پیام مهم سفر پزشکیان به ارمنستان پس از امضای توافق میان ایروان و باکو/ طرح پیشنهادی ایران برای همکاری «۳+۳» چیست؟
در حالی که امواج توافق صلح اخیر بین ارمنستان و آذربایجان هنوز در منطقه قفقاز جنوبی طنین‌انداز است، مسعود پزشکیان فردا دوشنبه عازم ایروان می‌شود تا با دیپلماسی فعال تهران، تعادل امنیتی را در این همسایگی پرتلاطم حفظ کند. توافق باکو و ایروان که جمعه گذشته در کاخ سفید اعلام شد و شامل ایجاد کریدوری ترانزیتی می‌شود، از سوی ایران با احتیاط استقبال شده است چرا که تهران هر گامی به سوی صلح پایدار را ارزشمند می‌داند اما هشدار می‌دهد که توافقات نباید به قیمت ورود بازیگران غیرمنطقه‌ای و ایجاد پیوست‌های ناامنی در قفقاز جنوبی تمام شود.
همان‌طور که سیدعلی قائم مقامی، کارشناس ارشد مسائل قفقاز تأکید کرده است، مداخله خارجی می‌تواند بحران‌ها را تشدید کند. در این برهه حساس، سفر پزشکیان نه تنها نمادی از تمرکز ایران بر مدیریت مسائل منطقه‌ای از طریق گفت‌و‌گوی همسایگی است، بلکه پیامی روشن به قدرت‌های بیرونی قفقاز است که ایران فعالانه در عرصه دیپلماسی اقدام می‌کند تا منافع ملی کشور تأمین شود.
سفر آقای پزشکیان به ارمنستان را در مقطع کنونی تحولات منطقه قفقاز حاوی چه پیام‌های سیاسی و دیپلماتیکی می‌دانید؟
سفر آقای پزشکیان به ارمنستان در برهه‌ای حساس از تحولات منطقه‌ای صورت می‌گیرد و حامل پیام‌های مهمی برای کشورهای قفقاز جنوبی و بازیگران بین‌المللی است. این سفر، بویژه پس از توافق اخیر میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان، نشان‌دهنده تعهد ایران به دیپلماسی فعال و حضور مؤثر در معادلات منطقه‌ای است. در شرایطی که برخی گروه‌ها و جناح‌های داخلی با انفعال و سیاست‌های ضددیپلماسی مخالف حضور فعال ایران در مجامع بین‌المللی هستند، این سفر و سفرهای مشابه به باکو برای شرکت در اجلاس اکو نشان داد که انزوای دیپلماتیک گزینه دولت ایران نیست. مضاف بر اینکه اهمیت دیپلماسی فعال ایران در قفقاز جنوبی، روابط تاریخی ایران و ارمنستان و ضرورت مقابله با نفوذ خارجی در منطقه اهمیت سفر رئیس جمهوری به ایروان را در مقطع کنونی دو چندان کرده است. در همین راستا سفر پزشکیان به ارمنستان دو هدف مهم را دنبال می‌کند؛ اول، این سفر به منظور تقویت روابط دوجانبه با ارمنستان و تأکید بر نقش ایران به عنوان شریکی قابل اعتماد درمنطقه است. دوم، این سفر فرصتی برای شفاف‌سازی ابعاد توافق صلح میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان فراهم می‌کند و کانون توجه و همکاری را بر حوزه‌های انرژی، زیرساخت و حتی نظامی در منطقه قفقاز جنوبی متمرکز می سازد.
انجام این سفر چند روز پس از امضای توافق صلح میان «ایروان» و «باکو» چگونه ارزیابی می‌شود؟
منطقه قفقاز جنوبی به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی خود، همواره مورد توجه قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بوده است. ایران به‌عنوان یکی از قدرت‌های کلیدی منطقه نمی‌تواند نسبت به تحولات این حوزه بی‌تفاوت باشد. انفعال دیپلماتیک، همان‌طور که برخی گروه‌ها در داخل پیشنهاد می‌دهند، نه تنها به انزوای ایران منجر می‌شود، بلکه فرصت را برای نفوذ قدرت‌های خارجی مانند آمریکا و اسرائیل فراهم می‌کند. اما موضوع توافق ایروان و باکو سبب ایجاد حساسیت‌هایی درباره موضوع «زنگزور» شد. تا پیش از این، تمرکز اصلی بر استان سیونیک در ارمنستان و تلاش برای ایجاد یک اتصال سرزمینی میان نخجوان و سرزمین اصلی آذربایجان بود. این در حالی بود که نگرانی و ملاحظات اولیه از احتمال تصرف کامل این بخش از خاک ارمنستان بود که می‌توانست معادلات ژئوپلیتیک منطقه را تحت تأثیر قرار دهد و تهدید مستقیمی برای امنیت مرزی و منافع ایران به شمار برود. اما آنچه در نتیجه توافق اخیر در واشنگتن روی داده است، این است که این جاده تحت حاکمیت ارمنستان باقی می‌ماند و با توجه به عدم استقرار نیروی خارجی در نزدیکی مرزها، ملاحظات ایران درنظر گرفته شده است. این نتیجه از منظر ژئوپلیتیک، تعادل قدرت در قفقاز جنوبی را به نفع ثبات منطقه‌ای و همکاری میان کشورهای همسایه تغییر داده و نشان می‌دهد که دیپلماسی هوشمند و حضور راهبردی می‌تواند از بروز تنش‌های جدی جلوگیری کند.
