مشترک است. سازوکار ۳+۳ همچنین بستری را فراهم می‌کند تا پروژه‌های ترانزیتی، انرژی و اقتصادی بین کشورهای منطقه توسعه یافته و زیرساخت‌های مشترک تقویت شوند. بدین ترتیب، این سازوکار نقش مهمی در تضمین ثبات بلندمدت، امنیت منطقه‌ای و توسعه اقتصادی پایدار در قفقاز ایفا می‌کند. جمهوری اسلامی ایران آمادگی خود را برای ادامه همکاری سازنده با کشورهای منطقه، از طریق این سازوکار، به منظور حفظ صلح، ثبات و توسعه اقتصادی اعلام کرده است.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
