تولید نفت شیل آمریکا، ضربهای سنگین برای سهم بازار اوپک‌‌‌پلاس؛
بازار در دستان اوپک‌‌‌پلاس
این تصمیم در نخستین نشست این گروه پس از افزایش و سپس افت ناگهانی بهای طلای سیاه در پی تهاجم اسرائیل و آمریکا به ایران، اتخاذ شد. تصمیم هشت کشور کلیدی تولیدکننده—عربستان سعودی، روسیه، امارات متحده عربی، کویت، عمان، عراق، قزاقستان و الجزایر— برای تزریق بیش از ۵۴۸ هزار بشکه نفت اضافی در روز، نشان داده که این ائتلاف نه‌‌‌تنها به حفظ سهم فعلی خود در بازار قانع نیست، بلکه قصد دارد بخش بیشتری از تقاضای جهانی را به‌‌‌سوی خود جذب و از فرصت نوسان‌‌‌پذیری بازار بهره بگیرند.
این تصمیم که با شتاب‌‌‌زدگی همراه نبود، بلکه نتیجه ماه‌‌‌ها رایزنی‌‌‌های درونی و تحلیل روندهای بلندمدت بازار جهانی انرژی است، از پایان دوران «مدیریت عرضه برای تقویت قیمت‌ها» حکایت دارد و به‌‌‌وضوح نشان می‌دهد که سیاستگذاران نفتی در حال چرخش به سمت رقابتی آشکار با تولیدکنندگان نوظهوری چون ایالات متحده هستند. در این مسیر جدید، اولویت نه حفظ قیمت‌های بالا، بلکه تسلط بر بازار و بازگشت به جایگاه محوری در تعیین موازنه جهانی است. در واقع، اگر تا دیروز شعار اصلی اوپک‌‌‌پلاس «ثبات» بود، امروز «بازپس‌‌‌گیری» و «رقابت» در صدر اهداف این ائتلاف نفتی قرار گرفته؛ روندی که می‌‌‌تواند پیامدهایی ژرف برای توازن ژئوپلیتیک در خاورمیانه، اقتصاد کشورهای مصرف‌‌‌کننده و حتی گذار به انرژی‌‌‌های نو به‌‌‌دنبال داشته باشد.
اوپک‌‌‌پلاس طی دو دهه گذشته همواره در پی دستیابی به تعادلی شکننده و حساس میان عرضه و تقاضا بوده؛ تعادلی که هم برای حفظ قیمت مطلوب و هم برای ثبات در درآمدهای کشورهای عضو ضروری است.
اما در سال‌جاری، این موازنه با متغیرهای تازه‌‌‌ای روبه‌‌‌رو شد که موجب شد سیاستگذاران نفتی به بازنگری اساسی در استراتژی خود روی آورند. تجربه دو سال رکود ناشی از کرونا، که منجر به کاهش تاریخی تقاضا و سقوط بی‌‌‌سابقه قیمت نفت شد، کشورهای عضو اوپک‌‌‌پلاس را به اتخاذ سیاست‌‌‌های انقباضی واداشت. اما هم‌‌‌زمان، چشم‌‌‌انداز بهبود اقتصادی جهانی، بازگشت مصرف‌‌‌کنندگان بزرگ مانند چین و هند به چرخه پرمصرف و مهم‌تر از آن، رشد بی‌‌‌وقفه تولید نفت شیل در آمریکا، نظم سنتی بازار را بر هم زد.
تولیدکنندگان آمریکایی، با بهره‌‌‌گیری از فناوری‌‌‌های پیشرفته و کاهش هزینه استخراج، توانستند در زمانی کوتاه، به رقبای سرسختی برای اوپک‌‌‌پلاس تبدیل شوند. این در حالی بود که برخی کشورها نظیر عراق و قزاقستان به‌‌‌طور غیررسمی از سقف‌‌‌های تعیین‌‌‌شده تخطی کرده بودند و همین مسئله موجب نارضایتی در میان اعضای پایبندتر شد. در سوی دیگر ماجرا، فشارهای سیاسی از سوی دولت آمریکا، به‌‌‌ویژه دونالد ترامپ، که کاهش قیمت بنزین را به‌‌‌عنوان یکی از دستاوردهای اقتصادی خود تبلیغ می‌‌‌کرد، به شکل‌‌‌گیری انتظاراتی منجر شد که اوپک‌‌‌پلاس نمی‌‌‌توانست نادیده بگیرد.
