اثرات جنگ بر توسعه پایدار
البته برای کشورهای بسیار دور اثرات مثبت دارد. به طور مثال در جنگ اوکراین، براساس این مطالعات انتظار می‌رود که تا سال ۲۰۲۶، حدود ۱۲۰میلیارد دلار آمریکا از تولید ناخالص داخلی این کشور کاسته شود. سرمایه فیزیکی اوکراین در این دوره بیش از ۹۵۰میلیارد دلار کاهش یابد. این رقم جنگ برای کشورهای ثالثی که مستقیما در جنگ دخالت ندارند، ۲۵۰میلیارد دلار است که حدود ۷۰میلیارد دلار آن به اتحادیه اروپا می‌رسد که ۱۵ تا ۲۰میلیارد دلار آن فقط مربوط به آلمان است.
اما آنچه که در جنگ‌ها به آن توجه کمتری شده است، مشکلاتی است که برای انسانها و زیست‌بوم انسان ایجاد می‌کند. مشکلات سلامتی برای جسم و روان انسانها، عدم پرورش سرمایه انسانی به دلیل درگیریها، از بین رفتن تنوع زیست محیطی، آلودگی‌های خاک و آب بوسیله مواد منفجره برخی از اثرات جنگ است. در این مقاله ابتدا اهداف ۱۷ گانه توسعه پایدار که تحت تاثیر جنگ قرار می‌گیرد بیان می‌شود، سپس مختصری از یک مقاله ارزشمند تحقیقاتی آورده می‌شود که به‌صورت میان رشته‌ای به اثرات جنگ پرداخته است.
اهداف توسعه پایدار به هدف از بین بردن فقر (هدف ۱) نوشته شد که پیش شرط آن هدف صلح (هدف ۱۶) بود. اما آنچه که اینجا نمایان می‌شود آن است که شاید باید بازنگری در این اهداف انجام شود و طوری طراحی شود که در میانه بروز چنین شرایطی نیز بتواند مسیر خود را پیش بگیرد.
جنگ علاوه بر آنکه سبب کشته شدن غیرنظامیان و افزایش تعداد پناهندگان می‌شود؛ انسانها را با مواردی چون سلامتی، آموزش و برابری در مناطق جنگی و غیرجنگی درگیر می‌کند. آنچه در واقعیت اتفاق افتاده آن است که در میانه جنگ حملات به سیستم‌های مراقبت‌های بهداشتی و موسسات آموزشی اتفاق می‌افتد و این امر سلامت جسم و روان و آموزش را با خطر جدی و طولانی‌مدت مواجه ساخته است (هدف ۳: زندگی سالم، هدف ۴: آموزش با کیفیت، هدف ۱۰: کاهش نابرابری).
در جنگ کسب و کارهای منطقه‌ای و صنایع در سطح جهانی از جنگ آسیب جدی می‌بینند. با کاهش تولید ناخالص داخلی و سرمایه فیزیکی،میلیون‌ها نفر بیکار می‌شوند (هدف ۸: توسعه اقتصادی و اشتغال کامل، هدف ۱۲: تضمین الگوهای تولید و مصرف پایدار). از سویی تخریب جاده‌ها، پل‌ها، خانه‌ها در حقیقت به زیرساخت‌های اقتصادی آسیب رسانده است، و منجر به آوارگی مردم می‌شود (هدف۹، زیر هدف ۹.۱: زیرساخت‌های قابل اعتماد؛ هدف ۱۱: شهرهای پایدار، زیرهدف ۱۱.۱: مسکن مقرون به صرفه). این مشکل به اینجا ختم نمی‌شود به طور مثال به دلیل جنگ روسیه و اوکراین، صادرات گندم از اوکراین و عرضه این محصول در کشورهای وارد کننده با کمبود مواجه شده که خود ایجاد کننده فقر می‌شود (هدف ۱: پایان دادن به فقر شدید، هدف ۲: پایان دادن به گرسنگی). از سویی، برخی از زمین‌های کشاورزی اوکراین حتی پس از اتمام جنگ به دلیل آلودگی برای سال‌های زیادی غیرقابل کشت خواهند بود. همچنین میزان تقاضای کودهای شیمیایی که از روسیه به کشورهای اروپایی صادر می‌شده نیز به صنعت کشاورزی اروپاییان آسیب رسانده است. کسب و کار در کشورهایی که صنعت گردشگری‌شان از گردشگران کشورهای درگیر تامین می‌شده نیز از این امر آسیب می‌بیند. به طور مثال صنعت گردشگری جهانی، ضرر ۱۴میلیاردی در سال ۲۰۲۲ به‌ویژه برای کشورهای کوبا و ترکیه به همراه داشته است.
