تبصره ماده ۱۰۰ ساده‌سازی در نظام مالیاتی را رقم میزند
تسهیل پرداخت مالیات مشاغل خرد
این تبصره با هدف ساده‌سازی فرآیند مالیاتی، باری را از دوش فعالان اقتصادی خرد برداشته و آنها را قادر ساخته است تا بدون دغدغه و صرف زمان زیاد، مالیات خود را به شکلی شفاف و عادلانه پرداخت کنند. این سازوکار نوآورانه، نه تنها از پیچیدگی‌های معمول مالیاتی کاسته، بلکه زمینه را برای افزایش رضایت و همکاری مؤدیان فراهم کرده است؛ به طوری که کسب‌وکارهای کوچک و متوسط با اعتماد بیشتر، سهم مالیاتی خود را در توسعه کشور می‌پردازند و در عین حال، خود را در مسیر رشد و پیشرفت قرار می‌دهند. بهره‌مندی از این تبصره، فرصتی است برای تمرکز بیشتر بر توسعه فعالیت‌ها، کاهش هزینه‌های اداری و مالیاتی و افزایش شفافیت، که در نهایت به بهبود فضای کسب‌وکار و ارتقای اقتصاد ملی کمک می‌کند.
مالیات بدون دردسر
تبصره ماده(۱۰۰) قانون مالیات‌های مستقیمقانون مالیات‌های مستقیم به عنوان یکی از ابزارهای تشویقی سازمان امور مالیاتی در سال ۱۳۹۴، با هدف ساده‌سازی روند پرداخت مالیات برای صاحبان مشاغل کوچک و متوسط طراحی شده است. بر اساس این تبصره، در صورتی که مجموع فروش سالانه یک کسب‌وکار کمتر از سقف مشخصی باشد که هر ساله توسط سازمان امور مالیاتی اعلام می‌شود، صاحبان این کسب‌وکارها ملزم به ارائه اظهارنامه کامل، دفاتر قانونی و اسناد مالی پیچیده نخواهند بود.
در عوض، سازمان امور مالیاتی با استناد به داده‌های موجود از جمله تراکنش‌های بانکی و اطلاعات پایانه‌های فروش، مبلغی را به عنوان مالیات مقطوع برای این گروه از مؤدیان تعیین می‌کند. این فرآیند باعث می‌شود کسب‌وکارهای کوچک بدون درگیری با مراحل اداری زمان‌بر، بتوانند در کوتاه‌ترین زمان مالیات خود را بپردازند. مؤدیان مشمول تبصره ماده(۱۰۰) قانون مالیات‌های مستقیم اختیار دارند مالیات تعیین‌شده را پذیرفته و آن را به صورت یکجا یا اقساطی پرداخت کنند یا در صورت عدم توافق، با ارائه اظهارنامه و اسناد معتبر، مالیات خود را براساس مدارک مستند محاسبه کنند.
اجرای این تبصره علاوه بر کاهش فشار اداری بر کسب‌وکارهای خرد، به افزایش تمکین مالیاتی نیز کمک می‌کند؛ زیرا فرآیند ساده و شفاف آن، انگیزه صاحبان مشاغل برای پرداخت به‌موقع مالیات را افزایش می‌دهد و مانع از ایجاد چالش‌های حقوقی و رسیدگی‌های طولانی می‌شود. در نتیجه، تبصره ماده (۱۰۰) قانون مالیات‌های مستقیم از تاریخ تصویب اصلاحیه قانون مالیات‌های مستقیم در ۳۱ تیر ۱۳۹۴ به اجرا درآمد و از آن زمان تاکنون، هر ساله با توجه به شرایط اقتصادی و بودجه، شرایط و سقف معافیت آن برای صاحبان مشاغل تعیین و اعلام می‌شود.