با وجود این، نگرانی‌هایی درباره احتمال حضور یک شرکت آمریکایی برای اجرای پروژه «سیونیک» مطرح شده است. نظر شما چیست؟
یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های تهران، حفظ و تضمین باز ماندن این مسیرهاست؛ مسیری که برای پیوندهای ژئوپلیتیک و اقتصادی ایران در قفقاز جنوبی اهمیت ویژه‌ای دارد. در عین حال، نقش‌آفرینی مستقیم آمریکا در این پروژه و احتمال استقرار نیروهای نظامی و اطلاعاتی خارجی در منطقه، بعدی تازه به نگرانی‌های ایران افزوده است. از نگاه تهران، هر گونه تحول در این مسیر باید با تضمین‌های امنیتی روشن و پایدار همراه باشد تا منافع و خطوط قرمز ایران خدشه‌دار نشود، اما به نظر می‌رسد ماهیت حضور این شرکت آمریکایی بیشتر فنی-مهندسی باشد تا امنیتی. به هر حال سفر آقای پزشکیان به ایروان می‌تواند شفاف‌کننده ابعاد این توافق از جمله مشارکت آمریکا در این طرح باشد.
رویکردی که ایران در پی این تحولات در پیش می‌گیرد باید مبتنی بر چه گزاره‌هایی باشد؟
ایران باید از طریق همکاری با ترکیه و روسیه در چهارچوب «3+3» اطمینان حاصل کند که مسیرهای ارتباطی با ارمنستان برای همیشه باز بماند. طرح پیشنهادی ایران، یعنی «3+3» (ایران، ترکیه، روسیه + ارمنستان، جمهوری آذربایجان و گرجستان)، بر همکاری منطقه‌ای بدون دخالت قدرت‌های فرامنطقه‌ای تأکید دارد.
سفر آقای پزشکیان به ارمنستان فرصتی است برای تقویت این طرح و ارسال پیامی روشن به جامعه جهانی مبنی بر اینکه ایران سیاست خارجی پویا و منطقه محوری را دنبال می‌کند. این سفر می‌تواند به گسترش همکاری‌های تجاری، اقتصادی، نظامی و زیست‌محیطی منجر شود. به‌عنوان مثال، مسائل زیست‌محیطی مانند آلودگی رود ارس که سرچشمه آن در ترکیه است و حفاظت از اکوسیستم دریای خزر، نیازمند همکاری نزدیک کشورهای منطقه است. این موضوعات به صورت زنجیره‌ای به هم وابسته‌اند و نمی‌توان آنها را جداگانه بررسی کرد. یکی از محورهای کلیدی که رئیس‌جمهوری در این سفر مطرح خواهد کرد، مسائل زیست‌محیطی است. فعالیت شرکت‌های خارجی، بویژه شرکت‌های انگلیسی در استخراج طلا در ارمنستان به آلودگی رود ارس و در نهایت دریای خزر منجر شده است. این فاجعه زیست‌محیطی که از طریق پساب‌های معدنی ایجاد می‌شود، نه‌‌تنها برای ارمنستان، بلکه برای کل منطقه از جمله ایران تهدیدی جدی است. ایران می‌تواند با طرح این موضوع در چهارچوب همکاری «3+3»، خواستار اقدامات مشترک برای حفاظت از محیط‌‌زیست منطقه شود.
در آخر بفرمایید سفر آقای پزشکیان به ایروان تا چه اندازه می‌تواند پیوندهای تاریخی میان دو کشور را از سطح فرهنگی و نمادین فراتر برده و به یک اهرم عملی برای گسترش همکاری‌های اقتصادی و ژئوپلیتیکی میان دو کشور تبدیل کند؟
ایران و ارمنستان از دیرباز روابط تاریخی و فرهنگی عمیقی داشته‌اند. بخش‌هایی از ارمنستان کنونی در دوره‌های مختلف تاریخی از جمله در زمان امپراطوری‌های هخامنشی، اشکانی و صفوی، تحت حاکمیت ایران بوده است. این پیوند تاریخی با حضور جامعه ارمنی در ایران، بویژه در شهرهایی مانند اصفهان و تبریز، تقویت شده است. ارامنه ایران نقش مهمی در تبادلات فرهنگی، تجاری و حتی سیاسی میان دو ملت ایفا کرده‌اند.
این روابط تاریخی، بستر محکمی برای همکاری‌های مدرن میان دو کشور فراهم کرده و سفر رئیس‌جمهوری به ارمنستان می‌تواند این پیوندها را در راستای منافع مشترک تقویت کند.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