در این بستر چندوجهی، بازگشت به سیاست افزایش تولید نه‌‌‌تنها پاسخی به واقعیت‌‌‌های بازار، بلکه واکنشی حساب‌‌‌شده به تحولات ژئوپلیتیک و اقتصادی جهانی بود. این چرخش اگرچه می‌‌‌تواند منجر به تقویت نقش این گروه در بازار جهانی شود، اما هم‌‌‌زمان ریسک‌‌‌هایی مانند مازاد عرضه، افت قیمت و تنش درون‌‌‌گروهی را نیز با خود به همراه خواهد داشت.
سرعت‌‌‌دهی به عرضه
اوپک‌‌‌پلاس که از ماه آوریل امسال روند افزایش تولید را به‌‌‌صورت تدریجی آغاز کرده بود، در ماه اوت گام بزرگی برداشت. این گروه ابتدا در آوریل تنها ۱۳۸ هزار بشکه در روز به تولید خود افزود، اما در سه ماه بعدی—مه، ژوئن و ژوئیه—هر ماه ۴۱۱ هزار بشکه به بازار تزریق کرد. حالا در ماه اوت، میزان افزایش تولید به ۵۴۸ هزار بشکه در روز رسیده است. علاوه بر این، امارات متحده عربی اجازه یافته که به‌‌‌طور مستقل ۳۰۰ هزار بشکه به تولید خود بیفزاید. مجموع این افزایش‌‌‌ها از آوریل تا کنون به حدود ۲ میلیون بشکه در روز رسیده و تنها ۲۸۰ هزار بشکه از کاهش‌‌‌های پیشین باقی مانده که هنوز به بازار بازنگشته است.
گروه اوپک‌‌‌پلاس سیاست جدید را با تاکید بر بنیادهای بازار و رشد پایداری اقتصادی جهانی توجیه کرده است. موجودی‌‌‌های نفتی جهان رو به کاهش و از منظر این ائتلاف، عرضه بیشتر می‌‌‌تواند از افزایش بیش از حد قیمت جلوگیری کند. در عین حال نشان‌‌‌هایی از افزایش تولید بیش‌‌‌از حد در کشورهای قزاقستان و عراق نگران‌‌‌کننده ظاهر شد که نشان داد بعضی اعضا نمی‌‌‌توانستند سقف تولید را کنترل کنند؛ بنابراین کل گروه تصمیم گرفت برای جلوگیری از ناهماهنگی بیشتر، تولید را منظم‌‌‌تر افزایش دهد.
این رویکرد جدید بلافاصله به قیمت نفت فشار وارد کرد. پس از جهش‌‌‌های اخیر در پی تنش‌‌‌های خاورمیانه، قیمت‌ها دوباره در محدوده ۶۶ تا ۶۸ دلار تثبیت شدند. فعالان بازار معتقدند که ورود عرضه اضافی، تعادل عرضه و تقاضا را به حالت تعلیق بازگردانده؛ هرچند احتمال ایجاد مازاد عرضه نیز افزایش یافته است. از سوی دیگر، ابهامات تقاضای جهانی—به‌‌‌ویژه با اختلالات اقتصادی چین و ترس از رکود در اقتصاد آمریکا—می‌‌‌تواند از قدرت رشد قیمت‌ها بکاهد.
در چند سال گذشته، سرمایه‌‌‌گذاری و پیشبرد تولید شیل در آمریکا، ضربه سنگینی به سهم بازار اوپک‌‌‌پلاس وارد کرده است. حال، تصمیم اخیر، گام بلند این گروه برای بازپس‌‌‌گیری بخش عمده‌‌‌ای از سهمی است که طی چند سال گذشته از دست رفته بود. با افزایش قیمت جهانی نفت در اوایل سال، شرکت‌های نفتی آمریکا بلافاصله واکنش نشان دادند و با افزایش تعداد دکل‌‌‌های حفاری، تولید خود را بالا بردند. حالا اوپک‌‌‌پلاس تصمیم گرفته با بالا بردن عرضه، جلوی افزایش بیش‌‌‌ازحد قیمت را بگیرد و از دست رفتن سهم خود در بازار جهانی را متوقف کند. این گروه قصد دارد در ماه‌‌‌های اوت و سپتامبر اقدامات بیشتری را بررسی کند و به‌‌‌احتمال زیاد، روند افزایش تولید تا پایان تابستان و حتی پاییز ادامه پیدا خواهد کرد.
