نشنال اینترست بررسی کرد؛
گره هستهای به دست قزاقستان باز می‌شود؟
مارگاریتا آسنوا در گزارشی با اشاره به نقش قزاقستان در باز کردن گره هستهای میان ایران و غرب در نشنال اینترست می‌نویسد: در حالی که طی هفته‌‌‌های گذشته چشم جهانیان به تنگه هرمز و تحرکات نظامی در خلیج فارس دوخته شده بود، در شمال ایران نیز تنش‌‌‌هایی در حال شکل‌‌‌گیری است. دریای خزر، با حضور کشورهایی همچون ایران، روسیه، آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان، به عرصه‌‌‌ای برای رقابت‌‌‌های ژئوپلیتیکی بدل شده که پیامدهای آن می‌تواند فراتر از منطقه برود.
کشورهای آسیای مرکزی با تکیه بر موقعیت ژئواستراتژیک خود، امیدوارند با استفاده از کریدور میانی - مسیر ترانزیتی از طریق قفقاز - ایران و روسیه را دور بزنند و به مسیرهای تجاری جایگزین متصل شوند. این کریدور در حال تبدیل شدن به شاه‌‌‌راهی حیاتی در تعاملات چین و اروپاست. چین از این مسیر به‌‌‌عنوان راهی برای تجارت بدون وابستگی به مسیرهای دریاییِ تحت نفوذ آمریکا حمایت می‌کند. در همین حال، ایالات متحده نیز به دنبال تقویت این مسیر با هدف کاهش نفوذ همزمان ایران و روسیه است.
هشدار قزاقستان در پی حمله آمریکا به ایران
پس از حملات نظامی آمریکا به تاسیسات ایران در تاریخ دوم تیرماه، قزاقستان نسبت به وخامت امنیتی در منطقه خزر هشدار داده است. از دید آستانه، هم روسیه و هم ایران درگیر جنگ‌‌‌هایی هستند که نه تنها پیروزی روشنی در آنها متصور نیست، بلکه خطر گسترش تنش به‌‌‌ویژه در حوزه تسلیحات هستهای را افزایش داده است. کارشناسان هشدار می‌دهند که شکست یا حتی پیروزی پرهزینه تهران یا مسکو در این درگیری‌‌‌ها، می‌تواند شرایطی را برای تحریک‌‌‌پذیری نظامی، افزایش بی‌‌‌ثباتی و در نهایت، بحران‌های بلندمدت در قفقاز، آسیای مرکزی و حتی اوراسیا فراهم کند. در چنین شرایطی، قزاقستان با موقعیتی بی‌‌‌طرف و مشروعیت بین‌المللی، می‌تواند به‌‌‌عنوان میانجی عمل کند و از بروز درگیری‌‌‌های دامنه‌‌‌دار جلوگیری نماید.
دیپلماسی چندمحوری قزاقستان؛ الگویی برای ثبات
قزاقستان از زمان استقلال در سال ۱۹۹۱، سیاست خارجی موسوم به «چندمحوری» را در پیش گرفته است؛ راهبردی که در آن تلاش می‌شود منافع قدرت‌‌‌های بزرگ با یکدیگر متوازن شود و از سلطه یک‌‌‌جانبه جلوگیری گردد. این کشور با حفظ روابط همزمان با روسیه، چین، آمریکا، اتحادیه اروپا و همچنین کشورهای منطقه، توانسته است نوعی تعادل استراتژیک در سیاست خارجی خود ایجاد کند. این رویکرد که ریشه در دوران ریاست‌جمهوری نورسلطان نظربایف دارد، به بخش ثابتی از دکترین سیاست خارجی قزاقستان و حتی الگویی برای دیگر کشورهای آسیای مرکزی تبدیل شده است. نظربایف که ماه آینده ۸۵ساله می‌شود، تعطیلی دائمی سایت هستهای سمی‌‌‌پالاتینسک در سال ۱۹۹۱ و حذف کامل زرادخانه هستهای شوروی در قزاقستان را به‌‌‌عنوان میراث ماندگار خود به جا گذاشت؛ اقدامی که جایگاه بین‌المللی قزاقستان را به‌‌‌عنوان بازیگری صلح‌‌‌طلب تقویت کرد.
