صعود «آلودگی» با گرما

از ابتدای تابستان امسال تهران  با انواع آلاینده‌ها مواجه شد که به عاملی تهدید‌کننده برای سلامت شهروندان تبدیل شده‌اند و حتی در هفته دوم تیرماه، شاخص آلایندگی هوای تهران، به بالای ۳۰۰ و سطح بسیار خطرناک رسید. بر اساس اعلام شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، در تابستان امسال، پایتخت حتی یک روز پاک را پشت سر نگذاشته و در بیشتر روزها در وضعیت قرمز یا نارنجی قرار داشت. پس از پشت سر گذاشتن آلودگی‌های ناشی از ریزذرات ناشی از گرد و خاک در آسمان تهران در نیمه اول تیر، حالا در نیمه دوم تیر  باید گرم‌ترین روز سال تا سطح ۴۱ درجه را پشت سر بگذارد که این موضوع، شاخص آلایندگی O۳ را به بالاترین سطح خود می‌رساند.

 بر اساس اعلام اداره کل هواشناسی استان تهران، دمای هوای تهران دیروز و امروز به ترتیب با ۴۰ و ۴۱ درجه بالاترین سطح دمایی را خواهد گذراند. با این حال در دو روز آینده دما روند کاهشی خواهد داشت و به ترتیب به ۳۸ و ۳۷درجه خواهد رسید. این افزایش دما، شاخص آلایندگی هوا ناشی از O۳ را نیز افزایش خواهد داد. بیشترین میزان آلاینده‌هایی که پایتخت با آن مواجه است و نگرانی‌های زیادی را برای سلامت عمومی جامعه ایجاد می‌کند، شامل ذرات معلق (PM)، مونوکسید کربن (CO)، ازن (O۳)، دی‌اکسید نیتروژن (NO۲) و دی‌اکسید گوگرد (SO۲) هستند. مشکلات سلامتی می‌توانند در نتیجه قرار گرفتن کوتاه‌مدت و بلندمدت در معرض این آلاینده‌های مختلف رخ دهند. 

مطالعات بسیاری تقریبا در تمام مناطق جهان، ارتباط بین افزایش روزانه سطح آلودگی و اثرات مختلف بر سلامت انسان، مانند بیماری‌های تنفسی، آسم، بیماری مزمن انسدادی ریه، بیماری‌های قلبی عروقی، بیماری‌های مغزی-عروقی و سکته مغزی و موارد دیگر را نشان داده‌اند. 

به گفته کارشناسان، تغییرات آب و هوایی تاثیر قابل‌توجهی بر سطح ازن خواهد داشت و باعث افزایش غلظت آن در بسیاری از مناطق به‌رغم اجرای اقدامات کنترل انتشار می‌شود. این امر منجر به تغییر در الگوهای آب و هوایی و افزایش دوره غلظت بالای ازن خواهد شد که به نوبه خود منجر به افزایش مدت، فراوانی و شدت دوره‌های ازن می‌شود. 

در زمان تغییرات اقلیمی و با اثرات مخرب آن در سطوح مختلف، نیاز مداوم به افزایش آگاهی از این اثرات وجود دارد. از آنجا که قرار گرفتن در معرض O۳ به آسیب التهابی ریه و بدتر شدن بیماری‌های تنفسی از پیش موجود مانند آسم و COPD کمک می‌کند، با افزایش هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی همراه است و نگرانی عمده‌ای در مورد سلامت عمومی محسوب می‌شود. با وجود افزایش دما و تابش مستقیم نور خورشید به‌ویژه در ساعات میانی روز، توصیه‌های بهداشتی سازمان بهداشت جهانی و وزارت بهداشت کشور، عمدتا ماندن در فضای بسته و قرار نگرفتن در معرض مستقیم نور خورشید است. 

 اثرات آلودگی ازن از نگاه WHO

سازمان بهداشت جهانی، ازن را به عنوان یک گاز مخرب و به‌عنوان یکی از آلاینده‌های اصلی هوا در کنار سایر آلاینده‌ها معرفی می‌کند. ازن (O۳) گازی بی‌رنگ تا مایل به آبی است که بر اثر تابش فرابنفش خورشیدی (نور خورشید) و مولکول‌های اکسیژن تشکیل می‌شود. ازن یک گاز واکنش‌پذیر متشکل از سه اتم اکسیژن است. ازن در بالای جو زمین به محافظت از سیاره در برابر اشعه ماوراء‌بنفش بیش از حد کمک می‌کند. اما در نزدیکی زمین، ازن استنشاقی می‌تواند پوشش سیستم تنفسی را تحریک کند و باعث سرفه، گرفتگی قفسه سینه و تنگی نفس شود. قرار گرفتن در معرض اشعه ازن در طولانی‌مدت می‌تواند باعث ایجاد یا بدتر شدن آسم شود و حتی منجر به مرگ زودرس شود. ازن جزء اصلی مه دود است. همچنین این اشعه می‌تواند باعث مشکلات تنفسی، آسم، کاهش عملکرد ریه و منجر به بیماری‌های ریوی شود. بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، آلودگی هوا سالانه باعث۶.۷میلیون مرگ زودرس می‌شود. 

بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی بهداشت (WHO)، ازن یک اکسیدان قوی است که می‌تواند مجاری تنفسی را تحریک کند. ازن موجود در هوایی که تنفس می‌کنیم می‌تواند به سلامت ما آسیب برساند، به‌خصوص در روزهای گرم و آفتابی که می‌تواند به سطوح ناسالم برسد. حتی سطوح نسبتا پایین ازن نیز می‌تواند اثراتی بر سلامت داشته باشد.  

ازن سطح زمین یک ماده محرک تنفسی است که برای سلامت افراد مضر است. سالمندان، کودکان، نوزادان، افراد مبتلا به آسم یا بیماری‌های ریوی و افرادی که در فضای باز ورزش می‌کنند، ممکن است در برابر اثرات قرار گرفتن در معرض ازن آسیب‌پذیرتر باشند. علاوه بر این، افرادی با ویژگی‌های ژنتیکی خاص و افرادی که مصرف مواد مغذی خاصی مانند ویتامین‌های C و E را کاهش می‌دهند، در معرض خطر بیشتری از قرار گرفتن در معرض ازن هستند. 

کودکان در معرض بیشترین خطر در زمان قرار گرفتن در برابر ازن هستند، زیرا ریه‌های آنها هنوز در حال رشد است و احتمال فعالیت آنها در فضای باز در زمانی که سطح ازن بالاست، بیشتر است که این امر باعث افزایش قرار گرفتن آنها در معرض ازن می‌شود. کودکان همچنین بیشتر از بزرگسالان احتمال مبتلا شدن  به آسم را دارند. ازن همچنین، مشکلاتی بر سلامتی بدن افراد ایجاد می‌کند و می‌تواند باعث انقباض عضلات مجاری تنفسی و حبس هوا در آلوئول‌ها شود. این امر منجر به خس خس سینه و تنگی نفس می‌شود. 

بسته به میزان قرار گرفتن در معرض آن، ازن می‌تواند، باعث سرفه، درد یا خارش گلو شده و تنفس عمیق و شدید را دشوارتر می‌کند به‌طوری که هنگام نفس کشیدن عمیق باعث درد می‌شود. علاوه بر این، مجاری تنفسی را ملتهب و آسیب‌رسان کرده و ریه‌ها را مستعد عفونت می‌کند. این موضوع باعث تشدید بیماری‌های ریوی مانند آسم، آمفیزم و برونشیت مزمن می‌شود و تعداد حملات آسم را افزایش می‌دهد. برخی از این اثرات حتی در افراد سالم نیز مشاهده شده است، اما این اثرات می‌توانند در افراد مبتلا به بیماری‌های ریوی مانند آسم جدی‌تر باشند. این اثرات ممکن است منجر به افزایش غیبت از مدرسه و کار، مصرف دارو، مراجعه به پزشکان و اورژانس و بستری شدن در بیمارستان شود. برخی از مطالعات در مکان‌هایی با غلظت بالا نیز ارتباط ازن با مرگ و میر ناشی از علل تنفسی را گزارش می‌کنند. در مجموع، قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض ازن با تشدید آسم مرتبط است و احتمالا یکی از دلایل متعدد ایجاد آسم است. 

توصیه‌های IQAER

شرکت سوئیسی پایش کیفیت هوای IQAEr نیز، آلودگی ناشی از شاخص آلایندگی ازن را یکی از عوامل مهم تهدیدکننده سلامت شهروندان معرفی می‌کند، از همین رو، به‌منظور محافظت شهروندان از برخورد مواد سمی ازن به بدن آنها توصیه‌هایی را ارائه داده است. اولین توصیه، قرار نگرفتن در معرض مستقیم نور خورشید در فضاهای باز است. اما در فضاهای بسته نیز باید مراقبت‌هایی برای در امان ماندن از آلودگی‌های ناشی از ازن انجام داد. به گفته IQAER  از یک مانیتور کیفیت هوا استفاده کنید، تا به شما این امکان را بدهد که دقیقا بدانید هوای شما چقدر پاک یا خطرناک است. 

همچنین، از یک دستگاه تصفیه هوای با کارآیی بالا برای حذف آلاینده‌های موجود در هوای داخل ساختمان استفاده کنید. تنها فناوری فیلتراسیون HyperHEPA ثبت شده IQAir دارای گواهینامه و اثبات شده است که ذرات بسیار ریز مضر را تا ۰.۰۰۳ میکرون فیلتر می‌کند، این ده برابر کوچک‌تر از یک ویروس و ۱۰۰ برابر کوچک‌تر از چیزی است که یک فیلتر ذرات هوا با راندمان بالا (HEPA) می‌تواند جذب کند.