نرخ بهره بین بانکی دوباره کاهش یافت؛
مانور پولی بانک مرکزی
نرخ بهره بین بانکی به عنوان یکی از مهم‌ترین متغیرهای اقتصاد کلان از هفته منتهی به ۱۸ تیر ماه تاکنون از روند همیشگی خود خارج شده است. این نرخ که از آذر سال گذشته تا پیش از ۱۸ تیر ماه همواره بالاتر از ۲۳.۹۳ درصد قرار داشت، در هفته منتهی به ۱۸ تیر به ۲۳.۹ درصد رسید. در هفته بعد، یعنی هفته منتهی به ۲۵ تیر ماه، با ۰.۲۶ واحد درصد کاهش، نرخ بهره بین بانکی رکورد تغییرات هفتگی خود از بهمن ۱۴۰۱ تاکنون را ثبت کرد.
کارشناسان معتقدند سیاست‌های حمایتی دولت برای کاهش اثرات جنگ، احتمالا اصلی‌ترین دلیل کاهش نرخ بهره بین بانکی است. بر این اساس کاهش نرخ بهره بین بانکی در دوران بعد از جنگ می‌تواند بازتابی از اقدامات و سیاست‌های بانک مرکزی در دوران جنگ باشد. برای مثال، کاهش تمایل بانک‌ها به نگهداری دارایی‌های کم‌بازده و اعطای وام به سایر بانک‌ها می‌تواند یکی از دلایل کاهش نرخ بهره بین بانکی در شرایط بحرانی همچون جنگ باشد. اما بیشتر بانک‌های کشور در عملیات‌های بازار باز متقاضی وام هستند و نه پرداخت کننده، با توجه به این موضوع، برای درک علت کاهش نرخ بهره بانکی، احتمالا لازم است دلایل دیگر را جست‌و‌جو کرد. به نظر می‌رسد اثرات سیاست‌های اضطراری در شرایط جنگ و تلاش بانک مرکزی برای تزریق نقدینگی و تسهیل فرایندهای مالی دولت و مردم را می‌توان به عنوان مهم‌ترین موضوعات نام برد.
کاربرد نرخ بهره بین بانکی چیست؟
بانک‌ها برای تامین نقدینگی مورد نیاز خود می‌توانند از بانک مرکزی یا از یکدیگر وام بگیرند. کم‌هزینه‌ترین روش، وام‌گرفتن از بانک مرکزی در قالب عملیات بازار باز است. سود این عملیات سالانه ۲۳ درصد است و در آن بانک‌ها معمولا یک هفته فرصت تسویه دارند مگر آن که از طرف بانک مرکزی سررسید متفاوتی اعلام شود. روش دیگر، دریافت وام از بازار قاعده‌مند است که تسویه این اعتبارگیری معمولا ۲۴ تا ۴۸ ساعت است و حداکثر نرخ بهره آن نیز ۲۴ درصد تعیین شده است. معمولا آماری از اعتبارگیری قاعده‌مند و حجم درخواست‌ها منتشر نمی‌شود. در روش سوم، بانک‌ها می‌توانند از یکدیگر وام بگیرند.
