مدیریت لجستیک؛ پاشنه آشیل یا برگ برنده؟

تحریم‌‌‌ها، در ذات خود، با هدف اخلال در جریان ورودی مواد اولیه، کالاهای واسطه‌‌‌ای، تجهیزات و فناوری طراحی می‌‌‌شوند. نخستین ضربه به واردات، انتقال پول و مسیرهای حمل‌‌‌ونقل بین‌المللی وارد می‌شود. در چنین شرایطی، آنچه بیش از همه اهمیت می‌‌‌یابد، داشتن یک زنجیره تامین چابک، چندمسیره، منعطف و تحلیل‌‌‌پذیر است. اگر در گذشته لجستیک صرفا ابزاری برای پشتیبانی از تولید و فروش تلقی می‌‌‌شد، امروز به یکی از ارکان استراتژیک بقا در محیط پرریسک و بی‌‌‌ثبات بدل شده است.

از منظر اقتصادی، مدیریت لجستیک در دوران تحریم نقشی دوگانه ایفا می‌کند. از یکسو، با استفاده از تکنیک‌‌‌های بهینه‌‌‌سازی حمل‌‌‌ونقل، تجمیع سفارش‌های، کاهش تاخیرات گمرکی و افزایش بهره‌‌‌وری انبارداری، به کنترل هزینه‌‌‌ها کمک می‌کند. از سوی دیگر، می‌تواند با استفاده از مسیرهای جایگزین، کشورها و شرکت‌های ثالث، مناطق آزاد تجاری و مدل‌‌‌های برون‌‌‌سپاری لجستیکی (۳PL)، جریان کالا را حفظ کند و ریسک توقف تولید را کاهش دهد.

یکی از چالش‌‌‌های کلیدی در شرایط تحریم، عدم‌امکان پیش‌بینی دقیق جریان کالا و نوسانات شدید قیمتی و زمانی در فرآیند تامین است. راه‌‌‌حل این مشکل، نه در تکیه بر روال‌‌‌های سنتی، بلکه در استفاده از فناوری‌‌‌های نوین تحلیل سناریو، شبیه‌‌‌سازی زنجیره تامین و داده‌‌‌محوری در تصمیم‌گیری لجستیکی است. ابزارهایی نظیر نرم‌‌‌افزارهای مدل‌‌‌سازی پیشرفته، به مدیران کمک می‌کنند تا مسیرهای جایگزین، سطح بهینه موجودی و نقاط گلوگاهی سیستم را شناسایی کرده و از قبل برای آنها برنامه‌‌‌ریزی کنند.

نباید از یاد برد که در شرایط تحریم، رقابت‌‌‌پذیری داخلی نیز تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد. در بازاری که تقاضا محدود شده و هزینه‌‌‌ها در حال افزایش است، بنگاهی که بتواند کالای خود را با زمان‌بندی بهتر، هزینه پایین‌‌‌تر و کیفیت حفظ‌‌‌شده عرضه کند، از مزیت نسبی برخوردار خواهد بود. این مزیت، بدون لجستیک قوی، محقق نخواهد شد.

با وجود همه چالش‌‌‌ها، تحریم می‌تواند فرصتی برای بازنگری جدی در ساختار لجستیک کشور نیز باشد. بومی‌‌‌سازی فناوری‌‌‌های زنجیره تامین، توسعه ناوگان حمل‌‌‌ونقل، اصلاح فرآیندهای گمرکی، و بهره‌‌‌گیری از ظرفیت مناطق آزاد و کریدورهای منطقه‌‌‌ای، همگی از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند ایران را در برابر تکانه‌‌‌های بین‌المللی مقاوم‌‌‌تر کنند.

در یک جمله، تحریم نه پایان راه، بلکه آغاز دورانی تازه برای نقش‌‌‌آفرینی لجستیک در اقتصاد ملی است. اگر دیپلماسی اقتصادی در بیرون مرزها به‌‌‌سختی راه می‌رود، لجستیک می‌تواند در درون کشور، مسیرهای نجات را باز کند.

* تحلیلگر لجستیک و زنجیره تامین