تهران-مسکو متعهد به دفاع نظامی از یکدیگرند؟
ایران و روسیه؛ غلبه انتظارات بر واقعیت ها
چرا روسیه در جنگ ۱۲ روزه اقدام نظامی نکرد؟
اما دلیل این اختلاف‌نظرها چه بود؟ چرا در حین جنگ ۱۲ روزه برخی از کارشناسان اعتقاد داشتند که روسیه باید به عنوان یک کشور دوست و هم‌منافع از ایران حمایت نظامی کند؟ آنچنان که غلامعلی جعفرزاده ایمن‌آبادی، نماینده ادوار مجلس گفته بود: «روسیه نامردی کرد و ما را جا گذاشت که البته خیلی دور از ذهن نبود». همزمان نیز رسانه‌های داخلی ایران، مواضعی مشابه با این اتفاق داشتند؛ از جمله روزنامه جمهوری اسلامی که نوشت: «روسیه با وجود داشتن پیمان ۲۵ ساله با ایران، در جنگ ۱۲ روزه کوچک‌ترین اقدامی برای جلوگیری از تجاوز اسرائیل و حمایت از ایران به عمل نیاورد».
واقعیت اما این است که در بین رسانه‌ها و مقامات کشور کمتر به جزئیات دقیق توافقنامه نظامی و اقتصادی روسیه و ایران توجه شده است؛ به ویژه بند سوم ماده سوم، که طرفین قید کرده‌اند: «در صورتی که هر یک از طرف‌های متعاهد در معرض تجاوز قرار گیرد، طرف متعهد دیگر هیچ کمک نظامی یا کمک دیگر را به متجاوز که به تداوم تجاوز کمک کند، ارائه نخواهد کرد.» این بند به خوبی نشان می‌دهد که خبری از حمایت نظامی در میان نیست.
اهمیت رزمایش‌های مشترک
با این همه، برگزاری رزمایش مشترک ایران و روسیه یک اتفاق بسیار مهم برشمرده می‌شود که نمی‌توان به راحتی از کنار آن عبور کرد. ارتش جمهوری اسلامی به عنوان یکی از نیروهای حاضر در رزمایش امروز در بیانیه اخیرش اعلام کرده است که این رزمایش سه روزه با حضور شناورهای نیروهای دریایی و به میزبانی ناوگان شمال نیروی دریایی ارتش و همچنین با حضور نیروهای دریایی سپاه، فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی، نیروی دریای فدراتیو روسیه و با حضور ناظرانی از کشورهای حاشیه دریای خزر برگزار می‌شود. گفته می‌شود که هدف از برگزاری این رزمایش، ارتقای ایمنی و امنیت دریایی و همچنین افزایش تعاملات دریایی نیروهای دریایی کشورهای حاشیه دریای خزر خواهد بود.
سوابق رزمایش‌های مشترک ایران و روسیه را می‌توان از دوران حضور داعش در عراق و سوریه جدی‌تر از هر زمان دیگری بیان کرد. از مانور ناوهای دریایی ۲ کشور در آبهای خزر در سال ۹۲ گرفته تا رزمایش مشترک کمربند امنیت دریایی در آبهای جنوبی با مشارکت ایران، چین و روسیه از سال ۱۳۹۸ تاکنون که هر ساله –مگر در سال ۱۳۹۹ که به دلیل کرونا لغو شد- برگزار شده است.
پای عدم شناخت از روسیه در میان است
محمود شوری، معاون اندیشکده ایران و اوراسیا (ایراس) در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» رزمایش مشترک امروز را اتفاق متفاوت و جدیدی ندانسته ولی در واکنش به برخی انتقادات رسانه‌ها و چهره‌های سیاسی نسبت به رویکرد مسکو در جریان جنگ ۱۲ روزه، می‌گوید: «ایران و روسیه در قالب توافقنامه متعهد به آن هستند که از طرف متهاجم و متخاصم حمایت نکنند ولی تکلیفی مبنی بر حمایت از یکدیگر آن هم در بعد نظامی ندارند».
وی درباره مطالبه افکارعمومی و رسانه از روسیه با وجود عدم تعهد این کشور در توافقنامه نظامی با ایران، توضیح می‌دهد: «البته مسوولان کشور با علم به این توافقنامه جایی چنین انتقادی را مطرح نکردند. اما در باب افکار عمومی باید اذعان کرد که بخشی از آن تحت تاثیر مسائل روانی است؛ چراکه ایران با کشورهای محدودی مشخصا در موضوعات سیاسی و بین‌المللی همکاری دارد که سرآمد آنها نیز چین و روسیه هستند. بنابراین بار روانی این مساله باعث طرح چنین دیدگاه‌هایی می‌شود».
وی ادامه می‌دهد: «واقعیت این است که اگر نگاه تخصصی به چگونگی روابط و همکاری‌های ایران با کشورهایی مانند روسیه داشته باشیم، متوجه خواهیم شد که در عین همسویی‌ها و همکاری‌های متعدد، اختلاف‌نظرهایی بین ایران و روسیه به ویژه در سیاست خارجه وجود دارد. از جمله بحث اوکراین که ایران هیچ‌گاه این تجاوز را با وجود اتهامات بین‌المللی نپذیرفت. همچنین در طرف مقابل روسیه در مواردی نوع رویکرد ما در منطقه را خیلی قبول نداشت یا نسبت به رویکردی که ما نسبت به اسرائیل داریم، هماهنگی ندارند و دیدگاه و روابط خاص خودشان را با اسرائیل دارند. بنابراین طرح چنین دیدگاه‌هایی نشان از عدم شناخت دقیق نسبت به رویکرد و دیدگاه روسیه در قبال منطقه دارد».