اگر رشد واقعی در سمت تقاضا اتفاق نیفتد و مصرف‌‌‌کنندگان اصلی نفت همچنان درگیر بحران‌های اقتصادی یا سیاسی باقی بمانند، قیمت نفت همچنان تحت فشار خواهد بود؛ تا زمانی که تعادلی پایدار میان عرضه گسترده و نیاز واقعی بازار برقرار شود. در چنین شرایطی، ادامه افزایش عرضه بدون همراهی تقاضا می‌‌‌تواند قیمت‌ها را به‌‌‌طور قابل‌‌‌توجهی کاهش دهد، حتی تا سطح ۶۰ دلار در هر بشکه. با این حال، اگر رونق اقتصادی بازگردد یا وقوع تنش‌‌‌های ژئوپلیتیک جدید، اوپک‌‌‌پلاس را وادار به کاهش مجدد تولید کند، امکان رشد قیمت تا بازه ۶۰ تا ۶۸ دلار وجود خواهد داشت.
در سناریوی ایده‌‌‌آل، اوپک‌‌‌پلاس با تکیه بر داده‌‌‌های واقعی بازار و حفظ انسجام درون‌‌‌گروهی، سیاست تولید خود را به‌‌‌گونه‌‌‌ای هوشمندانه تنظیم خواهد کرد تا مانع از نوسانات شدید قیمت در بازار جهانی نفت شود. حرکت کنونی اوپک‌‌‌پلاس نه یک چرخش ناگهانی و واکنشی شتاب‌‌‌زده، بلکه بازتابی از یک استراتژی بازدارندگی بلندمدت برای رقابت‌‌‌پذیری در برابر تولیدکنندگان شیل و پاسخ‌‌‌گویی هوشمندانه به تقاضای رو به رشد جهانی است.
این تصمیم برخاسته از برآوردهای دقیق و سنجیده درباره روندهای ساختاری بازار انرژی است؛ روندهایی که طی سال‌های اخیر، خصوصا پس از شوک‌‌‌های ناشی از همه‌‌‌گیری و تحولات ژئوپلیتیک، چهره بازار نفت را به‌‌‌شدت تغییر داده‌‌‌اند. در واقع، آن‌‌‌چه اوپک‌‌‌پلاس امروز به نمایش گذاشته، نه صرفا افزایش عددی تولید، بلکه نمایش قدرت مانور و توان تصمیم‌‌‌گیری هماهنگ در یک ساختار پیچیده و چندقطبی است.
این چرخش سیاستی نشان‌‌‌دهنده بلوغ راهبردی بازیگران بزرگ نفتی است؛ کشورهایی که به‌‌‌خوبی دریافته‌‌‌اند که مدیریت عرضه صرفا با «شعارهای حمایتی» یا «پایبندی مطلق به کاهش» قابل دوام نیست، بلکه نیازمند انعطاف‌‌‌پذیری دائمی میان ملاحظات بازار، منافع ملی، و درآمدهای ارزی است. این رویکرد تازه، نوعی بازتعریف از نقش اوپک‌‌‌پلاس در معماری انرژی جهان است؛ نقشی که در آن، تعادل میان «ثبات بازار» و «رقابت با بازیگران بیرونی» باید دائما بازنگری شود.
از سویی دیگر، این بازگشت مقتدرانه به صحنه تولید، در شرایطی انجام می‌‌‌گیرد که فضای بازار جهانی از نااطمینانی‌‌‌های سنتی فاصله گرفته و بیش از هر زمان دیگری به رفتار مصرف‌‌‌کنندگان نهایی و الگوهای مصرف وابسته شده است. چشم‌‌‌انداز تقاضا در کشورهای پرمصرف آسیایی، مسیر گذار انرژی در اروپا، و سیاست‌‌‌های ضدکربنی ایالات متحده همگی عواملی‌‌‌اند که جهت‌‌‌گیری‌‌‌های بازار نفت را تعیین می‌کنند. در چنین بستری، اوپک‌‌‌پلاس با بازگشت به میدان نه به‌‌‌عنوان نیرویی محافظه‌‌‌کار، بلکه با چهره‌‌‌ای تازه و قوی‌‌‌تر وارد شده ؛ گروهی که دیگر تنها به‌‌‌دنبال حفظ وضع موجود نیست، بلکه هدفش بازطراحی توازن در بازار جهانی انرژی است—توازنی که شاید در دهه پیش رو تعیین‌‌‌کننده جایگاه برندگان و بازندگان این میدان عظیم باشد.
