راه خروج از بن‌بست مذاکرات از مسیر غنی‌سازی میگذرد؛
بازگشت دوباره ایده کنسرسیوم
عراقچی در جریان این مصاحبه گفت: نکات فنی، حقوقی و مالی زیادی در مورد کنسرسیوم احتمالی در ایران وجود دارد که هنوز به آنها نپرداخته‌ایم. البته این ایده در مذاکرات قبل از حمله مطرح شد. اما سپس به همین شکل باقی ماند زیرا همه‌چیز متوقف شد. اکنون مطمئن نیستم که آیا این ایده دیگر جواب می‌دهد یا خیر، اما در صورت لزوم آماده مذاکره در مورد آن هستیم. وزیر امور خارجه در مصاحبه با اندرو انگلند، مجری فایننشال تایمز، با بیان اینکه در فرآیند مذاکرات ایران و آمریکا از ۲۳ فروردین تا ۲۳خرداد، کنسرسیوم یک ایده بود، افزود: ایده‌های دیگری هم وجود دارد که می‌توانستیم در آن مقطع به توافق میانه برسیم و یک راه میانه پیدا کنیم.
عراقچی با اشاره به اینکه غنی‌سازی ۲۰درصد یک نیاز آشکار برای ایران است، گفت: چطور می‌توانند بگویند که ایران به غنی‌سازی نیاز ندارد؟! ما به غنی‌سازی نیاز داریم، غنی‌سازی ۲۰درصد برای رآکتور تحقیقاتی تهران که تامین‌کننده دارو برای بیش از یک‌میلیون ایرانی است، لازم است. همچنین در خصوص غنی‌سازی کمتر از ۵درصد، ما برای رآکتورهای هسته‌ای خودمان که در حال ساخت و طراحی هستند، به آن نیاز داریم. ما روی آن فناوری نیز در حال کار هستیم.
عراقچی در بخش دیگری از این مصاحبه در پاسخ به سوال اندرو انگلند مجری فایننشال تایمز که آیا ایران کنسرسیوم منطقه‌ای را در نظر خواهد گرفت؟ آیا این هنوز یک گزینه است؟ ما (غرب) معتقدیم راه درست همین است، تصریح کرد: همین الان می‌توانم به شما بگویم که کنسرسیوم منطقه‌ای ایده خوبی است، اما نمی‌تواند جایگزین غنی‌سازی خودمان شود. اندرو انگلند با طرح این سوال که پس اگر در ایران مستقر باشد، آن را می‌پذیرید؟ باید در خاک ایران باشد؟ پاسخ عراقچی را جویا شد که وزیر امور خارجه تاکید کرد: البته.
سابقه یک ایده
۱۱ اردیبهشت سال جاری برخی خبرگزاری‌ها مدعی شدند که آمریکا پیشنهاد تشکیل «کنسرسیوم منطقه‌ای» را داده و ایران در حال بررسی است. بعد از سفر کوتاه و ناگهانی بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان، به تهران در اواخر هفته اول اردیبهشت و ارائه مفاد یک پیشنهاد از سوی استیو ویتکاف، نماینده ترامپ در مذاکرات، وزیر خارجه ایران ضمن تایید این موضوع در شبکه اجتماعی ایکس گفت که در چارچوب اصول، منافع ملی و حقوق ملت ایران به‌طور شایسته‌ای به آن پاسخ داده خواهد شد. تنها چند ساعت بعد، رسانه‌های غربی جزئیاتی از این پیشنهاد آمریکا را فاش کردند. به گزارش نیویورک‌تایمز، آمریکا پیشنهاد تشکیل یک «کنسرسیوم منطقه‌ای» را داده است. البته همزمان از ایران خواسته شده که غنی‌سازی را در داخل خاک خود متوقف کند. این پیشنهاد نخستین سند مکتوبی بود که از زمان آغاز مذاکرات در ماه آوریل توسط استیو ویتکاف، مذاکره‌کننده ارشد آمریکا، ارائه شد.
