مسیر اوکراین در رقابت شرق و غرب و درس‌های آن
این بحران‌ها در کنار بحران‌های شرق که جنگ هند و پاکستان، مساله غزه، و بی‌ثباتی کشورهای شمال آفریقا بعد از انقلابات عربی را شامل می‌شود، همه آثار خود را بر منطقه غرب آسیا و به‌خصوص ایران بر جای خواهند گذاشت.
از این بحران‌ها، جنگ روسیه و اوکراین مدنظر این مقاله خواهد بود. در این مقال، ضمن تحلیل فشارهای خارجی و ناکارآمدی داخلی، پیشنهادهایی برای تقویت حکمرانی محلی، اصلاحات نهادی، و دیپلماسی متوازن برای اوکراین ارائه خواهد شد.
از سال ۲۰۱۴ اوکراین به میدان رقابت قدرت‌های جهانی بدل شده است. روسیه با سیاست‌های تهاجمی و اشغال بخشی از خاک این کشور، و غرب با حمایت مشروط و نامطمئن موجب تشدید بحران در درون اوکراین شده‌اند. روسیه با اشغال نظامی کریمه، حمایت از جدایی‌طلبان، اعمال فشار از طریق انرژی و جنگ اطلاعاتی، و غرب با ارائه کمک‌های مالی و فنی در قبال تعهد به اصلاحات بدون تضمین امنیتی بلندمدت موجب کاهش استقلال سیاسی اوکراین و وابستگی این کشور به بازیگران خارجی شده است. از بحران‌های داخلی حکمرانی اوکراین می‌توان به ضعف نهادهای دولتی و فقدان استقلال قضایی، فساد گسترده و تمرکز قدرت در شبکه‌های غیررسمی، کاهش مشارکت عمومی و بی‌اعتمادی به ساختارهای حکومتی اشاره کرد که موجب شده‌اند توانایی‌‌های دولت در پاسخ‌گویی به بحران‌ها محدود شود.
از طرفی پیروزی‌های نظامی ملایم روسیه و تلفات سنگین اوکراینی‌ها و در نهایت تصرف چاسیف‌یار - اگر تایید شود -، روسیه را به موقعیت مسلط از لحاظ ارتفاعی می‌رساند و می‌تواند کمربند دفاعی شهرهای مهم اوکراین در منطقه جنگی را تهدید کند. از طرفی چند روز پیش وزیر خارجه اوکراین پیش‌بینی کرد که امسال جنگ به پایان خواهد رسید. ترامپ دغل‌باز هم دنبال این است که اتمام جنگ و صلح را به نام خود ثبت کند، بدون لحاظ کردن صدمات جبران‌ناپذیری که روسیه به اوکراین وارد کرده است و درحالی‌که هیچ‌کس برای پیروزی اوکراین شانسی قائل نیست.
مسیرهای پیشنهادی برای ایران
۱. همان‌طور که در بالا اشاره شد، دیپلماسی فعال و چندجانبه‌گرایی از طریق تورهای منطقهای دیپلماتیک، نقش‌آفرینی در نهادهای منطقهای، و میانجی‌گری در بحران‌ها.
۲. بازتعریف قدرت بازدارندگی، حفظ بازدارندگی بدون ورود به چرخه تنش‌های بی‌پایان، و افزایش شفافیت در خطوط قرمز امنیتی.
۳. وفاق ملی در سیاست خارجی.
۴. توسعه اقتصادی منطقه‌محور.
۵. مدیریت تهدیدهای ترکیبی.
۶. یک موضع واحد در اعلام سیاست‌ها از طرف مسوولان.
این بخشی از مسیر پیشنهادی است که ایران باید آن را رعایت کند تا بتواند از بحران و جنگ روسیه و اوکراین نتایج قابل‌قبولی برای منافع ملی خود ایجاد کند. ایران باید دیپلماسی هوشمندانه را دنبال کند تا بتواند بر کاستی‌های گذشته فائق آید. ایران در تصمیم‌گیری‌های جهانی که شروع شده و ممکن است به نتیجه برسد، باید فعال برخورد کند تا آسیبی از این بحران نبیند.
