«دنیای اقتصاد» از وضعیت چهار پروژه مهم ریلی برای احیای نقش ایران در ابتکار «یک کمربند، یک جاده» گزارش میدهد
موقعیت ایران در «راه ابریشم»
پروژه حمل‌ونقلی مورد توجه رئیس‌جمهور در سفر به پاکستان چیست؟
به گزارش «دنیای اقتصاد»، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران در سفر اخیر خود به پاکستان از توسعه روابط تجاری با این کشور سخن گفت و تاکید کرد که ایران تلاش خواهد کرد روابط تجاری، بازراچه‌های مرزی، توسعه مسیرهای زمینی، هوایی و دریایی را ارتقاء دهد. رئیس‌جمهور تصریح کرد: ایران در این زمینه حرف‌هایی برای گفتن دارد و می‌تواند به روابط خود عمق ببخشد. وی به امکان اتصال ایران به جاده ابریشم از طریق پاکستان نیز اشاره کرده است. منظور پزشکیان، اتصال ایران به طرح ابتکار «یک کمربند، یک جاده» است که بیش از یک دهه قبل توسط چین مطرح شد و به نام «راه ابریشم نوین» نیز شناخته می‌شود.
رویکرد رئیس‌جمهور حاکی از تلاش دیپلماسی اقتصادی ایران برای گشایش‌های جدید در اقتصاد کشور در دوران پساجنگ است که با توجه به روابط ایران و چین، راه ابریشم نوین و پیوند ایران به این مسیر ترانزیتی می‌تواند دیپلماسی اقتصادی با محور ظرفیت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی را فعال کند. اما حضور پررنگ ایران در این مسیر نیازمند پر کردن حلقه‌های مفقوده مسیرهای ترانزیتی موثر در ایران است. ابتکار کمربند و جاده، توسط چین آغاز شده و به دنبال اتصال آسیا با آفریقا و اروپا از طریق شبکه‌های زمینی و دریایی با هدف بهبود یکپارچگی منطقه، بازگشت تجارت از دریا و هوا به خشکی و همچنین افزایش رشد اقتصادی است.
شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین نخستین بار در سپتامبر سال ۲۰۱۳ این ایده را در سفر خود به قزاقستان مطرح و از «کمربند اقتصادی جاده ابریشم» که ایده آن برگرفته از همان جاده ابریشم تاریخی بود، رونمایی کرد. رئیس‌جمهور چین در سفر دیگری در اکتبر سال ۲۰۱۳ به اندونزی طرح «جاده ابریشم دریایی قرن بیست و یکم» را به عنوان مکمل مسیر زمینی مطرح کرد و در نهایت در سال ۲۰۱۴ دو مسیر دریایی و زمینی با همدیگر ادغام و استراتژی بزرگ «یک کمربند، یک جاد» متولد شد. این پروژه در سال ۲۰۱۷ و با حضور رهبران ۳۰کشور جهان رسما ماهیت اجرایی به خود گرفت.
این پروژه شامل یک کمربند اقتصادی و یک گذرگاه بین قاره‌ای است که چین را از طریق راه زمینی به جنوب شرقی آسیا، جنوب آسیا، آسیای مرکزی، روسیه و اروپا متصل می‌کند. این طرح یک مسیر دریایی نیز دارد که مناطق ساحلی چین، جنوب شرق و جنوب آسیا، اقیانوس آرام جنوبی، خاورمیانه و شرق آفریقا را تا اروپا متصل می‌کند. برپایی این راه ۶۵درصد جمعیت جهان، ۴۰درصد تولید خالص جهانی و ۷۱ کشور را در بر خواهد گرفت.
ایران از یک جایگاه تاریخی در جاده ابریشم قدیم برخوردار است و فعال شدن مجدد ابرپروژه کریدوری موسوم به راه ابریشم نوین، فرصت بسیار مناسبی برای توسعه مسیرهای حمل‌ونقلی کشور و پیوستن به این شبکه عظیم جهانی است. در دست گرفتن ابتکار عمل در این پروژه می‌تواند به بازیابی جایگاه ژئواکونومیک ایران کمک کند. ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه‌ای که دارد، از مزایای ترانزیتی برخوردار است و با توسعه شبکه حمل‌ونقل می‌تواند نقش قبلی خود در راه ابریشم را بازی کند و به مزایای اقتصادی بسیار گسترده‌ای نیز دست یابد. ایران با ۱۵ کشور جهان از طریق مرزهای آبی و خاکی ارتباط دارد و در عین حال می‌تواند به عنوان پل ارتباطی میان این کشورها و سایر مناطق جهان ایفای نقش کند.