چرا تبصره ماده (۱۰۰) قانون مالیات‌های مستقیم؟
تبصره ماده (۱۰۰) قانون مالیات‌های مستقیم یکی از مهم‌ترین ابزارهای تسهیل نظام مالیاتی برای کسب‌وکارهای کوچک و متوسط است که مزایای متعددی را برای مودیان به همراه دارد. مهم‌ترین ویژگی این تبصره، معافیت از نگهداری دفاتر و ارائه اسناد مالی پیچیده است که بار مالیاتی و اداری را به طور قابل‌توجهی کاهش می‌دهد. همچنین، مودیان مشمول این تبصره نیازی به ارائه اظهارنامه مالیاتی کامل ندارند و مالیات آنها به صورت مقطوع و براساس فعالیت مالی آنها در طول سال تعیین می‌شود که این موضوع، فرآیند پرداخت مالیات را بسیار ساده‌تر می‌کند.
از دیگر مزایای مهم تبصره (۱۰۰) مالیات‌های مستقیم می‌توان به امکان پرداخت مالیات به صورت اقساط بلندمدت اشاره کرد که به ویژه برای کسب‌وکارهایی که توانایی پرداخت یکجای مالیات را ندارند، بسیار مفید است. علاوه بر این، مودیان بدون نیاز به مراجعه حضوری به اداره مالیات و صرف زمان و هزینه‌برای امور اداری، می‌توانند به‌راحتی مالیات خود را پرداخت کنند.
محاسبه مالیات در این تبصره بسیار ساده و شفاف انجام می‌شود و پیچیدگی‌های مرسوم مالیاتی کاهش می‌یابد؛ بنابراین مراجعات مکرر به اداره مالیات و درگیری با فرایندهای پیچیده کمتر شده و هزینه‌های مالیاتی مودیان نیز کاهش می‌یابد. این سهولت و تسهیل در روند مالیاتی، باعث افزایش رضایت مودیان و کاهش اختلافات مالیاتی میان آنها و سازمان امور مالیاتی می‌شود. به طور کلی، تبصره ماده (۱۰۰) قانون مالیات‌های مستقیم با کاهش بار مالیاتی و اداری، هم به بهبود فضای کسب‌وکار کمک می‌کند و هم تمایل مودیان به همکاری با نظام مالیاتی را افزایش می‌دهد.
سقف تسهیلات ۱۴۰۴
بر اساس قانون بودجه سال ۱۴۰۴، صاحبان مشاغلی که در سال ۱۴۰۳ حداکثر ۲۱۶میلیارد ریال (معادل حدود ۲۱میلیارد و ۶۰۰میلیون تومان) فروش داشته‌اند، می‌توانند از تبصره ماده (۱۰۰) قانون مالیات‌های مستقیمقانون مالیات‌های مستقیم استفاده کنند.
این سقف بر مبنای ضرب «۱۵۰برابر معافیت مالیات حقوق» محاسبه شده است؛ به‌طوری که معافیت مالیات حقوق در سال ۱۴۰۳ برابر با ۱میلیارد و ۴۴۰میلیون ریال بوده و حاصل ضرب آن در ۱۵۰، همان ۲۱میلیارد و ۶۰۰میلیون تومان می‌شود. همچنین در صورتی که فعالیت کسب‌وکار به‌صورت مشارکتی باشد، مجموع فروش شرکا باید حداکثر حدود ۴۳میلیارد تومان باشد تا امکان استفاده از این تبصره وجود داشته باشد. سال گذشته با نصاب مقرر دستورالعمل تبصره ماده(۱۰۰) قانون مالیات‌های مستقیم، ۸۰ درصد از صاحبان مشاغل از تسهیلات تبصره ماده مذکور بهره‌مند شدند.
افرادی که می‌خواهند از این امتیاز بهره‌مند شوند، باید شرایطی همچون استفاده از دستگاه کارت‌خوان یا پایانه فروش، پرداخت کامل مالیات سال قبل و فعال بودن فرم مربوطه در سامانه سازمان امور مالیاتی را داشته باشند. در سال گذشته سازمان امور مالیاتی برای اولین بار بنا بر اختیارات محوله به موجب ماده ۹۷ قانون مالیات‌های مستقیم برای صاحبان مشاغل گروه‌های دوم و سوم موضوع آیین‌نامه اجرایی ماده ۹۵ قانون مالیات‌های مستقیم که میزان فروش و درآمد خالص عملکرد سال ۱۴۰۲ آنان بیش از ۱۸میلیارد تومان شد (بیش از سقف پیش‌بینی شده جهت استفاده از تسهیلات تبصره ماده (۱۰۰) قانون مالیات‌های مستقیم) و الزاما مکلف به تسلیم اظهارنامه مالیاتی می‌بودند اقدام به تهیه اظهارنامه پیش‌فرض نمود.
