ساخت بزرگ‌ترین سد برق‌‌‌آبی جهان
این سد غول‌‌‌پیکر بخشی از برنامه چهاردهم توسعه پنج‌‌‌ساله چین است که در سال ۲۰۲۰ اعلام شد و اکنون با برگزاری مراسمی رسمی با حضور نخست‌‌‌وزیر این کشور، لی‌‌‌چیانگ، کلنگ‌‌‌زنی آن صورت گرفته است. بنابر گزارش خبرگزاری رسمی شین‌‌‌هوا، این پروژه شامل احداث پنج نیروگاه خواهد بود و ظرفیت تولید سالانه‌‌‌ای معادل ۳۰۰ میلیارد کیلووات‌‌‌ساعت برق خواهد داشت. هزینه تقریبی این پروژه عظیم، ۱.۲تریلیون یوآن (حدود ۱۶۷ میلیارد دلار) برآورد شده است.
چرا چین این سد را می‌‌‌سازد؟
دولت چین اهداف متعددی را برای این طرح مطرح کرده است. توسعه منابع انرژی تجدیدپذیر، کاهش انتشار کربن، تقویت شبکه برق ملی و توسعه اقتصادی در تبت مهم‌ترین دلایل چین برای احداث این سد است. این پروژه در دره‌‌‌ای اجرا می‌شود که رودخانه در آن طی ۵۰ کیلومتر، ۲هزار متر افت ارتفاع دارد؛ امری که آن را به یکی از مناسب‌‌‌ترین نقاط جهان برای تولید انرژی‌برق‌‌‌آبی بدل کرده است. رود یارلونگ که از فلات هیمالیا سرچشمه می‌گیرد، پس از ورود به هند به نام «براهمه‌‌‌پوترا» شناخته می‌شود و در ادامه مسیر خود در بنگلادش به رود «جمونا» تبدیل می‌شود. این رودخانه برای بیش از یک میلیارد نفر در جنوب آسیا منبع حیاتی آب، کشاورزی و معیشت محسوب می‌شود.
نگرانی فعالان محیط‌زیست
هم‌‌‌زمان با آغاز ساخت سد، موجی از نگرانی‌ها در هند، بنگلادش و میان گروه‌‌‌های زیست‌‌‌محیطی و تبتی‌‌‌ها برانگیخته شده است. وزارت امور خارجه هند در بیانیه‌‌‌ای اعلام کرد که پکن باید اطمینان دهد منافع کشورهای پایین‌‌‌دست تحت‌تاثیر قرار نخواهد گرفت. دولت هند همچنین اعلام کرده است که این پروژه را زیر نظر خواهد گرفت و اقدامات لازم را برای حفظ منافع خود انجام خواهد داد. کارشناسان هندی نیز هشدار داده‌‌‌اند که چین می‌تواند از کنترل منابع آبی به‌‌‌عنوان اهرم فشاری ژئوپلیتیک استفاده کند. نیرج سینگ منهاس، مشاور ویژه جنوب آسیا در اندیشکده Parley Policy Initiative در همین راستا بیان کرد: «چین همیشه می‌تواند این آب را به‌‌‌عنوان سلاح استفاده کند، چه با مسدود کردن و چه با تغییر مسیر آن.»
در مقابل، وزارت خارجه چین در واکنش به این نگرانی‌ها گفته است که پروژه هیچ تاثیر منفی‌‌‌ای بر جریان آب در پایین‌‌‌دست نخواهد داشت و پکن همچنان کانال‌‌‌های ارتباطی با هند و بنگلادش را حفظ خواهد کرد.
دغدغه تبتی‌‌‌ها
ساخت این سد در منطقه‌‌‌ای صورت گرفته که یکی از اکوسیستم‌‌‌های منحصر به‌‌‌فرد جهان به شمار می‌‌‌آید. فلات تبت با داشتن یخچال‌‌‌های وسیع، منبع تامین آب شیرین برای ۱.۳ میلیارد نفر در ۱۰ کشور است. همچنین رودخانه یارلونگ تسنگپو، با ارتفاع ۵هزار متری از سطح دریا، یکی از بلندترین رودهای جهان است.
فعالان محیط‌زیست هشدار داده‌‌‌اند که احداث سد در این منطقه می‌تواند منجر به تغییرات زیست‌‌‌محیطی جبران‌‌‌ناپذیر، رانش زمین، زلزله‌‌‌های احتمالی و تخریب زیستگاه حیوانات شود. همچنین تاکنون اطلاعات دقیقی از تعداد افرادی که ممکن است برای ساخت این سد مجبور به مهاجرت شوند منتشر نشده است. تجربه سد «سه‌‌‌دره» نشان می‌دهد که در پروژه‌‌‌های مشابه در چین، میلیون‌‌‌ها نفر آواره شده‌‌‌اند. هرچند در پروژه سد یَگِن در تبت در سال ۲۰۱۵ تنها ۲هزار نفر جابه‌‌‌جا شدند، اما حساسیت فرهنگی و جمعیتی منطقه همچنان بسیار بالاست. گروه‌‌‌های تبتی نیز نگرانی خود را نسبت به آسیب‌‌‌های فرهنگی ابراز کرده‌‌‌اند، زیرا برخی از مکان‌‌‌های مقدس برای بودایی‌‌‌ها در مسیر این پروژه قرار دارند. این سد تنها ۳۰ کیلومتر با مرز پرتنش چین و هند فاصله دارد؛ مرزی که طی سال‌های اخیر شاهد تنش‌‌‌های نظامی و استقرار هزاران سرباز از دو طرف بوده است. کنترل منابع آبی در چنین منطقه حساسی، می‌تواند به ابزاری راهبردی در رقابت‌‌‌های منطقه‌‌‌ای تبدیل شود.
با این حال، پکن این پروژه را بخشی از راهبرد ملی خود برای دستیابی به اهداف اقلیمی و توسعه منطقه‌‌‌ای معرفی کرده است. نخست‌‌‌وزیر لی‌‌‌چیانگ در مراسم آغاز پروژه این سد گفت: «تاکید ویژه‌‌‌ای باید بر حفاظت از محیط‌زیست صورت گیرد تا از خسارات زیست‌‌‌محیطی جلوگیری شود.» سد برق‌‌‌آبی یارلونگ تسنگپو در صورت تکمیل، عنوان بزرگ‌ترین سد جهان را به خود اختصاص خواهد داد و سهمی چشمگیر در تامین انرژی پاک چین خواهد داشت. اما این پروژه در عین حال درگیر پیچیدگی‌‌‌های ژئوپلیتیک، فرهنگی و زیست‌‌‌محیطی است. سرنوشت آن می‌تواند نشانگر مسیر آینده تعامل چین با همسایگان خود در مدیریت منابع طبیعی فرامرزی باشد؛ تعاملی که هم می‌تواند راه را برای همکاری‌‌‌های منطقه‌‌‌ای هموار کند و هم می‌تواند تنش‌‌‌های موجود را تشدید کند.