حاکمان اوکراین نیز باید عاقل باشند:
1. به وعده‌های غربی‌ها خیلی باور نداشته باشند.
2. شانس پیروزی در جنگ وجود ندارد.
3. قطعا روسیه بخشی از خاک آنها را پس نخواهد داد.
4. آوارگی و کشتار مردم بی‌گناه و بافرهنگ اوکراین در رقابت شرق و غرب شایسته کشور اوکراین نیست؛ به همین جهت حاکمان باید به جای قبول وعده‌های توخالی غرب و شرق، بر اساس منافع ملی خود تصمیمات جسورانه‌ای بگیرند و این ملت را از فقر و بدبختی نجات دهند.
5. حاکمان بدانند با ادامه این جنگ، مقبولیت و پشتیبانی مردم را از دست خواهند داد و شرق و غرب با یکدیگر تفاهم و اوکراین را قربانی خواهند کرد و قطعا به تغییر حاکمیت خواهند رسید؛ لذا با توجه به شرایط جهانی و میدانی نبرد، راه‌حلی جز صلح باقی نمی‌ماند و ایران نیز دیپلماسی فعال را دنبال کند.
مسیرهای پیشنهادی برای اوکراین
- اصلاحات نهادی شامل استقلال دستگاه قضایی، شفاف‌سازی مالی، تقویت سیستم‌های ضدفساد.
- تقویت حکمرانی محلی، بهره‌گیری از مدل «هُرُمادا» برای واگذاری تصمیم‌گیری‌ها به جوامع و نهادهای محلی.
- دیپلماسی چندجانبه با کاهش وابستگی به یک بلوک قهری و تعامل با نهادهای بین‌المللی.
- حمایت از رسانه‌های مستقل، نهادهای مردم‌نهاد و آموزش سیاسی عمومی و عدم‌اعتماد به وعده‌های دروغین و سیاسی بازیگران حرفه‌ای در جهان سیاست.
- با پشتیبانی مردم می‌توان بخشی از مسیرهای پیشنهادی را با موفقیت پاس کرد.
اوکراین برای خروج از بحران نیازمند رویکرد چندوجهی است؛ ترکیبی از اصلاحات درونی، تقویت هویت ملی و سیاست خارجی متوازن که به جای وابستگی، استقلال و انعطاف‌پذیری سیاسی ایجاد کند.
ایران نیز در سیاست‌های اعلامی، خود را مخالف جنگ و خشونت اعلام کرده است و بی‌طرفی فعال را ادامه داده و راه‌حل دیپلماتیک را بهترین راه‌حل برای خروج بحران می‌داند و از طرفی ارسال سلاح به روسیه را رد کرده است؛ چنین موضوعی در تضاد با فشارهای رسانه‌ای غربی است.
ایران با اتخاذ این سیاست‌های اعلامی، تقویت محور شرق و تضعیف وابستگی به غرب، و بازتعریف اتحادهای منطقهای، فرصت برای نقش‌آفرینی دیپلماتیک و ریسک تحریم‌های ثانویه و فشارهای غربی را دنبال می‌کند.
رئیس اطلاعات نظامی اوکراین، آقای کریل بودانف، در اظهاراتی کم‌سابقه به مقامات این کشور هشدار داده که اگر کی‌یف به مسیر فعلی خود ادامه دهد، ممکن است دیگر وجود نداشته باشد. وزیر خارجه انگلیس هم پیش‌بینی کرده که این جنگ به این زودی‌ها تمام نخواهد شد، به معنای دیگر دولت انگلیس دوست ندارد جنگ تمام شود، زیرا منافعش در ادامه جنگ است.
روسیه هم به دنبال پیشروی آرام و گرفتن شهرهای زیادی است که هیچ کدام اینها به نفع اوکراین نیست. اوکراین نیاز به هوشیاری محیطی دارد تا بتواند شجاعانه تصمیم نهایی را برای کاهش زجر مردم اتخاذ نماید. حدود ۲۰درصد از خاک اوکراین در حال حاضر در دست دولت روسیه است.
