جای خالی مهندس مشاور در مقابله با ناترازی
۱.متاسفانه براساس مقررات، آیین‌نامه‌های معاملات و مناقصات و رویکرد جاری حاکم بر شرکت‌ها و سازمان‌های ذی‌ربط، در انتخاب و گزینش مهندسان مشاور، قیمت‌های دستوری منتج از دستورالعمل‌های مصوب تعیین حق‌الزحمه خدمات مهندسی، حرف اول را می‌زند، در حالی که در جهت ایفای درست این انتخاب، لازم است در وهله اول، واجد شرایط بودن مشاور، آن هم برمبنای رزومه و کارآیی افراد کلیدی در ساختار خدمات و مسوولیت آنها مطمح نظر قرار گیرد. در این فضا، شرکت‌های مهندسان مشاور به‌منظور اخذ قراردادها در مناقصات، مجبور به اعلام نرخ‌های پایین حق‌الزحمه هستند و در این صورت به منظور جبران هزینه‌ها، به افزایش غیر‌ضرور نفرات کم‌تجربه و افزایش مدت زمان قرارداد (استفاده از تعدیل قراردادی) اقدام می‌کنند. بدیهی است این دیدگاه به‌رغم کمترین سهم خدمات مهندسی از مبلغ کل قرارداد، می‌تواند به کاهش کیفی، کارآیی، افزایش هزینه ناشی از دوباره‌کاری‌ها و رفع مشکلات انباشته‌شده در پروژه منجر شده و در نهایت سرمایه‌گذار/کارفرما را با عدم‌النفع به علت تاخیر در تجاری‌سازی (تولید محصولات) پروژه یا زیان‌های مرتبط با عدم‌میزان محصولات تضمین‌شده در قرارداد‌های فروش مواجه کند.
۲.بعضی از کارفرمایان یا سرمایه‌گذاران، با توسل به کاهش هزینه و از طرفی خودکفایی و خلاصی از هرگونه توصیه و دخالت‌های مهندس مشاور در فرآیند‌های کنترل و پایش پروژه، اعتقادی به استفاده از خدمات مهندسی نداشته و مسوولیت این خدمات را به بخش مهندسی خود واگذار می‌کنند. نواقص و اشکالات منتج از این غفلت می‌تواند خسارات بی‌شماری در ابعاد مختلف و اهداف پروژه به بار آورد. متولیان پروژه به‌منظور سرعت بخشیدن به اجرای پروژه، عملا معیارهای مهمی از قبیل فنی، مهندسی، ایمنی، قراردادی و ضوابط تعیین‌شده برای تجاری شدن و تامین اهداف اساسی پروژه مانند میزان آمادگی (availability) نرمال و به عبارتی اجتناب از توقف‌های ناخواسته در تولید را در سایه قرار می‌دهند. به طور نمونه، فقدان نظارت کارگاهی مشاور مستقل در پایش اولین فعالیت اجرایی هر پروژه که عملیات ژئوتکنیک (معین کردن سطح آب‌های زیرزمینی، سطح یخبندان، مقاومت مخصوص الکتریکی زمین، ویژگی‌های فیزیکی و مکانیکی خاک و... در ساختگاه پروژه) است، می‌تواند اساس پروژه را با عواقب ناخواسته‌ای از قبیل آب‌گرفتگی و خردگی تجهیزات، طراحی غیر‌صحیح فوندانسیون‌ها و سیستم شمع‌کوبی غیر‌منطبق، طراحی غیر‌ایمن سیستم حفاظتی زمین الکتریکی و اشکالات ساختمانی دیگر و به‌طور کلی پروژه را با تاخیر و افزایش هزینه روبه‌رو کند.
3.با مفروض انگاشتن واجد شرایط بودن مهندس مشاور، نسبت به نقش‌آفرینی چند آیتم مهم خدمات مهندسی مطابق ذیل پرداخته می‌شود:
•طراحی/بازنگری(Design/Design Review) مدارک مهندسی، شامل طراحی پایه و تفضیلی (Basic and Detail design) باید به صورت یکپارچه و براساس شرایط محیطی ساختگاه پروژه، از قبیل دما، رطوبت، سرعت باد، ارتفاع از سح دریا و...، تاثیرات متقابل تاسیسات همجوار، حریم‌های استانداری، فاکتور‌های زیست‌محیطی، حفظ جانمایی تجهیزات با مدنظر قراردادن سهولت دسترسی بهره‌بردار در انجام ایمن و نرمال بهره‌برداری، نگه‌داری و تعمیرات، گنجاندن امکانات توسعه، به حداکثر رساندن راندمان طرح و سایر ملزومات از قبیل حفاظتی و کنترلی (Protection and Control) و اجتناب از به‌کارگیری نوع تجهیزات تجربه‌نشده در پروژه‌های مشابه یا به عبارتی Prototype، پوشش کامل اعلام و اطفای حریق ساختگاه مدون شود. بدیهی است فقدان هرکدام از این الزامات در محدوده کار مشاور، می‌تواند تبعات و خسارات غیر‌قابل جبرانی برای پروژه تمام‌شده در پی داشته باشد.
•پایش و کنترل تجهیزات ارسالی به ساختگاه با نظارت کارگاهی مشاور مستقل (به رغم تایید و Approve تامین‌کنندگان از طرف سرمایه‌گذار/کارفرما) در راستای انجام درست و به‌موقع کارها طبق مشخصات فنی، در حفظ کیفیت و عمر تجهیزات سیستم‌های طرح، نقش بسزایی دارد. در بعضی از پروژه‌ها به دلیل عدول از این نظارت و عدم‌کشف این عدم‌تطبیق‌ها، شاهد حوادث ناخواسته‌ای مانند بروز آتش‌سوزی، نشت بخار و گاز، کاهش ظرفیت‌دهی تجهیزات و سیستم مربوطه و در نهایت انحراف از اهداف پروژه درج‌شده در مدل مالی بوده‌ایم.
•به‌منظور احتراز از مطول‌کردن موضوع، نقش بی‌بدیل سایر خدمات مهندسی مشاور را به فرصت دیگر می‌گذارم.
نتیجه‌گیری
مشاوران فعلی کشور به دلیل به‌کارگیری روش‌های سنتی، محدودیت‌های اشاره‌شده قبلی و اعمال دستورات تحمیلی کارفرما/سرمایه‌گذار و از طرف دیگر ارتباطات نازل بین‌المللی با مشاوران شناخته‌شده جهانی و اجتناب از هرگونه شراکت با مشاوران خارجی، نتیجتا ناف خود را از گنجینه عظیم دستاورد‌های بهنگام‌شده (لحظه‌ای) جهانی به دلیل هزینه و توجیه مخرب خودکفایی بریده و متاسفانه نه‌تنها از ارائه موثر سایر خدمات از قبیل مدیریت ریسک پروژه، مهندسی ارزش و سایر تکنیک‌های گزندگریز پروژه ناتوان شده‌اند، بلکه در انجام خدمات روتین خود نیز به دلیل مهاجرت بسیاری از کارشناسان زبده این میدان به خارج از کشور، با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو هستند.
* فعال صنعت برق
