ابزار طلایی سیاستگذار پولی فعال شد؛
عملیات مهار انتظارات
بررسی‌ها حاکی از آن است که دلار با ثبت رقم ۹۳ هزار و ۲۰۰ تومان به سقف یک ماه و نیم اخیر رسیده است. البته نکته قابل‌توجه اینکه نرخ دلار در معاملات روز گذشته حتی تا ۹۳ هزار و ۴۰۰ تومان نیز افزایش یافت. اما انتشار دو موضوع به‌طور ناگهانی جهت بازار را تغییر داد. در حقیقت ابزار سیاسی در کنار ابزار اقتصادی به کمک بازار آمدند تا شرایط آن را دگرگون کنند.
به گفته برخی از خبرگزاری‌ها، مذاکرات میان ایران و آمریکا به شکل غیرمستقیم از هفته آینده آغاز خواهد شد، هرچند که این خبر به‌طور رسمی اعلام نشده است. پیش از این موضوع، فضای بازار در روزهای اخیر متاثر از نااطمینانی سیاسی و افزایش تقاضا، در فاز صعودی قرار داشت. البته این تنها خبری نبود که جهت انتظارات را تغییر داد. روز گذشته، بانک مرکزی از آغاز پیش‌فروش سکه خبر داد. قرار است که سررسید تحویل سکه‌ها در انتهای چهارماه پایانی سال باشد. کارشناسان معتقدند که سه عامل شامل ریسک‌های سیاسی، افزایش تقاضا در دوران پساجنگ و تشدید تحریم‌ها باعث شده‌اند که روند قیمت دلار در هفته‌های اخیر صعودی شود. اما اگر مذاکرات از هفته آینده از سر گرفته شود، اثر آن نیز در بازار منعکس خواهد شد. همچنین فعال‌شدن پیش‌فروش سکه نیز ممکن است برخی نگاه‌ها را به خود جلب کند، چرا که سکه همواره به عنوان ابزار سرمایه‌گذاری کم‌ریسک در میان مردم شناخته می‌شود. هرچند که به اعتقاد بسیاری، اثر مذاکرات سیاسی در مقایسه با ابزارهای اقتصادی نظیر پیش‌فروش سکه، بر تغییرات بازار موثرتر خواهد بود.
تغییر آهنگ بازار ارز
مهم‌ترین عامل رشد دلار در سال‌های اخیر، ریسک‌های سیاسی بوده است؛ موضوعی که در دو سال گذشته شدت یافته و به یکی از فاکتورهای کلیدی تصمیم‌گیری در بازار تبدیل شده است. هر خبری مبنی بر بهبود شرایط دیپلماسی، به‌خصوص بهبود روابط میان ایران و آمریکا، به‌سرعت منجر به کاهش قیمت دلار در بازار آزاد شده است. برای نمونه، در ۱۸ فروردین سال جاری دلار در سطح ۱۰۵ هزار تومان معامله می‌شد. اما با انتشار خبر مذاکرات، شرایط بازار تغییر کرد و به‌گونه‌ای پیش رفت که در ۲ اردیبهشت دلار به زیر ۸۰ هزار تومان سقوط کرد؛ رقمی که پایین‌ترین سطح قیمت دلار در سال جاری محسوب می‌شود. با این حال، جنگ اخیر که ۱۲ روز به طول انجامید، تغییراتی در وضعیت بازار ایجاد کرد. در جریان جنگ، نرخ دلار از کانال امن خود خارج شد به سطوح بالای ۹۰ هزار تومان رسید. با پایان جنگ، کمی از سطح قیمت دلار کاسته شد زیرا که تحلیل‌ها بر آغاز مذاکرات تاکید می‌کرد، اما در ۹ روز اخیر دلار یک سریال صعودی را آغاز کرده است. این موضوع نشان می‌دهد که بازار هنوز به شدت به اخبار و تحولات سیاسی واکنش نشان می‌دهد و ریسک‌های ژئوپلیتیک همچنان نقش اصلی را در تعیین مسیر بازار ایفا می‌کنند.
روز گذشته، بازار شاهد تفاوت آشکار میان وضعیت معاملات ابتدایی و پایانی روز بود. قیمت دلار در آغاز معاملات حتی به نزدیکی ۹۴ هزار تومان نیز رسید؛ اما در ادامه، خبر سیاسی و خبر اقتصادی منتشرشده باعث شد که قیمت‌ها کمی تعدیل شده و بازار با احتیاط بیشتری به کار خود ادامه دهد.
