«دنیای اقتصاد» بازار جهانی اوره را بررسی می‌کند
قربانی تنش‌های منطقه‌ای
بررسی‌ها نشان می‌دهد در خردادماه، چهار پتروشیمی اوره‌ساز بورسی کشور تنها ۵۱۱هزار و ۳۵۴تن اوره تولید کردند که نسبت به ماه قبل و مدت مشابه سال قبل، کاهش معناداری داشته است. این کاهش تولید مستقیما فروش داخلی را مختل کرد و به کمتر از ۱۶درصد خرداد سال گذشته رساند.
از سوی دیگر، صادرات اوره ایران نیز با افت ۴۶درصدی مواجه شد. کمبود عرضه جهانی به همراه افزایش قیمت ارز توافقی، باعث شد قیمت اوره ایران به طور میانگین به ۲۵میلیون و ۵۰۰هزار تومان در هر تن برسد. بازار جهانی همچنان نگران تکرار اختلال‌ها و ادامه روند صعودی قیمت‌ها است. تحلیلگران معتقدند در صورت ادامه درگیری‌ها و اختلال در تولید اوره خاورمیانه، قیمت جهانی این محصول به روند صعودی خود ادامه می‌دهد.
اوره به‌عنوان یکی از مهم‌ترین محصولات زنجیره ارزش پتروشیمی، جایگاه حیاتی در تامین امنیت غذایی و صنایع مختلف دارد. این ترکیب نیتروژن‌دار که عمدتا از گاز طبیعی یا خوراک‌های نفتی تولید می‌شود، با کاربردهای متنوع خود، همواره نقشی برجسته در بازارهای جهانی ایفا کرده است.
اوره، یک ترکیب آلی غنی از نیتروژن است و برای تولید آن طی فرآیندی، گاز طبیعی به آمونیاک و سپس به اوره به‌عنوان محصول نهایی تبدیل می‌شود. اتکای این زنجیره به گاز طبیعی، اوره را به یک محصول پایین‌دستی مهم در صنایع پتروشیمی بدل کرده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد حدود ۸۰ تا ۸۵درصد از تولید جهانی اوره به‌عنوان کود نیتروژنی در کشاورزی مصرف می‌شود. این ماده با آزادسازی تدریجی نیتروژن، به بهبود عملکرد محصولات زراعی همچون غلات، دانه‌های روغنی و سبزیجات کمک می‌کند.
علاوه بر کشاورزی، اوره در صنایع مختلف مانند تولید رزین‌های اوره فرمالدهید، داروسازی، لوازم آرایشی بهداشتی، مکمل‌های پروتئینی برای خوراک دام، ضدیخ‌ها و برخی مواد ضدعفونی‌کننده نیز استفاده می‌شود. در این میان این پرسش مطرح است که کدام کشورها بازیگران اصلی صنعت اوره محسوب می‌شوند؟
هند با تاسیس شرکت‌هایی نظیر «IFFCO» (با تولید چهار‌میلیون و ۶۸۰هزار تن)، «NFL» (با تولید سه‌میلیون و ۸۰۰هزار تن) و «چامبال» (با تولید سه‌میلیون و ۳۵۰هزار تن) در صدر تولیدکنندگان اوره قرار دارد. چین نیز با اتکا به منابع زغال‌سنگ (۷۷درصد) و گاز (۲۳درصد) سهم بزرگی در تولید جهانی دارد، هرچند سیاست‌های زیست‌محیطی سختگیرانه این کشور، محدودیت‌هایی بر عرضه تحمیل کرده است.
همچنین ایران با تولید سالانه 6میلیون و ۷۰۰هزار تن اوره و ظرفیت اسمی هشت‌میلیون و ۷۰۰هزار تنی، یکی از تولیدکنندگان مهم این محصول در جهان به‌شمار می‌آید. در کنار این کشورها، روسیه، اندونزی، مالزی، بحرین، پاکستان، عربستان و آمریکا نیز در مجموع ۳۴درصد از تولید جهانی اوره را به خود اختصاص داده‌اند.
اختلال در عرضه خاورمیانه
با تشدید درگیری‌ها در خاورمیانه و شروع تهاجم رژیم صهیونیستی به ایران، نگرانی‌ها درباره اختلال در زنجیره تامین اوره، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کودهای نیتروژنی دنیا به اوج خود رسیده بود. بررسی بازار جهانی اوره نشان می‌دهد، تقریبا نیمی از صادرات این محصول از تاسیسات تولیدی مستقر در سواحل خلیج فارس تامین می‌شود. با این حال توقف تولید در کشورهای مصر و ایران به دلیل تنش‌های خاورمیانه، زنگ خطر کمبود عرضه اوره را به صدا درآورده بود که اکنون با کاهش تنش‌ها و از سرگیری واردات گاز مصر این نگرانی برطرف شده است.
به گفته کریس لاوسون، رئیس بخش تحلیل بازار کودهای شیمیایی در موسسه «سی‌آر‌یو»، مصر و ایران در سال گذشته به تنهایی حدود ۲۰درصد از تجارت جهانی اوره را در اختیار داشتند و با کاهش تولید این دو کشور در دوران جنگ ایران و اسرائیل، بازار جهانی در این بازه زمانی با شوکی جدی مواجه شده بود.
براساس داده‌های «گرین مارکتس»، قیمت نقدی اوره در بازار خلیج مکزیک آمریکا به‌عنوان شاخص جهانی، در مقطعی از جنگ حدود ۱۶درصد رشد کرد. همزمان، قیمت اوره در بازار خاورمیانه نیز افزایشی ۱۱درصدی را ثبت کرد که نشان‌دهنده تاثیر گسترده بحران بود.
