چشم‌‌‌انداز نجات صنعت انرژی
این عدد نه‌‌‌تنها نشان از حجم سنگین پروژه‌‌‌های در دست اجرا و در انتظار سرمایه‌‌‌گذاری دارد، بلکه وابستگی شدید به عوامل سیاسی و بین‌المللی برای جذب منابع مالی خارجی را نیز نمایان می‌‌‌کند.
پالایشگاه‌‌‌ها؛ نوسازی برای تولید پاک‌‌‌تر
یکی از ارکان اصلی این تحول، ارتقای پالایشگاه‌‌‌های موجود و ساخت پالایشگاه‌‌‌های جدید با هدف بهینه‌‌‌سازی مصرف انرژی و کاهش تولید سوخت‌‌‌های سنگین است. ایران در حال حاضر دارای ۹ پالایشگاه نفت‌خام با ظرفیت حدود ۲.۳ میلیون بشکه در روز و یک پالایشگاه میعانات گازی (ستاره خلیج‌‌‌فارس) است. با توجه به عمر بالای اکثر این تاسیسات، به‌‌‌روزرسانی آنها به ضرورتی گریزناپذیر تبدیل شده است.
برآوردها نشان می‌دهد ارتقاء هر پالایشگاه بسته به ظرفیت و پیچیدگی آن، بین ۱ تا ۳ میلیارد دلار هزینه در بر دارد. همچنین ساخت پالایشگاه‌‌‌های جدید (نظیر سیراف و آدیش) برای هر ۱۰۰ هزار بشکه ظرفیت پالایشی، حدود ۱.۵ تا ۲.۵ میلیارد دلار نیاز دارد. در مجموع، سرمایه‌‌‌گذاری موردنیاز در بخش پالایشگاه‌‌‌ها بین ۲۲.۵ تا ۳۲.۵ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.
پتروشیمی؛ از خوراک تا محصول نهایی
صنعت پتروشیمی ایران با ۷۰ مجتمع فعال و ظرفیت حدود ۹۰ میلیون تن در سال، به عنوان یکی از مزیت‌‌‌های رقابتی کشور در منطقه شناخته می‌شود. هدف‌‌‌گذاری برنامه هفتم توسعه، افزایش این ظرفیت به ۱۳۰ میلیون تن تا سال ۱۴۰۷ است که مستلزم تکمیل پروژه‌‌‌های نیمه‌‌‌تمام و سرمایه‌‌‌گذاری در صنایع پایین‌‌‌دستی پتروشیمی است. برای تحقق این هدف، حدود ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلار برای تکمیل طرح‌های جهش دوم و سوم پتروشیمی نیاز است. همچنین، توسعه صنایع پایین‌‌‌دستی شامل واحدهای تولید پلیمر، لاستیک مصنوعی و مواد شیمیایی تخصصی، به سرمایه‌‌‌ای بین ۱۰ تا ۴۰ میلیارد دلار نیاز دارد. در مجموع، سرمایه‌‌‌گذاری لازم در حوزه پتروشیمی بین ۳۰ تا ۷۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود.
تمرکز بر میادین مشترک و فناوری
بخش بالادستی صنعت نفت ایران نیز نیازمند سرمایه‌‌‌گذاری کلانی برای افزایش ظرفیت تولید از ۳.۸ میلیون بشکه فعلی به ۴.۸ تا ۵.۸ میلیون بشکه در روز است. دستیابی به این هدف، به‌‌‌ویژه در میادین مشترک، مستلزم توسعه پروژه‌‌‌های استخراج و به‌‌‌کارگیری فناوری‌‌‌های افزایش ضریب بازیافت (EOR) است. هزینه توسعه میادین نفتی برای هر ۱۰۰ هزار بشکه ظرفیت روزانه، حدود ۵ تا ۱۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود. بنابراین، افزایش تولید روزانه به میزان ۱ تا ۲ میلیون بشکه به سرمایه‌‌‌ای بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلیارد دلار نیاز دارد. همچنین، اجرای پروژه‌‌‌های بهبود ضریب بازیافت در ۲۰ میدان نفتی کشور، نیازمند ۲۰ تا ۱۰۰ میلیارد دلار دیگر است. در مجموع، بخش بالادستی نفت بین ۷۰ تا ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه می‌‌‌طلبد.
حلقه مفقوده صادرات و ذخیره‌‌‌سازی
هیچ‌‌‌کدام از پروژه‌‌‌های یادشده بدون توسعه زیرساخت‌‌‌های پشتیبان قابلیت بهره‌‌‌برداری کامل نخواهد داشت. انتقال نفت‌خام، میعانات گازی و فرآورده‌‌‌های نفتی به بازارهای داخلی و خارجی، مستلزم توسعه خطوط لوله، مخازن ذخیره‌‌‌سازی، ایستگاه‌‌‌های تقویت فشار و بنادر صادراتی است. هزینه احداث خطوط لوله و ایستگاه‌‌‌های تقویتی حدود ۵ تا ۱۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. همچنین توسعه زیرساخت‌‌‌های ذخیره‌‌‌سازی و صادراتی نظیر بنادر جاسک و فجیره، به ۵ تا ۲۰ میلیارد دلار دیگر نیاز دارد. به این ترتیب، سرمایه‌‌‌گذاری موردنیاز برای زیرساخت‌‌‌ها در مجموع بین ۱۰ تا ۳۰ میلیارد دلار خواهد بود.
موانع تحقق؛ از تحریم تا کمبود فناوری
تحریم‌های بین‌المللی نه‌‌‌تنها دسترسی ایران به منابع مالی خارجی را محدود کرده‌‌‌اند، بلکه واردات فناوری‌‌‌های پیشرفته موردنیاز برای ارتقاء پالایشگاه‌‌‌ها و اجرای پروژه‌‌‌های EOR را نیز دشوار کرده‌‌‌اند. در حالی که در کشورهای توسعه‌‌‌یافته هزینه ساخت یک بشکه ظرفیت پالایشی بین ۷۰۰۰ تا ۸۰۰۰ دلار است، این رقم در پروژه‌‌‌هایی مانند سیراف در ایران تا بیش از ۲۰۰۰۰ دلار برآورد می‌شود. اجرای این پروژه‌‌‌های عظیم، در صورت جذب سرمایه‌‌‌گذاری خارجی و رفع موانع سیاسی و مالی بین‌المللی مانند تصویب لوایح FATF، CFT و پالرمو، بین ۵ تا ۱۵ سال زمان نیاز خواهد داشت. در غیر این صورت، وابستگی کشور به خام‌‌‌فروشی و عقب‌‌‌ماندگی از رقبا در بازار انرژی، تداوم خواهد داشت.
* کارشناس حوزه انرژی