چند مسیر استراتژیک در ایران نظیر راه‌آهن رشت - آستارا و نیز راه‌آهن چابهار -زاهدان، حلقه‌های ارتباطی مهمی هستند که در راه ابریشم نوین می‌توانند کارآمد باشند. برای ایفای نقش ایران در این مسیر، ایران باید نسبت به تکمیل برخی پروژه‌های ترانزیتی اقدام کرده و آنها را در اولویت قرار دهد. راه‌آهن رشت - آستارا یکی از مهم‌ترین خطوط در این مسیر است که آخرین اقدام انجام شده در رابطه با آن، آزادسازی بخشی از اراضی موجود در مسیر بوده است. این پروژه در ایران با انتقاداتی از سوی فعالان محیط زیست و تعارض با منابع طبیعی روبه‌رو است که وزارت راه و شهرسازی وعده برطرف کردن آنها را داده است؛ اما به دلیل همین مقاومت‌ها، به کندی پیش می‌رود.
پروژه راه‌آهن چابهار - زاهدان به عنوان یک بخش مهم از کریدور شمال - جنوب، یکی دیگر از خطوط مهم این مسیر است که بخش قابل‌توجهی از آن انجام و تنها بخشی از آن در حد فاصل چابهار تا خاش به طول ۴۵۰کیلومتر با پیشرفت فیزیکی حدود ۸۰ درصد، باقی مانده است که براساس وعده‌ها حداکثر تا دو سال آینده به بهره‌برداری خواهد رسید.
در کریدور شرق - غرب، دو خطه کردن راه‌آهن زنجان تا میانه، میانه تا تبریز و مرند تا چشم ثریا بخشی از حلقه مفقوده این کریدور است که باید به سرانجام برسد. با اتصال مرند به چشمه ثریا در آذربایجان غربی، سرخس در شرق به ترکیه متصل و یک مسیر ریلی ترانزیتی جدید با اروپا ایجاد می‌شود.
خط ریلی کرمانشاه - خسروی در کریدور شرق - غرب پروژه دیگری است که در ارتقاء جایگاه ایران در جاده ابریشم اثرگذار خواهد بود. این پروژه به طول ۲۶۳کیلومتر و ۳۸درصد پیشرفت فیزیکی، ایران را به نقطه صفر مرزی خسروی در همسایگی عراق متصل خواهد کرد. ایران برای آنکه در «راه ابریشم نوین» نقش اساسی داشته باشد، باید بتواند برخی از محورهای کلیدی ترانزیتی خود را با قید فوریت و اولویت، تکمیل کند.
ظرفیت تراتزینی ایران بیش از ۸۰میلیون تن برآورد شده است که می‌تواند ایران را به درآمد هشت‌میلیارد دلاری برساند. این در حالی است که ایران در سال گذشته، ۲۰میلیون تن کالا ترانزیت کرده است. با توجه به حضور ایران در یک موقعیت ترانزیتی اثرگذار در قلب اتصال آسیای شرقی، آسیای مرکزی، قفقاز، خاورمیانه و اروپا، ظرفیت سرزمینی ما به حدی است که می‌تواند به عنوان مرکز توزیع منطقه‌ای کالا یا به اصطلاح «هاب لجستیک» عمل کند. اما حضور موثر ایران در این کریدور نیاز به تکمیل پروژه‌های نیمه‌کاره حمل‌ونقلی و توسعه زیرساختی دارد.
در حال حاضر به موازات ضعف در برنامه‌ریزی برای فعال‌سازی کامل این ظرفیت در کشور، فعالیت و سرمایه‌گذاری رقبای منطقه‌ای نیز گسترش یافته و فعال شدن کریدورهایی که ایران را دور می‌زنند، یک مساله جدی است. اگرچه ایران به دلیل تحریم‌ها و عدم حضور سرمایه‌گذاران خارجی با چالش‌های بالقوه در توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقلی مواجه است، اما می‌تواند با تقویت همکاری با شرکای منطقه‌ای به‌ویژه چین که که جزو معدود کشورهایی است که در زمان تحریم، تعامل اقتصادی خود با ایران را حفظ کرده است، هر چه زودتر عقب‌ماندگی خود در بخش‌های زیرساختی را جبران کند و از انزوای ترانزیتی در راه ابریشم خارج شود.