منطقه‌‌‌ای عاری از سلاح هستهای
قزاقستان پس از فروپاشی شوروی، چهارمین زرادخانه بزرگ هستهای جهان را در اختیار داشت. اما با همکاری آمریکا، در قالب برنامه کاهش تهدیدهای نان-لوگار، تا سال ۱۹۹۶ تمام تسلیحات هستهای خود را برچید. این تصمیم، قزاقستان را به نماد جهانی تعهد به عدم‌اشاعه تبدیل کرد. تجربه تلخ آزمایش‌‌‌های هستهای شوروی در منطقه سمی‌‌‌پالاتینسک که هزاران نفر را قربانی بیماری و مرگ کرد، انگیزه‌‌‌ای بود برای راه‌‌‌اندازی پروژه بین‌المللی ATOM (یا همان ابتکار قزاقستان برای ممنوعیت جهانی آزمایش‌‌‌های هستهای). این پروژه از سال ۲۰۱۲آغاز شد و تلاش دارد با جمع‌‌‌آوری حمایت عمومی جهانی و فشار دیپلماتیک، به تصویب معاهده جامع منع آزمایش‌‌‌های هستهای (CTBT) در سطح جهانی شتاب بخشد. قزاقستان همچنین در سال ۲۰۱۳ میزبان دو دور از مذاکرات هستهای ۱+۵ با ایران بود که به گفته وزارت خارجه آمریکا، نقش کلیدی در روند دیپلماتیک پرونده هستهای تهران داشت. همچنین، با همکاری آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، بانک اورانیوم با غنای پایین برای مصارف غیرنظامی را در خاک خود تاسیس کرد؛ بانکی که از سال ۲۰۱۷ عملیاتی است و می‌تواند راهی برای تامین سوخت هستهای صلح‌‌‌آمیز ایران تحت نظارت بین‌المللی فراهم کند.
در همین چارچوب، قزاقستان ضمن حمایت از رژیم عدم‌اشاعه، همزمان بر حق مشروع ایران برای دستیابی به انرژی هستهای صلح‌‌‌آمیز نیز تاکید کرده و تلاش دارد بستر گفت‌‌‌وگوی سازنده را بین تهران و نهادهای بین‌المللی حفظ کند.
موقعیت ویژه قزاقستان در معادلات آینده
قزاقستان با جذب بیش از ۴۳۰میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی از زمان استقلال، به‌‌‌ویژه در بخش‌‌‌های معدن، انرژی، کشاورزی و مالی، توانسته است اقتصاد خود را در مدار جهانی قرار دهد. رئیس‌‌‌جمهور قاسم جومارت توکایف اکنون هدف‌‌‌گذاری کرده تا تولید ناخالص داخلی کشور را تا سال ۲۰۲۹به ۴۵۰میلیارد دلار برساند و در این مسیر، توسعه زیرساخت، دیجیتالی‌‌‌سازی، هوش مصنوعی، کشاورزی مدرن و حمل‌‌‌ونقل را در اولویت قرار داده است.
در همین حال، با کاهش دسترسی به مسیرهای صادراتی از طریق روسیه به‌‌‌دلیل تحریم‌‌‌ها و جنگ اوکراین، آستانه به توسعه کریدور میانی به‌‌‌عنوان شریان جدید اقتصادی توجهی ویژه دارد. این مسیر که از چین آغاز و از طریق قزاقستان، دریای خزر، قفقاز و ترکیه به اروپا متصل می‌شود، می‌تواند جایگزینی راهبردی برای مسیرهای پرمخاطره روسی باشد. از نگاه سیاستگذاران قزاق، هر بحران می‌تواند فرصتی برای ارتقای جایگاه منطقه‌‌‌ای و بین‌المللی این کشور باشد. قزاقستان تلاش دارد همزمان با ایفای نقش فعال در روندهای دیپلماتیک، از منافع اقتصادی حاصل از تحولات ژئوپلیتیک نیز بهره ببرد.
قزاقستان به‌‌‌عنوان میانجی و الگو
ترکیب سیاست خارجی متوازن، تجربه موفق خلع سلاح هستهای، تعامل فعال با نهادهای بین‌المللی و ثبات اقتصادی، قزاقستان را به گزینه‌‌‌ای بالقوه برای میانجی‌گری در بحران‌های هستهای و امنیتی منطقه تبدیل کرده است. در همین رابطه، دانیار آشیمبایف، تحلیلگر سیاسی قزاق، در یادداشتی در شبکه‌‌‌های اجتماعی نوشته است: «در وضعیت ژئوپلیتیک کنونی، قزاقستان با زیرساخت‌‌‌های لجستیکی، شبکه‌‌‌های تجاری و روابط متعادل با قدرت‌‌‌های مختلف، در موقعیتی منحصربه‌‌‌فرد قرار دارد.» اکنون پرسش اصلی این است که آیا این کشور می‌تواند با تکیه بر تجربه و دیپلماسی خود، راهی برای بازگشت منطقه به مسیر صلح بگشاید؟ پاسخ به این سوال، نه‌‌‌تنها برای خاورمیانه، بلکه برای امنیت انرژی، تجارت و ثبات جهانی اهمیتی روزافزون دارد.
