هوشمندسازی و مشارکت مؤدیان

 در ایران، حرکت به سمت مالیات‌‌‌ستانی هوشمند از جمله اقدامات کلیدی سازمان امور مالیاتی در راستای افزایش شفافیت، کارآیی و عدالت مالیاتی بوده است. این فرآیند، که با بهره‌‌‌گیری از فناوری‌‌‌های نوین اطلاعاتی، پایگاه‌‌‌های داده جامع، هوش مصنوعی و سیستم‌های برخط دنبال می‌شود، آثار قابل‌توجهی بر اقتصاد کشور، بنگاه‌‌‌های اقتصادی و رابطه مردم با دولت داشته است.

افزایش شفافیت و کاهش فرار مالیاتی

یکی از اصلی‌‌‌ترین مزایای مالیات‌‌‌ستانی هوشمند، کاهش فرار مالیاتی و افزایش شفافیت اقتصادی است. در نظام‌‌‌های سنتی مالیاتی، نبود داده‌‌‌های دقیق و نبود ارتباط سیستمی میان نهادها، امکان پنهان‌‌‌کاری، کم‌‌‌اظهاری و تخلفات مالیاتی را فراهم می‌‌‌کرد. اما با راه‌‌‌اندازی سامانه‌‌‌هایی چون پایانه‌‌‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان، درگاه ملی خدمات مالیاتی امروز سازمان امور مالیاتی دسترسی بسیار دقیق‌‌‌تری به تراکنش‌‌‌های اقتصادی بنگاه‌‌‌ها و اشخاص پیدا کرده است.این تحول نه تنها باعث شناسایی مؤدیان جدید و واقعی‌‌‌تر شدن پایه مالیاتی شده، بلکه عدالت مالیاتی را نیز ارتقا داده است؛ چرا که دیگر تنها گروهی خاص تحت نظارت نیستند، بلکه همه فعالان اقتصادی به صورت منصفانه در معرض پایش قرار دارند.

کاهش هزینه‌‌‌های وصول مالیات

هوشمندسازی مالیات‌‌‌ستانی همچنین سبب کاهش هزینه‌‌‌های اجرایی برای دولت و مؤدیان شده است. حذف مراجعات حضوری، امکان ثبت‌‌‌نام، اظهارنامه، اعتراض و پرداخت مالیات به صورت الکترونیکی، نه تنها فرآیندها را تسهیل کرده، بلکه هزینه‌‌‌های اداری، رفت‌‌‌وآمد و زمان تلف‌‌‌شده را کاهش داده است.از سوی دیگر، تحلیل داده‌‌‌های دقیق و استفاده از الگوریتم‌‌‌های پیشرفته، به سازمان امور مالیاتی این امکان را می‌دهد که ارزیابی ریسک مؤدیان را با دقت بالاتری انجام دهد و به‌‌‌جای بازرسی‌‌‌های گسترده و گاه ناکارآمد، به صورت هدفمند، مؤدیان پرریسک را مورد بررسی قرار دهد.

تقویت رضایت مؤدیان و افزایش مشارکت مالیاتی

در فضای سنتی، یکی از شکایت‌‌‌های همیشگی مؤدیان، ابهام در محاسبه مالیات، تعدد مراجعات حضوری و نبود پاسخ‌‌‌گویی موثر بود. اما امروز با پیشرفت خدمات الکترونیکی و در دسترس بودن سوابق مالیاتی، مؤدیان می‌توانند با سهولت بیشتر وظایف مالیاتی خود را انجام دهند. این موضوع ضمن افزایش رضایت عمومی از نظام مالیاتی، موجب افزایش مشارکت داوطلبانه در پرداخت مالیات نیز شده است.افزایش اعتماد عمومی نسبت به عادلانه بودن نظام مالیاتی، نتیجه‌‌‌ای است که به تدریج با توسعه کامل مالیات‌‌‌ستانی هوشمند محقق خواهد شد.

ایجاد بستر برای سیاستگذاری دقیق‌‌‌تر

داده‌‌‌های مالیاتی که از طریق زیرساخت‌‌‌های هوشمند به‌‌‌دست می‌‌‌آیند، به سیاستگذاران اقتصادی نیز کمک می‌کند تا تصمیماتی دقیق‌‌‌تر، مبتنی بر واقعیت‌‌‌های اقتصادی کشور اتخاذ کنند. اطلاعات دقیق از وضعیت درآمدی و فعالیت بنگاه‌‌‌ها، امکان تحلیل بهتر شکاف مالیاتی، اندازه‌‌‌گیری دقیق‌‌‌تر پایه‌‌‌های مالیاتی و طراحی نظام مشوق‌‌‌ها و معافیت‌‌‌ها را فراهم کرده است.همچنین این داده‌‌‌ها می‌توانند در مدیریت بحران‌های اقتصادی و شناسایی آسیب‌‌‌پذیرترین اقشار یا بخش‌‌‌ها مورد استفاده قرار گیرند.

چالش‌‌‌ها و الزامات پیش‌‌‌رو

البته مالیات‌‌‌ستانی هوشمند بدون چالش نیست. توسعه زیرساخت‌‌‌های فناورانه، یکپارچه‌‌‌سازی داده‌‌‌ها میان دستگاه‌‌‌های مختلف، فرهنگ‌‌‌سازی برای استفاده از ابزارهای جدید و آموزش مؤدیان و ماموران مالیاتی، از جمله مواردی است که باید به‌‌‌صورت مستمر مورد توجه قرار گیرد.همچنین حفظ امنیت اطلاعات مالی مؤدیان و صیانت از داده‌‌‌ها از جمله مهم‌ترین مسوولیت‌‌‌های سازمان امور مالیاتی در مسیر هوشمندسازی است که نیازمند سرمایه‌گذاری مستمر در حوزه امنیت سایبری است.

مالیات‌‌‌ستانی هوشمند را می‌توان یکی از مهم‌ترین گام‌‌‌ها در تحقق حکمرانی شفاف، عادلانه و پاسخ‌‌‌گو دانست. این رویکرد نه تنها به نفع دولت و افزایش درآمدهای پایدار خواهد بود، بلکه در بلندمدت به نفع مؤدیان نیز هست؛ چرا که عدالت مالیاتی، کاهش بوروکراسی، پاسخ‌‌‌گویی بهتر و سیاستگذاری‌‌‌های دقیق‌‌‌تر را به همراه دارد. ادامه حمایت نهادهای حاکمیتی و همکاری فعال مؤدیان، دو بال اصلی پرواز این تحول در نظام مالیاتی کشور خواهند بود.

* کارشناس حوزه مالیات