«دنیای اقتصاد» از وضعیت پایانه مرزی شرق کشور به دنبال رد مرز اتباع غیرمجاز گزارش می‌دهد
بحران ترانزیت در مرز افغانستان
به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، پایانههای مرزی شرق کشور به واسطه اینکه مبادی خروج اتباع غیرمجاز اخراج‌شده از ایران هستند، طی یکی دو هفته اخیر در زمره پرترددترین پایانههای مرزی کشور بوده‌‌‌اند. این پایانه‌‌‌ها راه ترانزیتی و ارتباطی شرق ایران با کشورهای آسیای مرکزی هستند و نقش مهم و پررنگی در پشتیبانی از ترانزیت کالا از طریق جاده برعهده دارند.
دو استان خراسان رضوی و سیستان‌و‌بلوچستان، پشتیبانی از ترانزیت جاده‌‌‌ای از مرزهای شرقی کشور را بر عهده دارند. در استان خراسان رضوی در سال گذشته بیش از ۴۳۵هزار تردد ناوگان جاده‌‌‌ای با جابه‌‌‌جایی نزدیک به ۶.۵میلیون تن کالا از چهار پایانه مرزی انجام شده است. در بخش ترانزیت خروجی نیز، بیش از ۱۳۶هزار دستگاه کامیون حامل ۲.۸میلیون تن کالا از طریق پایانههای دوغارون، سرخس و لطف‌‌‌آباد از کشور خارج شده‌‌‌اند. همچنین ۴۵هزار کامیون حامل ۱.۱میلیون تن کالای ترانزیتی از همین مرزها وارد کشور شده‌‌‌اند. در استان سیستان‌و‌بلوچستان نیز ترانزیت بیش از ۳۰۷هزار تن کالا با ۱۲هزار دستگاه کامیون از طریق پایانههای مرزی شمال استان، در سه‌ماهه نخست سال جاری ثبت شد. در واقع از بیش از ۲۰میلیون تن کالای ترانزیتی کشور در سال گذشته، حدود هفت‌میلیون تن مربوط به مرزهای شرقی کشور بوده که مقدار قابل‌ملاحظه‌‌‌ای است.
دو پایانه عبوری رسمی در شرق کشور واقع در استان‌‌‌های خراسان رضوی و سیستان‌و‌بلوچستان، یکی دوغارون که مسیر اصلی ترانزیتی و عبوری برای کالاها و مهاجران از تایباد در خراسان رضوی به اسلام قلعه در استان هرات افغانستان محسوب می‌شود و دیگری پایانه پل ابریشم که مسیر ترانزیتی کالاها و تردد اتباع از هیرمند در سیستان‌و‌بلوچستان به استان نیمروز افغانستان است، مسیرهای اصلی خروج مهاجران از کشور هستند. بخش اعظم ترانزیت کالا و تردد مهاجران به افغانستان نیز از پایانه دوغارون انجام می‌شود.
دوغارون یکی از مهم‌ترین گذرگاه‌‌‌‍‌‌‌های زمینی ایران و اصلی‌‌‌ترین مرز خروج اتباع افغانستانی از ایران است. از ابتدای سال جاری بیش از ۷۱۷هزار افغانستانی از کشور خارج شده‌‌‌اند و تا ۱۲تیرماه ۳۸۰هزار نفر از پایانه دوغارون کشور را ترک کرده‌‌‌اند. این پایانه با وسعت ۳۰هکتاری در ۱۸کیلومتری شهرستان تایباد و ۲۲۰کیلومتری مشهد قرار دارد و به عنوان یکی از پنج پایانه مرزی برتر و فعال کشور و پرترددترین پایانه مرزی استان خراسان رضوی، مهم‌ترین مسیر زمینی ترانزیت کالا به افغانستان در شرق کشور است که نقش مهمی در صادرات و ترانزیت کالا و همین‌طور جابه‌‌‌جایی مسافر دارد.
در شرایط عادی، در بخش مسافری روزانه بیش از چهارهزار نفر شامل راننده، مسافر و کارکنان بخش‌‌‌های مختلف اداری و خدماتی در دوغارون رفت‌‌‌وآمد می‌کنند و سالانه بیش از یک‌میلیون مسافر به صورت قانونی از طریق معبر رسمی دوغارون وارد دو کشور ایران و افغانستان می‌‌‌شوند. در بخش ترانزیت کالا، تا تیرماه سال گذشته پیشرفت فیزیکی این پایانه ۵۵درصد اعلام شد که در صورت اجرای کامل، بستر تردد روزانه بالغ بر ۳۰۰۰ ناوگان تجاری و مسافری را فراهم خواهد کرد. تا دی‌ماه پارسال بیش از ۴۵۱هزار تن کالا به ارزش حدود ۱۶۷میلیون دلار از گمرک مرزی دوغارون به افغانستان صادر شد که از نظر وزنی رشد ۳۳ درصدی و از نظر دلاری رشد ۵۰درصدی نسبت به مدت مشابه در سال ۱۴۰۲داشته است. همچنین تا دی‌ماه سال گذشته ۸۰۵هزار تن کالا به ارزش ۳میلیارد و ۳۰۰میلیون دلار از سایر کشورها به مقصد افغانستان از طریق دوغارون ترانزیت شد که به لحاظ وزنی ۱۵۰درصد و از نظر ارزش، ۲برابر افزایش نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن را نشان می‌دهد.
