چالش‌های ساختاری،فرصتهای نوآوری و عملکرد شرکت‌های بورسی ارزیابی شد
واگرایی درآمد و سودآوری سنگ‌آهنی‌ها
ارزیابی متغیرهای مالی صنعت سنگ‌آهن نشان می‌دهد که میزان تولیدات این صنعت طی چهار ماه ابتدایی سال جاری ۱۰درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزایش یافت. در کنار میزان تولیدات، درآمد فروش گروه سنگ‌آهن نیز با جهش بسیار خوبی همراه شده و طی چهار ماهه ابتدایی امسال ۶۳درصد افزایش یافته است. علی‌رغم بهبود تولیدات و درآمد سنگ‌آهنی‌ها، میزان سودآوری این صنعت در سه‌ماهه بهار سال جاری کاهش چشم‌گیری را تجربه کرده است.
حاشیه سود سال ۱۴۰۳و بهار صنعت سنگ‌آهن در قیاس با میانگین تاریخی به‌ترتیب افت ۱۲ و ۱۶درصد تجربه کرده است.
بهبود تولیدات
اولین متغیر اثرگذار در صنایع تولیدی کشور، ارزیابی میزان تولیدات است. بر این اساس در چهار ماهه امسال مجموع تولیدات شرکت‌های سنگ آهنی بازار سرمایه با افزایش ۱۰درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته به میزان ۳۳میلیون و ۴۱۰هزار تن به ثبت رسید.
با توجه به رشد اندک ۳درصدی تولیدات این صنعت در سال ۱۴۰۳، عملکرد چهارماهه این صنعت را در این زمینه می‌توان مثبت ارزیابی کرد. بیشترین میزان جهش تولید از ابتدای امسال مربوط به شرکت «کچاد» است. این شرکت توانسته است میزان تولیدات خود را به میزان ۲۲درصد نسبت به چهار ماهه ابتدای ۱۴۰۲افزایش دهد و تولید خود را به ۷میلیون و ۹۳۹هزار تن افزایش دهد.
جهش درآمد چهارماهه
در کنار بررسی مقادیر تولید و فروش، ارزیابی درآمد این صنعت می‌تواند نگاهی بهتر راجع به وضعیت فعلی و همین‌طور چشم‌انداز آتی سنگ آهنی‌ها ارائه کند. در چهار ماهه ابتدایی امسال رشد قابل‌توجهی در درآمد فروش شرکت‌های سنگ‌آهن بازار سرمایه رقم خورده است. ظرف این مدت درآمد سنگ‌آهنی‌ها با جهش ۶۳درصدی نسبت به چهارماهه نخست ۱۴۰۳ به میزان ۸۹هزار و ۵۷میلیارد تومان به ثبت رسیده است.
این در حالی است که طی سال ۱۴۰۳ درآمد شرکت‌های سنگ‌آهنی بازار سهام تنها ۱۰درصد افزایش تجربه کرد. بالاترین رشد فروش طی چهار ماه نخست سال جاری مربوط به شرکت «کگل» است. این شرکت در این مدت توانسته است درآمد خود را ۸۵درصد افزایش دهد و به ۳۹هزار و ۲۰۰میلیارد تومان برساند.
تقلیل سودآوری
بررسی روند سودآوری شرکت‌های سنگ‌آهن بازار سهام نشان می‌دهد که در دوره‌های اخیر میزان سود این صنعت کاهش یافته است. در سال ۱۴۰۳ حاشیه سود سنگ‌اهنی‌ها به میزان ۳۱درصد به ثبت رسید که در مقایسه با میانگین سالانه به میزان ۱۲درصد کاهش یافت. در بازه فصلی نیز این نزول سودآوری به ثبت رسیده است.
حاشیه سود سه‌ماهه بهار شرکت‌های تولیدکننده سنگ‌آهن بازار سرمایه به میزان ۳۱درصد به ثبت رسید که در مقایسه با میانگین تاریخی فصلی افت ۱۶درصدی را تجربه کرد. از میان چهار تولیدکننده سنگ‌آهن بازار سهام شرکت «کنور» بیشترین میزان سودآوری را چه در مقیاس سالانه و چه در بازه فصلی به ثبت رساند. حاشیه سود شرکت مذکور در سال ۱۴۰۳ و بهار امسال به‌ترتیب ۴۰ و ۴۲درصد به ثبت رسید.
جایگاه صنعت سنگ‌آهن در اقتصاد ایران
صنعت سنگ آهن، یکی از پایه‌های اساسی اقتصاد معدنی ایران است که نقش محوری در توسعه صنایع فولاد و به‌تبع آن، صنایع وابسته مانند ساخت‌وساز، خودروسازی و ماشین‌آلات سنگین دارد. با توجه به اینکه فولاد به‌عنوان یکی از شاخص‌های مهم رشد اقتصادی شناخته می‌شود، تامین مواد اولیه آن از جمله سنگ آهن، اهمیت راهبردی برای کشور دارد. در سال‌های اخیر، سنگ آهن به‌عنوان یکی از کالاهای صادراتی غیرنفتی مهم مطرح شده است و سهم قابل‌توجهی در درآمدهای ارزی کشور دارد.