اگرچه از اثرات زیست‌محیطی جنگ داده‌های آماری در دسترسی نمی‌توان یافت، اما شواهد نشان می‌دهد که جنایات جنگی علیه آب، خاک، جنگل‌ها و مناطق حفاظت شده در حال افزایش است. نبردهای سنگین و بمباران‌های مکرر منجر به آتش‌سوزی گسترده شده و به حیات وحش و تنوع زیستی و جنگل‌های منطقه آسیب می‌رساند (هدف ۱۵: مدیریت پایدار جنگل‌ها و مبارزه با بیابان‌زایی و محافظت از تنوع زیستی). جنگ در بنادر و دریاها باعث آلودگی دریایی و تهدید جان پرندگان، و پستانداران و آبزیان دریایی می‌شود (هدف ۱۴: زندگی زیر آب). نشت مواد شیمیایی و انتشار آلاینده‌ها، خاک، آب و هوا را آلوده می‌کند (هدف ۶: آب پاک و بهداشت). احیای اکوسیستم پس از پایان یافتن جنگ می‌تواند بسیار طولانی‌مدت باشد که خطرات فزاینده‌ای را با خود همراه خواهد داشت.
آنچه در دوران جنگ از اهداف توسعه پایدار مغفول واقع می‌شود، در مرحله اول گریبان‌گیر زنان و دخترانی می‌شود که برای زندگی عادلانه و پایدار در تلاشند (هدف ۵: برابری جنسیتی و توانمند کردن زنان). دیگر آنکه در میانه جنگ، استفاده از انرژی‌های نوین و پایدار به حاشیه رانده می‌شود چرا که برای استفاده از این انرژی‌ها نیاز به زیرساخت و انجام تدابیر سیاستگذاران است که در راه ادامه جنگ همگی به بیراهه کشانده شده است (هدف ۷: دستیبابی به انرژی نوین، پایدار و قابل اتکاء). همچنین با استفاده بیشتر از سوخت‌های فسیلی، تغییرات اقلیمی به مسیر آسیب‌زای خود ادامه می‌دهند. (هدف ۱۳: مقابله با تغییرات اقلیمی). در پایان در میانه جنگ ترویج جوامع صلح‌آمیز و ابزارهای مشارکت جهانی، تیر آخری است که بر پیکر توسعه پایدار می‌نشیند (هدف ۱۶ و هدف ۱۷). در حقیقت جنگ به‌طور همزمان بر تمامی اهداف اثر می‌گذارد که هر یک دیگری را افزایش می‌دهد. از این رو باید رویکردی چندبعدی برای درک اثرات جنگ داشت تا با گسترش جوامع تاب‌آور به بهبود شرایط در طول سالیان دراز امیدوار بود.
در زیر جدولی آورده شده که حاصل جمع‌آوری نتایج مطالعات بسیاری است که به رویکردی میان‌رشته‌ای از اثرات جنگ با تمرکز بر سرمایه انسانی، پرداخته است. این جدول بدین صورت طراحی شده است که تاثیرات بین‌بخشی جنگ و خشونت را بر هر بعد از توسعه (ردیف)، از طریق بعد دیگر (ستون) نشان می‌دهد. سلول‌های مورب نیز تاثیرات مستقیم جنگ و درگیری را به‌صورت خلاصه بیان می‌کند. (هر سلول نتیجه یک یا بیشتر مطالعه تحقیقاتی است.)
* پژوهشگر اقتصادی