مرز دوغارون که قدمت تاریخی آن به ۱۰۰ سال گذشته می‌رسد تا سال ۱۳۹۶ در قالب یک پایانه گمرکی سنتی فعالیت می‌‌‌کرد. طرح جامع دوغارون، بیش از یک دهه قبل مطرح شد؛ طرحی که سرانجام در خرداد سال ۱۴۰۱ به تصویب رسید و کلنگ اجرایی آن در دهه فجر همان سال زده شد. این طرح در شش محور عمرانی شامل احداث و بهسازی مسیر تردد ناوگان سنگین به طول ۵۵۰متر در ضلع شمالی پایانه، احداث مسیر تردد ناوگان مسافری به طول ۸۰۰متر در ضلع جنوبی پایانه و احداث مسیر ایزوله مسافری جهت تفکیک محل تردد افراد پیاده در محوطه پایانه مرزی با مساحت ۸۴۰۰ مترمربع بوده است. احداث ساختمان تجاری موقت با مساحت ۵۰۰ مترمربع، مقاوم‌‌‌سازی و توسعه ساختمان مسافری با زیربنای ۳۲۳۰ مترمربع و محوطه‌‌‌سازی پایانه مرزی در مساحتی بالغ بر ۲۲هکتار در حال اجراست.
با وجود پیشرفت‌‌‌های حاصل‌شده در اجرای طرح جامع پایانه دوغارون، این پایانه در سال جاری نتوانسته پاسخگوی نیازها چه در زمینه مهاجران و چه ترانزیت کالا باشد؛ به‌ویژه در روزهای اخیر و با پایان یافتن مهلت قانونی خروج اتباع افغانستانی که با روزهای جنگ و پس از آن مواجه شد و طرح خروج به دلیل مسائل امنیتی شدت بیشتری گرفت. بنابر گزارش رسانه‌‌‌ها، رانندگان در این مرز پس از جنگ ۱۲روزه با مشکلات جدی مواجه شده‌‌‌اند؛ مشکلاتی که به اذعان فعالان حمل‌‌‌ونقل جاده‌‌‌ای، از گذشته نیز وجود داشته، اما حالا آنها در صف‌‌‌های طولانی‌‌‌تری منتظر می‌‌‌مانند. به این ترتیب زمان انتظاری که در گذشته دو تا سه روز بوده، حالا به بیش از ۱۰ روز رسیده است و این موضوع هزینه توقف و در مجموع، هزینه حمل بار را نیز افزایش داده است.
صف‌‌‌های الکترونیکی به دلیل روند کند پذیرش با حداقل کارآیی در حال نوبت‌‌‌دهی هستند و انتظارِ فراوان بعضا منجر به استفاده از راه‌‌‌های غیرقانونی همچون تلاش برای پرداخت رشوه برای خروج از صف شده است. البته که یکی از مهم‌ترین دلایل این تاخیرها ملاحظات امنیتی در شرایط کنونی ذکر شده است.
تسهیلات در‌نظر‌گرفته‌شده در این پایانه بر پایه ترانزیت کالاست و دور از انتظار نیست که مهاجران نیز معطلی فراوانی را در این پایانه تجربه کنند. در شرایطی که مهلت قانونی برای خروج بخش قابل‌توجهی از مهاجران از سوی ایران در ماه‌‌‌های اخیر اعلام شده بود، این انتظار می‌‌‌رفت که امکانات لازم برای پشتیبانی از خروج مهاجران در پایانههای مرزی پیش‌بینی شود؛ اما اکنون امکانات رفاهی و بهداشتی تناسبی با این حجم ترافیک بار و مسافر عبوری ندارد.
در شش ماه گذشته گزارشی از پیشرفت فیزیکی توسعه این پایانه مرزی و طرح جامعی که باید به مراحل پایانی خود نزدیک می‌‌‌شد، ارائه نشده است و این انتظار وجود داشت که تاریخ تردد اتباع از مرزهای این پایانه، حداقل همزمان با تکمیل شدنِ این طرح توسعه و با پیش‌بینی حداقل امکانات رفاهی و اقامتی ضروری پیش‌بینی شود.
با این وجود، حل مشکلات در پایانه مرزی دوغارون همکاری چندجانبه بین گمرک، مرزبانی و همه نهادهای اجرایی، انتظامی و امنیتی را می‌‌‌طلبد؛ به‌‌‌خصوص اینکه در ماه آینده شاهد عزیمت خیل شیعیان افغانستانی از پایانه مرزی دوغارون برای پیاده‌‌‌روی اربعین به کربلا خواهیم بود و شرایط فعلی تکرار می‌شود.
