ایران،نگین متانول و اوره بازار جهانی است
انرژی پاک؛ چشم‌انداز آینده
دو محصولی که نه تنها به لحاظ حجم تولید و صادرات اهمیت دارند، بلکه به دلیل نقش راهبردی در زنجیره‌های صنعتی و کشاورزی جهان، سهم ایران در تامین آنها به‌طور مستقیم بر توازن بازارهای جهانی اثرگذار است. بررسی جایگاه ایران در این دو بازار و چشم‌انداز پیش‌روی آن، به‌ویژه در شرایطی که تحولات سیاسی و اقتصادی جهان بر تجارت انرژی و محصولات پایین‌دستی اثرات متعددی بر جای گذاشته، از اهمیتی دوچندان برخوردار است.
متانول؛ سوختی برای آینده‌ای پاک
بازار جهانی متانول در سال‌های اخیر رشدی چشم‌گیر داشته است. این ماده شیمیایی به عنوان خوراک اصلی صنایع پایین‌دستی متعددی از جمله تولید فرمالدهید، اسید استیک، متیل ترشیاری بوتیل اتر و همچنین به عنوان سوخت پاک و جایگزین بنزین در برخی کشورها کاربرد دارد. ایران با برخورداری از ظرفیت‌های عظیم تولیدی، امروز در میان سه تولیدکننده بزرگ متانول جهان قرار دارد. سهم کشور از ظرفیت جهانی تولید این محصول در حدود ده درصد برآورد می‌شود. سهمی که در پرتو بهره‌مندی از خوراک ارزان قیمت گاز طبیعی و توسعه مجتمع‌های عظیم پتروشیمی در مناطقی همچون عسلویه و ماهشهر حاصل شده است. همین مزیت رقابتی موجب شده است که متانول ایرانی توان رقابت با تولیدکنندگان بزرگی چون چین و عربستان سعودی را داشته باشد و بخش قابل‌توجهی از نیاز بازارهای آسیای شرقی، به‌ویژه چین، را تامین کند.
اوره؛ طلای سفید کشاورزی
در کنار متانول، اوره نیز جایگاه مهمی در سبد صادراتی پتروشیمی ایران دارد. اوره به عنوان یکی از پرمصرف‌ترین کودهای شیمیایی جهان، نقشی حیاتی در تامین امنیت غذایی ایفا می‌کند. ایران طی سال‌های گذشته توانسته است با توسعه واحدهای تولیدی در مقیاس جهانی، در جمع پنج صادرکننده بزرگ اوره قرار گیرد. صادرات این محصول به کشورهای آسیایی، اروپایی و حتی بازارهای نوظهور در آفریقا و آمریکای لاتین انجام می‌گیرد. مزیت اصلی ایران در این حوزه نیز همانند متانول، دسترسی به منابع سرشار گاز طبیعی است که امکان تولید محصولی رقابتی و با قیمت پایین‌تر نسبت به بسیاری از رقبا را فراهم می‌سازد.
معضل قطعی انرژی
طی چندسال گذشته قطعی گسترده گاز خصوصا در فصول سرد سال موجب شده است تا شرکت‌های تولیدکننده اوره و متانول بورسی نتوانند با حداکثر ظرفیت خود تولید کنند. این معضل خصوصا در متانول‌سازان حتی موجب تعطیلی چند ماهه برخی شرکت‌های بزرگ صنعت از جمله غول متانول خاورمیانه شرکت «زاگرس» شده است. ارزیابی روند تولیدات دوره‌های گذشته متانول‌سازان بورسی نشان می‌دهد که طی سال‌های قبل همواره وضعیت تولیدات این صنعت رکودی و روبه کاهش بوده است. بحران انرژی در کشور ایران آنقدر جدی شده است که خصوصا در یکسال گذشته نه تنها صنایع انرژی بر، بلکه خانوار را نیز با مشکلات متعدد روبه‌رو کرده است.
بازارهای پرتلاطم و چالش‌های بین‌المللی
علاوه بر معضل انرژی، مسیر حضور ایران در بازارهای جهانی متانول و اوره نیز همواره با چالش‌هایی همراه بوده است. مهم‌ترین این چالش‌ها تحریم‌های بین‌المللی است که محدودیت‌های گسترده‌ای بر صادرات محصولات پتروشیمی کشور اعمال کرده و در بسیاری از مقاطع زمانی، نقل و انتقال مالی و بیمه محموله‌ها را با دشواری مواجه ساخته است.