سازمان امور مالیاتی کشور در سال جاری نیز برای صاحبان مشاغل گروه دوم و سوم که میزان فروش و درآمد خالص آنها برای عملکرد سال ۱۴۰۳حسب اطلاعات مندرج در پایگاه اطلاعاتی سازمان و یا فروش و درآمد خالص ابرازی آنان، بیش از نصاب مقرر دستورالعمل تبصره ماده(۱۰۰) قانون مالیات‌های مستقیم (۲۱میلیارد و ۶۰۰میلیون تومان) باشد، اقدام به تهیه اظهارنامه مالیاتی پیش فرض براساس اطلاعات فوق و بارگذاری آن در درگاه خدمات الکترونیکی سازمان می‌‌نماید.
چنانچه مؤدیان مذکور نسبت به تایید و یا تکمیل و تسلیم آن، با حداقل مالیات مشخص شده در اظهارنامه پیش فرض اقدام نمایند، اظهارنامه مالیاتی آنها در اجرای ماده (۹۷) قانون مالیات‌های مستقیم، به عنوان اظهارنامه مالیاتی کم ریسک تلقی شده و بدون رسیدگی مورد پذیرش قرار گرفته و برگ قطعی بر مبنای آن صادر و ابلاغ خواهد شد.
سایر اشخاص حقیقی و نیز کسانی که فرم مربوطه برایشان در سامانه فعال نشده است، نمی‌توانند از این سازوکار بهره‌مند شوند. افزون بر این، گروه‌های دیگری نیز ممکن است بر اساس دستورالعمل‌های جدید سازمان امور مالیاتی از شمول این تبصره خارج شوند.
مطابق قانون کلیه اشخاص حقیقی مشمول تا پایان خرداد ماه هر سال فرصت دارند نسبت به تکمیل فرم تبصره ماده(۱۰۰) قانون مالیات‌های مستقیم اقدام نمایند. البته ناگفته نماند که امسال ارسال فرم‌ها تا پایان شهریورماه تمدید شده است. در صورتی که مودی نتواند از تبصره ماده(۱۰۰) قانون مالیات‌های مستقیمبهره‌مند شود، موظف است تا اظهارنامه مالیاتی عملکرد سال ۱۴۰۳ خود را از طریق سامانه «https:// my. tax. gov. ir» تکمیل و ارسال کند.
چطور استفاده کنیم؟
برای بهره‌مندی از تبصره ماده(۱۰۰) قانون مالیات‌های مستقیمقانون مالیات‌های مستقیم، کسب‌وکارها باید چند شرط مهم را رعایت کنند. نخست اینکه مودیان موظف‌اند از دستگاه کارت‌خوان یا پایانه فروش استفاده کنند و اطلاعات فروش خود را به صورت شفاف در سامانه ثبت نمایند تا سازمان امور مالیاتی بتواند مالیات مقطوع را به درستی تعیین کند. همچنین، پرداخت کامل مالیات سال قبل یکی دیگر از شروط لازم است تا امکان استفاده از این تبصره فراهم شود.
علاوه بر این، فرم مربوط به استفاده از تبصره ماده(۱۰۰) قانون مالیات‌های مستقیم باید در سامانه «https:// my. tax. gov. ir» فعال باشد و فرم مربوطه ثبت شده باشد. لازم به ذکر است برخی مشاغل و کسب‌وکارهایی که فروش آنها بالاتر از سقف تعیین‌شده باشد یا فرم فعال‌سازی تبصره را تکمیل نکرده باشند، مجاز به بهره‌مندی از این تسهیلات نیستند. رعایت این شرایط باعث می‌شود فرآیند پرداخت مالیات برای کسب‌وکارهای کوچک ساده‌تر و سریع‌تر انجام شود و بار اداری و مالیاتی آنها کاهش یابد.