اکسیوس نیز در گزارشی به این پیشنهاد پرداخت و نوشت به گفته یکی از مقامات آمریکایی و یک منبع مطلع از موضوع، یکی از ایده‌هایی که از سوی عمان مطرح شد و توسط آمریکا پذیرفته شده، تشکیل یک کنسرسیوم منطقه‌ای است که غنی‌سازی اورانیوم برای اهداف صلح‌آمیز هسته‌ای را تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ایالات متحده انجام دهد. اکسیوس نوشت مقام‌های آمریکایی می‌گویند پیشنهاد مکتوب ایالات متحده به ایران تلاشی است برای حل مساله‌ای که موجب بن‌بست در مذاکرات شده است؛ «غنی‌سازی». به گزارش اکسیوس، ایالات متحده می‌خواهد این تاسیسات در خارج از ایران قرار داشته باشد. درحالیکه ایران خواهان آن است که مکان این تاسیسات داخل قلمرو این کشور باشد. ضمن آنکه اگرچه ایران از تشکیل یک کنسرسیوم منطقه‌ای برای تولید سوخت رآکتورهای اتمی حمایت می‌کند، ولی آن را جایگزین غنی‌سازی بومی نمی‌داند. تهران تاکید دارد که موضوع غنی‌سازی یک امر ملی و خط قرمز این کشور است.
کنسرسیوم شدنی است؟
طارق رئوف، رئیس سابق بخش شفاف‌سازی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و رئیس برنامه خلع سلاح، کنترل سلاح و عدم اشاعه موسسه صلح استکهلم (سیپری)، در گفت‌وگویی که اخیرا با پایگاه خبری تابناک داشت، گفت: «یک پیشنهاد سازش این است که طرح محمد البرادعی، مدیر‌کل سابق آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سال ۲۰۰۳، مبنی بر ایجاد یک مرکز غنی‌سازی چندملیتی در ایران، احیا شود.» به گفته رئوف، در این طرح ایران به غنی‌سازی زیر ۴درصد اورانیوم ادامه می‌دهد و آبشار‌های سانتریفیوژ را کنترل و اداره می‌کند، درحالیکه شرکای بین‌المللی (مانند امارات، عربستان سعودی، کویت، عمان، قطر، اتحادیه اروپا و آمریکا) به فناوری سانتریفیوژ دسترسی نخواهند داشت؛ اما به طور مشترک مدیریت تجاری را بر عهده می‌گیرند، به صورت دائم پرسنل خود را در محل مستقر می‌کنند و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پادمان‌های فراتر از NPT (مانند دسترسی روزانه مشابه برجام و استفاده از فناوری‌های جدید برای نظارت آنلاین و لحظه‌ای بر غنی‌سازی) را اجرا خواهد کرد.
طرح هسته‌ای ظریف
امتداد این طرح را می‌توان در طرح هسته‌ای ظریف برای منطقه هم مورد بررسی قرار داد. ظریف هفته گذشته با انتشار یک یادداشت در نشریه گاردین از یک طرح جدید هسته‌ای برای منطقه و با هدف خاورمیانه عاری از سلاح اتمی رونمایی کرد. محمدجواد ظریف با تشریح یک طرح اتمی جدید در خاورمیانه با عنوان «مناره» نوشت تاسیسات غنی‌سازی مشترک میان کشورهای منطقه را پیشنهاد می‌دهد؛ طرحی که با هدف ایجاد شبکه خاورمیانه برای تحقیقات و پیشرفت اتمی مطرح شده است.
برخی تحلیلگران این طرح را نوعی کنسرسیوم هسته‌ای منطقه‌ای می‌دانند که پیش‌تر اخبار مرتبط با آن در روند مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا مطرح شده بود. دسته دیگری از تحلیلگران هم معتقدند این ایده تداوم ایده مجمع گفت‌وگوی منطقه‌ای است که ظریف یک دهه پیش برای تعامل با کشورهای عرب منطقه پیشنهاد داد. با‌این‌حال این ایده جدید خالی از انتقاد نبوده و برخی از تحلیلگران معتقدند که اسرائیل مجهز به سلاح هسته‌ای، بزرگ‌ترین مانع برای تحقق عملی چنین ایده‌ای است و بدون خلع سلاح واقعی رژیم صهیونیستی، عملا پیشبرد چنین ایده‌ای به معنای خلع سلاح سایر کشورهای خاورمیانه است.
