بازگشت گازوئیل به بازار فیزیکی بورس انرژی ایران
این تصمیم در شرایطی گرفته می‌شود که کمبود این سوخت مهم صنایع با خلا شفافیت در بازار، فرصتی برای قاچاقچیان فراهم کرده بود، به‌طوری‌که سالانه بین ۶ تا ۸میلیارد دلار از منابع کشور از این راه هدر می‌رود. ثبت کامل معاملات در سامانه ثامن در هر دو رینگ داخلی و بین‌المللی بورس انرژی، تضمینی برای شفافیت و مقابله با قاچاق است.
ناترازی انرژی در ایران، مساله‌ای است پیچیده و چندوجهی که نه تنها با افزایش تولید برق رفع نمی‌شود، بلکه عوامل سازنده آن طی سال‌ها انباشته شده‌اند. یکی از مهم‌ترین این عوامل، کمبود گازوئیل سوزنی حیاتی برای نیروگاه‌های حرارتی در دوران خاموشی‌ها است. حجم بالای قاچاق سوخت به‌ویژه گازوئیل و بنزین، یکی از مهم‌ترین دلایل ناترازی در این بخش محسوب می‌شود.
حجم قاچاق و تبعات اقتصادی آن
سید محمدمهدی سیدی، مشاور مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران، با اشاره به قاچاق روزانه ۲۰ تا ۳۰میلیون لیتر سوخت به‌طور عمده گازوئیل و بنزین گفت: چنین شرایطی سبب هدررفت سالانه چند میلیارد دلار از ثروت ملی می‌شود. این ارقام چشم‌گیر نشان می‌دهند که قاچاق سوخت نه تنها ناترازی انرژی را عمق می‌بخشد، بلکه اقتصاد کشور را نیز با چالش‌های ساختاری مواجه می‌سازد.
طبق اعلام امیرمحمد پرهام‌فر، مدیرکل سابق پیشگیری از قاچاق کالا و ارز، «عدم شفافیت در گردش اطلاعات» یکی از ریشه‌ای‌ترین معضلات در زمینه قاچاق است و در این راستا گفت: اگر اطلاعات تجاری به‌صورت شفاف در گردش باشد، و همه دستگاه‌ها دسترسی متقابل به داده‌ها داشته باشند، مبارزه با قاچاق بسیار ساده‌تر خواهد شد.
این نکته، هشدار داده‌شده از سال ۱۳۹۸، همچنان بی‌پاسخ باقی مانده است. نقطه روشنی در این میان، عملکرد بورس انرژی است. معاملات داخلی و بین‌المللی گازوئیل در بازار فیزیکی بورس انرژی ایران، از طریق سامانه «ثامن» انجام می‌شود که شفافیت کامل را در روند دادوستدها فراهم می‌آورد؛ این شفافیت از قاچاق سوخت جلوگیری کرده و اطمینان صنایع بزرگ را برای تامین نیازهای خود بالا می‌برد. عرضه مستمر و قیمت‌گذاری مناسب گازوئیل در این بورس، زمینه‌ساز ایجاد یک بازار قابل اتکا و منظم بوده و مرجعیت بورس انرژی را در حوزه حامل‌های انرژی تقویت می‌کند.
عملکرد بورس طی دهه اخیر و چشم‌انداز آتی
آمارها نشان می‌دهند که از ابتدای سال ۱۳۹۴ تا پایان ۱۴۰۳، بیش از دو‌میلیون و ۳۰۰ هزار تن گازوئیل در رینگ بین‌المللی بورس انرژی معامله شده که ارزشی بالغ بر یک‌میلیارد و ۱۳۲میلیون دلار را ایجاد کرده است؛ همچنین بیش از ۱۲میلیون دلار نیز مازاد رقابتی نصیب معاملات شده است.
سال گذشته، پالایشگاه آبادان تحت مجوز شرکت ملی پالایش و پخش، موفق به فروش ۱۰۵ هزار تن گازوئیل در رینگ بین‌الملل بورس انرژی شد که ارزشی بیش از ۶۴میلیون دلار به دنبال داشت. هرچند به‌دلیل نیاز داخلی این عرضه متوقف شد، اما اخباری مبنی بر بازگشت قریب‌الوقوع گازوئیل به بازار فیزیکی بورس انرژی در روزهای آتی منتشر شده است که نوید تازه‌ای برای تعادل بازار است.
ناترازی انرژی در ایران، به‌ویژه در حوزه برق و گازوئیل، معضل ساختاری است که به‌سادگی قابل رفع نیست. قاچاق گسترده سوخت با زیان‌های‌میلیارد دلاری در کنار فرآیندهای غیرشفاف، از عوامل اصلی و مزمن این ناترازی هستند. اما بازگشت و تقویت عرضه گازوئیل در بورس انرژی ایران، با فراهم آوردن شفافیت، ثبات و قیمت‌گذاری صحیح، می‌تواند گامی مهم و استراتژیک در جهت مقابله با قاچاق و بازگرداندن تعادل به بازارهای انرژی کشور باشد.