جواد نوریان، عضو هیات‌مدیره انجمن صنفی شرکت‌های حمل‌‌‌ونقل بین‌المللی خراسان رضوی، در گزارش سفر یک‌روزه خود به پایانه مرزی دوغارون که اخیرا انجام شد، در خصوص وضعیت این پایانه مرزی اظهار کرد: پایانه مرزی دوغارون این روزها با ازدحام حضور اتباع افغانستانی که در حال خروج از ایران هستند، مواجه است و تعداد زیادی ناوگان مسافری چون اتوبوس و تاکسی در این پایانه فعالیت دارند. وی افزود: در دو هفته اخیر طبعا به دلیل کثرت مسافران در پایانه مرزی دوغارون تردد ناوگان تجاری بسیار کمتر شده است. حضور ما در پایانه مرزی همزمان با بازدید استاندار خراسان رضوی، اعضای شورای تامین، مدیران کل اجرایی استان و والی هرات از روند خروج مهاجران افغانستانی از مرز به کشورشان بود. این همزمانی فرصت مغتنمی برای گفت‌‌‌وگوی ما با مقامات ارشد استان در خصوص وضعیت فعلی پایانه مرزی دوغارون فراهم کرد.
این فعال حوزه حمل‌‌‌ونقل، علت کندی ترددهای تجاری در پایانه مرزی دوغارون را بازرسی‌‌‌های مرزبانی جمهوری اسلامی ایران در نقطه صفر مرزی دانست و افزود: البته ما به شرایط بحرانی کشور در حال حاضر واقف هستیم و این بازرسی‌‌‌ها را ناگزیر می‌‌‌دانیم و به‌هیچ‌وجه تلاش و دقت نیروهای نظامی و امنیتی را نمی‌توان زیر سوال برد؛ اما باید اذعان کرد که این وضعیت خاص در این ایام، به دلیل ازدحام مسافران نبوده و برخی از این قبیل مشکلات همواره در پایانه مرزی دوغارون وجود داشته است. وی خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه از سوی هنگ مرزی تایباد در فاصله ۶-۵کیلومتری بعد از مرز یک پاسگاه با عنوان ۱۷شهریور مستقر است، به نظر می‌رسد اگر بازرسی‌‌‌های کامل‌‌‌تر در پاسگاه مزبور انجام گیرد تا حدود زیادی ورودی‌‌‌ها افزایش یابد. نوریان گفت: در گفت‌‌‌وگویی که با رئیس ترانسپورت هرات داشتیم، دغدغه شلوغی محوطه گمرک که اکثر آنان زنان و کودکان افغانستانی هستند مطرح و بر خطرات ناشی از تصادف و تهدید سلامتی این مسافران تاکید شد.
به گفته وی، اگر مرز مشکل نداشته باشد، روزانه ۵۰۰دستگاه کامیون تجاری می‌تواند وارد ایران شود. نوریان ابراز عقیده کرد: ناوگان تجاری، شناخته‌شده و شناسنامه‌‌‌دار هستند و ماشین‌‌‌ها با قبول شرایط ایران و موافقت‌‌‌نامه بین دو کشور وارد ایران می‌‌‌شوند و در داخل نیز تحت پوشش شرکت‌های حمل‌‌‌ونقل بین‌المللی هستند. این عضو هیات‌مدیره صنفی شرکت‌های حمل‌‌‌ونقل بین‌المللی خراسان رضوی اذعان کرد: در‌حال‌حاضر در هیچ‌‌‌یک از مرزهای جمهوری اسلامی ایران مانند پایانه مرزی دوغارون، دو پایگاه ایست و بازرسی نداریم. بنابراین می‌توان برای سرعت‌بخشی به ترددها، تمهیداتی اندیشید تا این بازرسی‌‌‌ها به صورت کامل در پاسگاه ۱۷شهریور انجام گیرد. ما در این خصوص با استاندار نیز صحبت کردیم و این مقام مسوول، بررسی موضوع را به مدیرکل راهداری استان ارجاع داد.
وی یادآور شد: با ۲۴ساعته شدن پایانه مرزی دوغارون به نظر می‌رسد علاوه بر مسائل امنیتی، این پایانه با کمبود سخت‌‌‌افزاری و نیروی انسانی مواجه است و گویا قرار است نیروهای ارتشی را در مرزها مستقر کنند؛ اما به‌هرحال تا این نقل و انتقالات انجام گیرد، این کندی ترددها به تجارت و اقتصاد کشور لطمه زیادی وارد می‌کند.
نوریان با اشاره به اینکه بخشی‌‌‌نگری در پایانه مرزی دوغارون به روند ترددها لطمه می‌‌‌زند، خواستار همکاری همه‌‌‌جانبه و هم‌‌‌افزایی میان همه نهادهای اجرایی، انتظامی و امنیتی برای سامان دادن به وضعیت این پایانه شد.