انتخاب مسیر توسعه به دست مردم
طرح «نشان‌دار کردن مالیات» به مؤدیان مشمول تبصره ماده(۱۰۰) قانون مالیات‌های مستقیم امکان می‌دهد مالیات پرداختی‌شان را در پروژه‌های عمرانی دلخواه خود هزینه کنند. این رویکرد نوآورانه، حکمرانی مردم در نظام مالیاتی را تقویت و مشارکت مالیات‌دهندگان را افزایش می‌دهد.
در این طرح، تخصیص مالیات به صورت عادلانه بین استان‌های برخوردار و محروم انجام شده و پروژه‌های زیرساختی بسیاری به طور کامل تامین اعتبار شده‌اند. با فراهم شدن امکان انتخاب مستقیم پروژه توسط مؤدیان و استفاده از سامانه‌های برخط، سرعت پیشرفت پروژه‌ها و رضایت مردم به شکل چشم‌گیری افزایش یافته است.
نتیجه این رویکرد، افزایش شفافیت، اعتماد و تمکین مالیاتی، و ارتقای حس مسوولیت در پرداخت مالیات است. طرح نشان‌دار کردن مالیات، گامی موثر برای ارتقای فرهنگ پرداخت داوطلبانه مالیات و جلب مشارکت مودیان مالیاتی مالیات‌دهندگان و توسعه هدفمند کشور به شمار می‌آید.
تجربه جهانی در ساده‌سازی مالیات
در سطح جهانی، بسیاری از کشورها به منظور تسهیل فضای کسب‌وکار و کاهش بار مالیاتی و اداری، نظام‌های مالیاتی ویژه‌ای برای کسب‌وکارهای کوچک و متوسط تعریف کرده‌اند که با اهداف مشابه تبصره ماده(۱۰۰) قانون مالیات‌های مستقیمقانون مالیات‌های مستقیم ایران طراحی شده‌اند.
در کشورهای اروپایی مانند آلمان، فرانسه، ایتالیا و اسپانیا، نظام‌های «Simplified Tax Regimes» یا «نظام‌های مالیاتی ساده‌شده» برای کسب‌وکارهای کوچک برقرار است. در این نظام‌ها، صاحبان کسب‌وکارهای خرد معافیت‌هایی در ارائه گزارش‌های مالی پیچیده دارند و می‌توانند مالیات خود را بر اساس فرمول‌های ساده‌تر و یا برآوردهای مقطوع پرداخت کنند.
برای مثال در آلمان، کسب‌وکارهای کوچک که درآمدشان کمتر از حد نصاب مشخصی است، می‌توانند از مالیات بر درآمد مقطوع بهره ببرند که نیاز به ارائه دفاتر حسابداری دقیق و اظهارنامه‌های پیچیده ندارد. این امر باعث کاهش هزینه‌های حسابداری و جلوگیری از بوروکراسی‌های اداری می‌شود.
در فرانسه نیز، نظام «micro-entrepreneur» به افراد دارای کسب‌وکارهای کوچک اجازه می‌دهد مالیات خود را بر اساس درصدی از درآمد ناخالص پرداخت کنند بدون نیاز به ارائه صورت‌های مالی مفصل. این نظام با هدف تشویق کارآفرینی و تسهیل فعالیت‌های اقتصادی خرد اجرا می‌شود.
همچنین در کشورهای در حال توسعه مانند هند و برزیل، دولت‌ها برای کاهش فرار مالیاتی و افزایش مشارکت اقتصادی رسمی، طرح‌های مشابهی را پیاده‌سازی کرده‌اند که بر اساس درآمد سالانه یا فروش، مالیات مقطوع و ساده شده‌ای برای کسب‌وکارهای کوچک تعیین می‌کنند. نکته مشترک در تمامی این نظام‌ها، کاهش پیچیدگی‌های مالیاتی، حذف نیاز به نگهداری دفاتر حسابداری تفصیلی و امکان پرداخت مالیات به صورت مقطوع یا با نرخ‌های ثابت است که ضمن افزایش شفافیت و رضایت مودیان، به بهبود محیط کسب‌وکار و افزایش درآمدهای مالیاتی کمک می‌کند.
