زنگ خطر برای امنیت آبی
برآوردها نشان می‌دهد که این مراکز داده تا سال ۲۰۲۷ رقمی بین ۴.۲ تا ۶.۶میلیارد مترمکعب آب مصرف خواهند کرد؛ معادل چهار تا شش برابر کل مصرف سالانه آب در کشور دانمارک. مراکز داده هوش مصنوعی تاسیسات عظیمی هستند که سیستم‌هایی نظیر چت‌جی‌پی‌تی، تولیدکننده‌های تصویر و سایر مدل‌های پیشرفته را اجرا می‌کنند. این سامانه‌ها برق زیادی مصرف می‌کنند و برای خنک‌سازی به تجهیزاتی نیاز دارند که عمدتا وابسته به آب هستند - چه به‌صورت مستقیم (در سامانه‌های خنک‌کننده) و چه غیرمستقیم (از طریق تولید برق).
در‌حالی‌که تقاضا برای آب به‌طور تصاعدی در حال افزایش است، منابع آبی در سطح جهان با روندی کاهشی روبه‌رو شده‌اند. تغییرات اقلیمی الگوهای بارندگی را مختل کرده و از سال ۱۹۰۰ تاکنون حدود ۲۰ درصد از منابع آب تجدیدپذیر جهان کاهش یافته است؛ رقمی که بر اساس پیش‌بینی‌ها ممکن است تا سال‌های آینده بین ۱۰ تا ۴۰ درصد دیگر نیز کاهش یابد. هم‌زمان، سوء‌مدیریت منابع طبیعی و تشدید پدیده‌های شدید اقلیمی، زیرساخت‌های آبی را در برابر سیلاب‌ها، رانش زمین و دیگر مخاطرات زیست‌محیطی آسیب‌پذیرتر کرده است. این تحولات، زنگ خطر جدی برای امنیت آبی جهان به صدا درآورده است.
در واکنش به این بحران، دولت‌ها به‌سرعت در حال افزایش سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های آبی هستند. ایالات متحده بیش از ۱۰۰میلیارد دلار برای بازسازی و ارتقای شبکه‌های آب‌رسانی خود اختصاص داده است. چین نیز در سال ۲۰۲۳ برنامه‌ای ۱۷۰میلیارد‌دلاری برای اجرای پروژه‌های آبی تا افق ۲۰۳۵ تصویب کرد. در اروپا بانک سرمایه‌گذاری اروپا اعلام کرده برای توسعه زیرساخت‌های آب، انرژی، حمل‌ونقل و ارتباطات، سالانه به حدود ۶۰میلیارد یورو سرمایه‌گذاری نیاز است. این اقدامات نشان‌دهنده درک فزاینده دولت‌ها از جایگاه آب به‌عنوان شالوده‌ای حیاتی برای توسعه پایدار و تاب‌آوری اقتصادی-اجتماعی در آینده است.
مسیر حکمرانی موثر برای امنیت آبی: دستیابی به امنیت آبی، عنصری کلیدی در تعیین مسیر رشد اقتصادی کشورها در دهه‌های آینده خواهد بود. برای مقابله با بحران جهانی آب، چهار اهرم اصلی پیشنهاد شده است که بسته به شرایط اقلیمی، جغرافیایی و ساختاری هر کشور قابل تنظیم و بومی‌سازی است:
چارچوب حکمرانی یکپارچه: مدیریت موثر منابع آب مستلزم ساختاری منسجم و هماهنگ در سطوح ملی و بین‌المللی است. در ایتالیا، انتصاب کمیسر بحران آب یک گام مهم تلقی شده، اما بسیاری خواستار تاسیس وزارتخانه‌ای مستقل برای منابع آب هستند. در سطح اروپا نیز تعیین کمیسیونری ویژه در حوزه محیط زیست، تاب‌آوری آبی و اقتصاد چرخشی، اقدامی در راستای تقویت هماهنگی میان دولت‌های عضو اتحادیه است.
راهکارهای فناورانه: توسعه فناوری‌های هوشمند برای پایش نشت آب، بازسازی شبکه‌های فرسوده، تغییر الگوهای مصرف، و بهره‌گیری از فناوری‌های بازچرخانی و تصفیه آب برای مصارف صنعتی و کشاورزی، از الزامات اساسی است. هدف نهایی، تحقق مفهوم «آب خنثی» است؛ یعنی هر لیتر آب چندین بار استفاده مجدد شود. در حال حاضر، بیش از نیمی از مصرف آب جهانی مربوط به کشاورزی است؛ بخشی که نسبت به تغییرات اقلیمی بسیار آسیب‌پذیر است. استفاده از آب‌های حاوی مواد مغذی برای آبیاری، می‌تواند مصرف کود شیمیایی را کاهش داده و بهره‌وری را افزایش دهد. همچنین، فناوری‌هایی چون هوش مصنوعی و رباتیک می‌توانند از طریق پیش‌بینی خشکسالی و مدیریت هوشمند شبکه‌ها، نقش مهمی در بهینه‌سازی منابع ایفا کنند.
برنامه‌ریزی هماهنگ بین‌المللی: پلتفرم‌هایی نظیر مجمع جهانی اقتصاد و اندیشکده‌های چندذی‌نفع می‌توانند زمینه‌ساز همکاری بین‌المللی میان دولت‌ها و بخش خصوصی باشند. تشکیل ائتلاف‌های منطقه‌ای میان کشورهایی با شرایط زیست‌محیطی مشابه، می‌تواند الگوی جدیدی از حکمرانی آب را در سطح فرامرزی ترسیم کند.
بحران آب، دیگر تنها یک مساله زیست‌محیطی نیست، بلکه به چالشی چندبعدی در سطوح اقتصادی، ژئوپلیتیکی و اجتماعی تبدیل شده است. کشورهایی که زودتر به اهمیت آب به‌عنوان دارایی استراتژیک پی برده‌اند، مسیر توسعه پایدار خود را ایمن‌تر کرده‌اند. بدون امنیت آبی، نه‌تنها رشد اقتصادی، بلکه امنیت ملی، سلامت عمومی و انسجام اجتماعی نیز در معرض تهدید قرار خواهند گرفت. آنچه اکنون بیش از هر زمان دیگر نیاز است، تعهد جهانی به حکمرانی پایدار منابع آب و سرمایه‌گذاری هوشمند در زیرساخت‌هایی است که تاب‌آوری نسل‌های آینده را تضمین کند.
* مدیرعامل و مدیرکل شرکت آچا