بر اساس آمار گمرک ایران، در سال ۱۴۰۲، صادرات سنگ آهن بیش از ۳میلیون تن بوده که ارزآوری قابل‌توجهی برای کشور ایجاد کرده است. از سوی دیگر، صنعت سنگ آهن به‌طور مستقیم بر بازار سرمایه کشور تاثیرگذار است.
شرکت‌های بزرگ فعال در این حوزه مانند چادرملو (کچاد)، گل‌گهر (کگل) و سنگ‌آهن گهر زمین (کگهر)، از نمادهای اصلی بورس تهران محسوب می‌شوند که حجم معاملات و ارزش بازار بالایی دارند. عملکرد این شرکت‌ها به دلیل وابستگی مستقیم به قیمت جهانی سنگ آهن، از نوسانات بازارهای جهانی تاثیرپذیر است و همین امر باعث شده بازار سرمایه ایران نسبت به تحولات این صنعت حساس باشد.
نوسان‌های جهانی؛ ریشه چالش‌های داخلی
بازار جهانی سنگ آهن در سال‌های اخیر شاهد نوسانات شدیدی بوده است. قیمت هر تن سنگ آهن از حدود ۹۰دلار در سال ۲۰۲۰ به زیر ۷۰ دلار در اواخر ۲۰۲۲کاهش یافت و این روند ناپایدار، برنامه‌ریزی تولیدکنندگان داخلی را دشوار کرده است. این نوسانات عمدتا ناشی از تغییرات در تقاضای چین، بزرگ‌ترین مصرف‌کننده سنگ آهن در جهان، و عوامل ژئوپلیتیکی است.
در داخل کشور، محدودیت‌های مالی و سرمایه‌گذاری در بخش استخراج و فرآوری، به ویژه به دلیل تحریم‌ها و مشکلات دسترسی به فناوری‌های نوین، بهره‌وری این صنعت را کاهش داده است. طبق گزارش وزارت صنعت، معدن و تجارت، بهره‌وری استخراج سنگ آهن ایران حدود ۲۰ درصد کمتر از میانگین جهانی است.
علاوه بر این، چالش‌های زیست‌محیطی جدی مانند آلودگی منابع آب و خاک ناشی از استخراج و فرآوری، بدون وجود راهکارهای نوین مدیریت پسماند، فشار زیادی به محیط زیست وارد می‌کند که در بلندمدت می‌تواند به کاهش ظرفیت‌های استخراج منجر شود. زیرساخت‌های حمل‌ونقل و لجستیک نیز یکی از موانع بزرگ به شمار می‌رود.
بیش از ۶۰درصد سنگ آهن تولیدی ایران از طریق جاده‌های ناایمن منتقل می‌شود که علاوه بر افزایش هزینه‌ها، احتمال آسیب‌دیدگی محصول و تاخیر در تحویل را افزایش می‌دهد. توسعه شبکه ریلی می‌تواند این مشکل را تا حد زیادی کاهش دهد.
فناوری‌های نوین؛ پلی به سوی بهره‌وری و پایداری
با وجود محدودیت‌ها، شرکت‌های بزرگ تلاش کرده‌اند با سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین، بهره‌وری خود را افزایش دهند.
بهره‌گیری از فناوری‌های هوش مصنوعی و اینترنت اشیا (IoT) در مدیریت عملیات استخراج، باعث بهینه‌سازی فرآیندها و کاهش هزینه‌ها
شده است. همچنین فناوری‌های PVD و پوشش‌های خاص برای شیرآلات صنعتی و تجهیزات استخراج در حال گسترش است تا مقاومت در برابر خوردگی و آسیب‌های محیطی افزایش یابد. فرآیندهای استخراج پایدار، مانند استفاده از تکنولوژی‌های کم‌آب و بازیافت مواد زائد، در حال توسعه است تا تاثیرات زیست‌محیطی کاهش یابد. این روند به ویژه در معادن گل‌گهر و چادرملو با حمایت دولت در حال اجرا است.
راهبردهای کلان برای آینده‌ای درخشان
صنعت سنگ آهن ایران برای عبور از بحران‌ها و نوسانات بازار نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و سرمایه‌گذاری گسترده در زمینه فناوری و زیرساخت‌ها است.
افزایش همکاری بین بخش خصوصی، دولت و مراکز تحقیقاتی، توسعه حمل‌ونقل ریلی و بهبود زیرساخت‌های لجستیکی از ضروریات مهم است. همچنین سیاستگذاری‌های حمایتی برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی، به‌کارگیری فناوری‌های نوین و افزایش ارزش افزوده در محصولات فرآوری شده می‌تواند این صنعت را در مسیر توسعه پایدار قرار دهد.
در نهایت، حفظ تعادل بین توسعه اقتصادی و حفاظت از محیط زیست، به‌ویژه از طریق توسعه فناوری‌های پاک و فرآیندهای پایدار، کلید موفقیت بلندمدت این صنعت خواهد بود.