در آن دوره، تولیدکنندگان کود در مصر از تاریخ ۱۳ژوئن به دلیل توقف صادرات گاز طبیعی از میادین بزرگ، فعالیت‌های خود را متوقف کردند. منابع آگاه اعلام کرده بودند که تنش در خاورمیانه، از سرگیری جریان گاز به کارخانه‌های مصری را حداقل به مدت یک هفته به تعویق انداخت. ایران نیز با توقف کامل فعالیت‌های هفت واحد تولید آمونیاک و اوره خود، عملا از چرخه صادرات این محصول خارج شد.
این تصمیم که در واکنش به تحولات امنیتی گرفته شد، فشار مضاعفی به بازار جهانی وارد کرد. در آن مقطع، هندوستان موفق به تامین سفارش‌های خود نشد و اروپا نیز از بازار عقب‌نشینی کرد. واردکنندگانی همچون برزیل و ترکیه که بخشی از نیاز خود را از ایران تامین می‌کردند، در تامین اوره با مشکل مواجه شدند و ناچار به تغییر منابع خرید خود شدند.
با توجه به سهم بالای منطقه خاورمیانه در صادرات اوره، این بحران تبعات جدی بر بازار جهانی غذا و کشاورزی گذاشت و نگرانی‌ها درباره افزایش هزینه تولید محصولات کشاورزی و تهدید امنیت غذایی را در سطح جهانی تشدید کرد.
تحلیلگران بر این باورند که در صورت افزایش تنش‌ها و توقف تولید اوره در خاورمیانه، قیمت جهانی این محصول مجدد وارد فاز صعودی می‌شود.
صنعت اوره در خرداد 1404
تولید و فروش اوره در ایران در دوران تهاجم رژیم صهیونیستی، با مشکلاتی روبه‌رو بوده؛ این موضوع در گزارش کدال پتروشیمی‌های ایرانی تولیدکننده اوره نیز به خوبی نمایان است. بررسی گزارش فعالیت ماهانه چهار پتروشیمی تولیدکننده بورسی ایران در خردادماه 1404 و مقایسه آن با اردیبهشت و خرداد سال گذشته خبر از افت تولید و صادرات این محصول می‌دهد.
لازم به ذکر است حتی برخی از پتروشیمی‌های اوره‌ساز در دوران جنگ دست به توقف تولید فازهای اوره زدند و همین موضوع میزان کل تولید صنعت را کاهش داد. به صورتی که حجم کل تولیدی اوره در چهار پتروشیمی بورسی در خردادماه امسال به 511هزار و 354 تن رسید که نسبت به ماه گذشته (اردیبهشت 1404) و خرداد سال 1403 حدود 9درصد کاهش داشته است.
این روند وضعیت فروش اوره را مخصوصا در داخل کشور دچار اختلال کرد؛ به طوری که پردرآمدترین پتروشیمی اوره‌ساز بورسی در خردادماه تنها 869تن اوره در داخل کشور به فروش رساند. این در حالی است که تناژ فروش داخلی این اوره‌ساز در خرداد سال گذشته حدود 19هزار تن بوده است.
در کل صنعت نیز این روند به خوبی نمایان است، زیرا چهار پتروشیمی بورسی تولیدکننده اوره در مجموع 9هزار و 395 تن اوره را در داخل کشور به فروش رساندند که نسبت به خرداد سال 1403 حدود 84درصد افت کرده است. در بخش صادرات نیز ارقام فروش منفی بود؛ به این شرح که حجم کل صادرات اوره چهار پتروشیمی بورسی در خردادماه به 249هزار و 911تن رسید که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته کاهش 46درصدی داشته است.
این روند فروش کل اوره کشور را پایین آورد، زیرا بررسی گزارش فعالیت ماهانه چهار پتروشیمی تولیدکننده اوره در بورس حکایت از آن دارد که میزان کل فروش اوره در این ماه رقم 259هزار و 306تن را ثبت کرد. این رقم نسبت به خردادماه سال 1403 حتی از نصف نیز کمتر شده است.
درآمد صنعت اوره از فروش داخل کشور 223میلیارد تومان بوده که افت 65درصدی نسبت به خرداد پارسال داشته است. همچنین این صنعت از صادرات اوره 6هزار و 388میلیارد تومان درآمد داشته و حدود 14درصد نسبت به خرداد پارسال افزایش یافته که ناشی از افزایش قیمت دلار توافقی است. همچنین درآمد صنعت از فروش اوره در این ماه 6 هزار و 611میلیارد تومان بوده که افت شدیدی نسبت به اردیبهشت ماه داشته است.
لازم به ذکر است پتروشیمی‌های بورسی صنعت اوره این محصول را در خردادماه سال جاری به طور میانگین با قیمت 25میلیون و 500 هزار تومان به ازای هر تن به فروش رسانده‌اند که در مقایسه با سال گذشته رشد قابل‌توجهی تحت‌تاثیر قیمت جهانی و ارز توافقی داشته است.
افزایش تنش‌ها در منطقه خاورمیانه با ایجاد اختلال در عرضه منطقه‌ای، بازار جهانی اوره را ملتهب کرد. بازاری که سهم بالای خاورمیانه در صادرات آن، به نقطه‌ضعف استراتژیک تبدیل شده است. این التهاب به سرعت به داخل کشور نیز سرایت کرد و افت همزمان تولید، فروش داخلی و صادرات را به‌دنبال داشت. پایداری صنعت اوره، اکنون بیش از هر زمان دیگری در گرو ثبات ژئوپلیتیکی و تضمین امنیت انرژی است.