در عین حال، بازارهای جهانی نیز به‌شدت رقابتی هستند و کشورهایی چون قطر، عربستان سعودی و اخیرا ایالات متحده آمریکا با بهره‌گیری از منابع گسترده شیل گس، تلاش گسترده‌ای برای تصاحب سهم بیشتری از این بازارها انجام داده‌اند. در چنین شرایطی، ایران ناگزیر بوده است برای حفظ جایگاه خود، از مسیرهای تجاری متنوع و گاه غیررسمی بهره گیرد تا جریان صادرات خود را تداوم بخشد.
فرصت‌های طلایی در افق جهانی
با وجود موانع موجود، فرصت‌های قابل‌توجهی نیز پیش‌روی ایران قرار دارد. رشد فزاینده جمعیت جهان و افزایش نیاز به مواد غذایی موجب شده است که تقاضای جهانی برای کودهای شیمیایی از جمله اوره، روندی صعودی داشته باشد.
همچنین حرکت کشورها به سوی انرژی‌های پاک و جایگزین، موجب شده است که متانول به عنوان سوختی سازگارتر با محیط زیست، جایگاهی مهم در برنامه‌های آتی بسیاری از اقتصادهای نوظهور بیابد. این شرایط بدان معناست که حتی در صورت تداوم محدودیت‌های تجاری، بازار برای محصولات ایران همواره مهیا خواهد بود و در صورت بهبود روابط بین‌المللی، می‌توان انتظار جهشی چشم‌گیر در صادرات داشت.
پل‌های توسعه آینده
سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در زیرساخت‌های تولیدی نیز از دیگر عواملی است که آینده ایران در این عرصه را امیدوارکننده می‌سازد. در سال‌های اخیر، طرح‌های متعددی برای احداث واحدهای جدید متانول و اوره در کشور تعریف شده و برخی از آنها وارد مدار تولید شده‌اند. این روند اگر با سیاست‌های حمایتی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی همراه شود، می‌تواند سهم ایران از بازارهای جهانی را بیش از پیش ارتقا بخشد. افزون بر این، توسعه ظرفیت‌های حمل‌ونقل دریایی و تجهیز بنادر جنوبی کشور، مسیر صادرات را روان‌تر ساخته و امکان دسترسی مستقیم به بازارهای دوردست را فراهم می‌آورد.
چالش قیمت‌گذاری خوراک
البته لازم است به چالش‌های داخلی نیز توجه شود. قیمت‌گذاری خوراک گاز طبیعی برای واحدهای پتروشیمی همواره یکی از مباحث مناقشه‌برانگیز در سیاستگذاری اقتصادی کشور بوده است. نوسانات و عدم ثبات در سیاست‌های قیمتی می‌تواند مزیت رقابتی ایران در این عرصه را تضعیف کند. همچنین کمبود سرمایه‌گذاری در حوزه فناوری‌های نوین و عقب‌ماندگی در به‌روزرسانی تجهیزات تولیدی، از دیگر مسائلی است که باید مورد توجه قرار گیرد. در جهانی که رقابت نه تنها بر سر منابع ارزان، بلکه بر سر بهره‌وری و کیفیت نیز تعریف می‌شود، ایران ناگزیر است با تمرکز بر ارتقای فناوری و کاهش هزینه‌های تولید، جایگاه خود را تثبیت کند.
چشم‌انداز ایران در بازار جهانی
چشم‌انداز پیش‌روی ایران در بازار جهانی متانول و اوره را می‌توان ترکیبی از فرصت‌ها و تهدیدها دانست. از یک سو، منابع طبیعی فراوان، موقعیت جغرافیایی ممتاز و زیرساخت‌های گسترده تولیدی، کشور را به بازیگری کلیدی در این دو بازار بدل ساخته است. از سوی دیگر، فشارهای بین‌المللی، محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها و رقابت فزاینده جهانی، مسیر را پرچالش کرده است. آنچه سرنوشت ایران را در این عرصه تعیین خواهد کرد، میزان توانایی کشور در بهره‌برداری از فرصت‌ها و مدیریت چالش‌هاست.
جواهری در دل اقتصاد ایران
در نهایت باید گفت که ایران حتی در سخت‌ترین شرایط سیاسی و اقتصادی نیز توانسته است جایگاه خود را به‌عنوان یکی از تامین‌کنندگان اصلی متانول و اوره در جهان حفظ کند. این امر نشان‌دهنده ظرفیت‌های بالقوه‌ای است که در صورت رفع موانع و اتخاذ سیاست‌های هوشمندانه، می‌تواند به شکوفایی کامل برسد. با توجه به روندهای جهانی در حوزه انرژی و کشاورزی، انتظار می‌رود که اهمیت ایران در این عرصه همچنان رو به افزایش باشد و نقش کشور به‌عنوان بازیگری اثرگذار در بازارهای جهانی پتروشیمی بیش از پیش برجسته شود.