این روش که در بستر بازار بین بانکی انجام می‌شود هزینه شناوری دارد و نرخ سود آن می‌تواند در بازه‌ی تعیین شده ۲۳ تا ۲۴ درصد باشد. زمانی که نرخ بهره این بازار افزایش می‌یابد به معنی سیگنالی از فشار تقاضای نقدینگی بانک‌ها است. افزایش تقاضا برای نقدینگی در بازار بین بانکی، نرخ بهره را بالا می‌برد و کاهش تقاضا موجب افت این نرخ می‌شود. اما کاهش تقاضای نقدینگی بانک‌ها در بازار بین بانکی نشان‌دهنده چیست؟ بر اساس اعلام مقامات، نظام بانکی اقدامات زیادی را در شرایط جنگی اجرا کرده است. این اقدامات که توسط بانک مرکزی برای گذر از این شرایط اجرا شده، شامل مواردی از قیبل «واگذاری بخشودگی جرایم دیرکرد تسهیلات معوق تا سقف ۷۰۰میلیون تومان به بانک‌ها»، «افزایش سقف عملیات کارت به کارت روزانه از ۵ به ۱۰میلیون تومان»، «افزایش ۵۰ درصدی تزریق اسکناس به بانک‌ها و خودپردازها»، «تخصیص ۱۵ همت جهت بازسازی شبکه بهداشت»، «اجرای بسته معیشتی شامل افزایش سقف سرمایه در گردش تولید دارو، تمدید سررسید تسهیلات تا پایان شهریور و تسهیل اخذ وثایق»، «حمایت از بنگاه‌های کوچک با انتقال اقساط سررسیدشده به پایان قرارداد» و «در نظر گرفتن منابع برای بازسازی بعد از جنگ». کارشناسان معتقدند تمامی این موارد موجب افزایش ذخایر بین بانکی می‌شود و در نتیجه، تقاضا بانک‌ها در بین بانکی کاهش می‌یابد.
آثار جنگ بر نرخ بهره بین بانکی
با گذشت بیش از یک ماه از پایان جنگ تحمیلی۱۲ روزه، هنوز آثار آن در نرخ بهره بین بانکی نمایان است. این نرخ که تقریبا در سه‌ماه نخست سال(۶ فروردین تا ۱۱ تیر ماه) تقریبا ثابت و در بازه‌ی ۲۳.۹۵ تا ۲۳.۹۸ درصد بود، پس از جنگ روندی متفاوت در پیش گرفت. این نرخ ابتدا در هفته منتهی به ۱۸ تیر، ۰.۰۸ واحد درصد و سپس در هفته منتهی به ۲۵ تیر ۰.۲۶ واحد درصد دیگر کاهش یافت. در هفته منتهی به یکم مرداد تقریبا این کاهش را جبران کرد و با ۰.۲۵ واحد درصد افزایش به ۲۳.۸۹ درصد رسید. اما آخرین آمار، مربوط به هفته منتهی به ۸ مرداد، نرخ بهره بار دیگر با کاهش مواجه شد و به ۲۳.۷۶ درصد بازگشت.
محاسبات «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد که دامنه نوسانات رشد نرخ بهره بین بانکی پس از ۱۸ تیر ماه، تقریبا ۱۷ برابر نوسانات پیش از این تاریخ در سال جاری بوده است. بر این اساس به نظر می‌رسد اثرات سیاست‌های حمایتی که تزریقات به ذخایر نقدینگی بانک‌ها را موجب شده، همچنان ادامه دارد. پیش‌بینی می‌شود در نتیجه این سیاست‌ها، نرخ بهره تا پایان مرداد ماه در بازه ۲۳.۴۹ تا ۲۳.۸ درصد باقی بماند. البته وقوع شوک جدید در اقتصاد مطمئنا موجب افزایش فشار به ذخایر نقدینگی بانک‌ها و در نتیجه افزایش نرخ بهره بین بانکی خواهد شد.
وضعیت عملیات بازار باز مرحله ۱۵
با وجود آنکه وضعیت نقدینگی در بازار بین بانکی با مازاد بیشتری نسبت به سنوات گذشته مواجه است، ولی بانک مرکزی در آخرین عملیات بازار باز انجام شده در ۶ مرداد همچون گذشته موضع توافق بازخرید داشته است. در این مرحله از عملیات بازار باز که پانزدهمین حراج در سال جاری است، بانک مرکزی مبلغ ۳۳۹ هزار‌میلیارد تومان تزریق ذخیره نقدینگی انجام داد. نکته مهم در این مرحله آن است که تمام سفارش‌های ارسال شده توسط بانک‌ها پاسخ داده نشده است. به طوری که از ۳۷۰ هزار‌میلیارد تومان سفارش ارسال شده ۳۳۹ هزار‌میلیارد تومان پذیرفته شده است. همچنین در این مرحله ۳۵۷ هزار‌میلیارد تومان توافق بازخرید، سررسید شده است.