بازگشت به مسیر مذاکره؟
بر اساس گزارش خبرگزاری‌های داخلی و خارجی، مذاکرات ایران و آمریکا از هفته آینده به شکل غیرمستقیم آغاز خواهد شد. اگرچه هنوز هیچ‌یک از مقامات رسمی این موضوع را تایید نکرده‌اند، اما خبرنگاران معتبر بین‌المللی همچون «لارنس نورمن» از روزنامه وال‌استریت ژورنال احتمال آغاز مذاکرات را در نیمه دوم ماه اوت (اواخر مرداد) بالا دانسته‌اند. اگر این مذاکرات آغاز شوند، نخستین تلاش دیپلماتیک جدی پس از وقفه‌ای چندماهه به شمار می‌روند. پیش از شروع تجاوز اسرائیل، پنج دور مذاکره غیرمستقیم میان دو کشور انجام شده بود و قرار بود دور ششم نیز آغاز شود که با آغاز جنگ، لغو شد.
کارشناسان معتقدند دور جدید مذاکرات می‌تواند سیگنالی مثبت به بازار باشد؛ مبنی بر اینکه حل و فصل پرونده هسته‌ای ایران و کاهش فشار تحریم‌ها هنوز از طریق دیپلماسی ممکن است. البته همزمان، برخی تحلیلگران بر این باورند که فضای سیاسی کنونی به اندازه گذشته برای دستیابی به توافق مساعد نیست و ممکن است مذاکرات با چالش‌های جدیدی روبه‌رو شوند.
مانور اقتصادی بانک مرکزی
علاوه بر اخبار سیاسی، در روز گذشته یک ابزار اقتصادی نیز به کار گرفته شد. مرکز مبادله ایران اعلام کرد که پیش‌فروش قطعی انواع سکه طلا، ضرب سال‌های ۱۳۸۶، ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴، برای سررسیدهای ۳۰ آذر، ۳۰ دی، ۳۰ بهمن و ۲۸ اسفند ۱۴۰۴ انجام خواهد شد. نکته جالب اینکه حتی متقاضیانی که در مراحل قبلی موفق به خرید سکه شده‌اند نیز می‌توانند در این مرحله شرکت کنند. هدف اصلی این طرح، مهار انتظارات تورمی و کاهش التهاب بازار طلا و ارز است. در سال گذشته نیز بانک مرکزی در مقاطع التهاب بازار، از این ابزار استفاده کرد و تجربه نشان داده که در کوتاه‌مدت می‌تواند اثرات قابل‌توجهی بر انتظارات عمومی بگذارد. هرچند بسیاری از تحلیلگران معتقدند که این ابزار تنها راهکاری موقتی است و در صورت عدم گشایش سیاسی، تاثیر آن محدود خواهد بود.
سه عامل اصلی رشد دلار
بر اساس تحلیل‌های منتشرشده، در هفته‌های اخیر سه عامل اصلی موجب افزایش قیمت دلار شده‌اند؛
ریسک‌های سیاسی و فضای پساجنگ: وقوع جنگ، فضای سیاسی را تیره‌تر کرده و احتمال درگیری نظامی یا تشدید تحریم‌ها را در ذهن فعالان بازار افزایش داده است. همین عامل، انتظارات افزایشی را تقویت کرده است.
افزایش تقاضای ارز برای سفرهای خارجی و زیارتی: آغاز سفرهای زیارتی به عراق، در کنار تعطیلات تابستانی و برنامه‌ریزی برخی خانواده‌ها برای سفرهای خارجی، منجر به رشد تقاضای ارز در بازار شده است.
افزایش فشار تحریم‌ها از سوی آمریکا: اخیرا تحریم‌های جدیدی اعمال شده‌اند که به ویژه شبکه نفتی ایران را هدف قرار داده‌اند. این موضوع به‌طور مستقیم بر منابع ارزی کشور اثر گذاشته و فشار بر بازار را افزایش داده است. در مجموع، می‌توان گفت که چشم‌انداز توافق هسته‌ای، تقاضای سفر و تحریم‌های جدید، سه ضلع اصلی مثلث فشار بر بازار ارز هستند.
نکته قابل‌توجه دیگر، اختلاف قیمت قابل‌ملاحظه میان بازار آزاد و مرکز مبادله است. قیمت اسکناس دلار در مرکز مبادله ارز، 71 هزار و 881 تومان گزارش شده است. در حالی‌که دلار در بازار آزاد در حدود 93 هزار تومان معامله می‌شود. این اختلاف بیش از 21 هزار تومانی، نشان از شکاف عمیق میان نرخ رسمی و نرخ واقعی تقاضای بازار دارد. به‌نظر می‌رسد که در صورت تداوم فضای فعلی و نبود توافق سیاسی، شکاف مزبور می‌تواند پایدار باقی بماند. انتشار خبر آغاز مذاکرات، حداقل در کوتاه‌مدت، جهت انتظارات را کمی آرام کرده است. تداوم اخبار مثبت به ثبات بازار ارز کمک خواهد کرد.
