فرجام اتصال ریلی ایران و عراق

بنا بر اعلام اولیه مسوولان دولتی، این پروژه قابلیت اجرا ظرف ۱۸ماه را دارد؛ با‌این‌حال با گذشت حدود دو سال از کلنگ‌زنی، چشم‌اندازی از زمان بهره‌برداری این پروژه وجود ندارد و فقط اعلام شده که پل متحرک میانه مسیر که روی مرز آبی رودخانه شط‌العرب (اروندرود) در دست احداث است، تا اربعین ۱۴۰۵ تکمیل خواهد شد. 

به گزارش «دنیای اقتصاد»، راه‌اندازی خط ریلی شلمچه - بصره که سال‌ها با تعلل از سوی عراق و ایران روبه‌رو بوده، نه تنها ظرفیت تجاری جدیدی میان دو کشور همسایه ایجاد خواهد کرد، بلکه می‌تواند تحولی بزرگ در نحوه سفر زائران ایرانی به عراق ایجاد کند. یکی از مشکلات همیشگی زائران ایرانی اربعین و سایر زواری که از مسیر ایران به کشور عراق تردد دارند، امنیت و هزینه‌های این سفر زیارتی است. تعداد زیادی از زائران به دلایل مختلف، تمایل دارند از وسیله نقلیه عمومی برای رسیدن به مرزها استفاده کنند. در این بین زائران سه گزینه برای انتخاب دارند؛ اول، ناوگان هوایی که به علت هزینه زیاد برای اکثر مردم قابل استفاده نیست؛ دوم، اتوبوس‌های برون‌شهری که برای بخشی از مردم به ویژه افراد میانسال و سالمند با توجه به ساعات طولانی سفر انتخاب خوبی نیست؛ سوم، استفاده از قطار که از دو منظر امنیت و هزینه بهترین گزینه برای مردم محسوب می‌شود، اما در این بخش اتصال یکپارچه تا عراق وجود ندارد و از طرفی ناوگان موجود برای پشتیبانی از سفر ایرانیان تا مرزهای غربی در شبکه ریلی کشور ناکافی است. در این بین یکی از مسیرهای آتی برای سفر ریلی از ایران به عراق، خط ریلی متصل کننده دو شهر شلمچه و بصره است که گویا به گره کوری در روابط مربوط به بخش زیرساخت دو کشور تبدیل شده و به‌رغم توافقات مکرر، هنوز روی ریل اجرا نیفتاده است.

سودای اتصال ریلی ایران و عراق

 طرح موضوع اتصال ریلی شلمچه و بصره به قبل از انقلاب اسلامی برمی‌گردد؛ جایی که در سال 1347 قراردادی با عنوان موافقت‌نامه ترانزیت میان حکومت پهلوی و رژیم بعثی عراق منعقد شد که البته به علت اختلافات دو طرف، هیچ پیشرفتی در این پروژه رخ نداد. در سال 1356 نیز دوباره قراردادی با عنوان اتصال راه‌آهن ایران و عراق منعقد شد که این بار هم به دلیل وقوع انقلاب اسلامی و دشمنی‌های رژیم بعث علیه مردم ایران، عملا امکان هرگونه رابطه با این رژیم غیرممکن شد. پس از سرنگونی رژیم بعث، به دنبال برقراری روابط سیاسی سطح بالا میان ایران و عراق، تبادلات توریستی و اقتصادی بین طرفین با رشد قابل‌توجهی روبه‌رو شد.

به همین دلیل عنوان پروژه خط ریلی شلمچه - بصره نیز دوباره بر سر زبان‌ها افتاد؛ اما این بار در شرایطی بود که هر دو دولت ایران و عراق با توجه به قرابت سیاسی، فرهنگی و اقتصادی پیش‌آمده و انجام توافق‌های متعدد بعد از سقوط رژیم بعث، به احداث این خط ریلی علاقه‌مند بودند. با این حال این پروژه پس از حدود دو دهه، هنوز در پیچ و خم توافقات اجرایی باقی مانده است. جدول این گزارش، فراز و فرودهای توافقات میان طرفین بر سر این خط ریلی را نشان می‌دهد. همان‌طور که ذکر شده، از سال 1393 با استقرار دولت یازدهم، تفاهمنامه‌ای در خصوص احداث پل متحرک روی اروندرود میان طرفین به امضا رسید که همچنان اجرا نشده باقی ماند‌هاست.

اما این بالا و پایین‌ها در نهایت به کجا رسیده است؟ پیرو توافق سال سال 1400، در شهریور 1402 محمد مخبر، معاون اول دولت سیزدهم و محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، با حضور در محل احداث خط ریلی دستور آغاز عملیات اجرایی این پروژه را صادر کردند. در این قرارداد عملیات اجرایی خط ریلی سه بخش داشت: اول، ساخت ریل به طول 33کیلومتر که از تعهدات طرف عراقی است؛ دوم، ساخت پل متحرک 800متری روی اروندرود توسط ایران؛ سوم، مین‌روبی 16کیلومتر باقی مانده از زمان دفاع مقدس که این مورد هم از تعهدات طرف ایرانی است. طبق وعده دو طرف، پروژه مذکور طی شش ماه یعنی در اسفند 1402 باید به بهره‌برداری می‌رسید. در عمل اما با وجود اتمام این بازه زمانی و نیز گذشت پنج ماه از آن، هنوز فاصله زیادی تا بهره‌برداری از این پروژه وجود دارد.

 از سوی دیگر در دولت فعلی نیز ظاهرا برنامه زمان‌بندی مشخصی برای بهره‌برداری از این خط ریلی وجود ندارد و دست‌کم فعلا «پایان باز» دارد، به این معنا که سیاستگذار بخش حمل‌ونقل برنامه مشخصی برای اتمام پروژه پیش‌بینی نکرده است؛ چراکه بعضا درباره آن از سوی مسوولان تناقض‌گویی می‌شود. به عنوان مثال سید مصطفی داوودی، معاون فنی و زیربنایی شرکت راه‌آهن در بهمن سال گذشته وعده داد این پروژه تا پایان سال 1404 به بهره‌برداری برسد. این در حالی است که بر اساس گزارش «ایسنا»، فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی در جریان سفر به بصره در خردادماه امسال، مدعی شد فقط ساخت پل متحرک روی مرز آبی شط‌العرب (اروندرود)، تا اربعین سال 1405 یعنی حدود یک سال دیگر به طول خواهد انجامید.

بنابراین ضرورت دارد وزارت راه و شهرسازی به عنوان طرف ایرانی این پروژه در عین تکمیل تعهدات خود و ارائه برنامه زمانی دقیق برای اجرای بخش‌های باقی‌مانده، شرکت‌های ایرانی که ظرفیت لازم برای حضور در این پروژه را دارند، را برای ساخت مسیر 32کیلومتری ریلی به عراق معرفی کند.