طی چهار ماه نخست سال در بورس انرژی رقم خورد
ثبت رشد ۲۶درصدی ارزش معاملات
مدیرعامل بورس انرژی در نشست خبری شرکت بورس انرژی ضمن مروری کارشناسی بر سابقه و جایگاه انرژی ایران، به بررسی عملکرد بورس انرژی در سال ۱۴۰۳ و چهار ماه نخست ۱۴۰۴ پرداخت و برنامه‌های آتی این بورس را تشریح کرد.
نظیفی در ابتدا گفت: ایران با تکیه بر منابع عظیم نفت و گاز و ظرفیت‌های قابل‌توجه در انرژی‌های تجدیدپذیر مانند باد، خورشید و زمین‌گرمایی، می‌تواند نقش محوری در بازار جهانی انرژی ایفا کند. اگرچه ایران اولین کشور در اکتشاف نفت بوده و میدان مسجدسلیمان نخستین میدان نفتی جهان برشمرده می‌شود، اما در عمل تامین نیاز داخل و ایفای نقش منطقه‌ای همیشگی نبوده است. نظیفی ریشه این موضوع را در سوءمدیریت در تخصیص و مصرف منابع، به‌ویژه کمبود آب، دانست.
وی با تاکید بر استفاده از سازوکار بازار به‌عنوان کلید خروج از ناترازی‌ها بیان کرد: بورس انرژی با ایجاد بستری شفاف و منصفانه، دسترسی متقابل عرضه‌کنندگان و متقاضیان را تسهیل کرده و کارآیی را در مبادلات منابع تضمین می‌کند. ایران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین دارندگان منابع فسیلی و ظرفیت‌های بالقوه قابل‌توجه در انرژی‌های تجدیدپذیر مانند باد، خورشید و زمین‌گرمایی، می‌تواند نقشی بی‌بدیل در بازارهای بین‌المللی انرژی ایفا کند.
هرچند ایران نخستین کشور منطقه در اکتشاف نفت است و میدان مسجدسلیمان به‌عنوان اولین میدان نفتی جهان شناخته می‌شود، اما عملکرد ما در این عرصه آنچنان که انتظار می‌رفت نبوده است. به این ترتیب، کشور در بسیاری مواقع حتی از تامین نیازهای صنایع و خانوار نیز بازمانده و این امر ناشی از سوءمدیریت در تخصیص و مصرف منابع، به‌ویژه منابع آبی است؛ مشکلی که در سال‌های اخیر بیش از پیش خود را به شکل ناترازی نشان داده است.
بازار؛ راهکار حل بحران ناترازی
نظیفی عنوان کرد: در همین راستا، بورس انرژی ایران باور دارد که تنها راه خروج از این وضعیت، بهره‌گیری از سازوکار بازار است. فعال کردن بازار انرژی با اتکا به تصمیم‌گیری خرد جمعی مردم و صنایع، می‌تواند منابع را به صورت شفاف و کارآمد مدیریت کند.
بورس انرژی با فراهم آوردن بستری شفاف، منصفانه و مبتنی بر عرضه و تقاضای واقعی، نقش کلیدی در کشف قیمت‌ها و بهینه‌سازی مصرف ایفا می‌کند. در سال ۱۴۰۳، بازار حامل‌های انرژی بورس انرژی شامل نفت، گاز و مشتقات، بازار برق شامل تابلوهای عادی، سبز و آزاد، بازار آب‌های نامتعارف و ابزارهای مالی مرتبط با این حوزه‌ها راه‌اندازی شدند. ابزارهایی نظیر گواهی صرفه‌جویی برق و گاز در قالب معاملات واقعی پیاده‌سازی شد و در حوزه آب نیز طراحی مدل مشابه در دستور کار قرار گرفته است.
بورس انرژی همچنین در راستای توسعه پایدار، با سازمان حفاظت محیط‌زیست برای عرضه گواهی انتشار کربن همکاری می‌کند که به‌زودی این ابزارها به چرخه معاملات افزوده خواهند شد. در ادامه مدیرعامل بورس انرژی آمار عملکرد بورس انرژی در سال ۱۴۰۳ را نشان‌دهنده جهشی قابل دانست و تاکید کرد: ارزش کل معاملات بازار به حدود ۳۳۰ هزار‌میلیارد تومان رسید که از این میزان حدود ۲۸۰ همت مربوط به معاملات هیدروکربوری، ۱۹ همت مربوط به بازار برق و حدود ۲۰ همت نیز مربوط به ابزارهای مالی و گواهی‌های صرفه‌جویی بود.
همچنین بورس انرژی در خلال بحران ۱۲ روز جنگ تحمیلی اخیر نیز بازار فیزیکی خود را فعال نگه داشت، اگرچه ارزش معاملات در آن بازه ۴۴ درصد کاهش داشت که قابل انتظار بود. رشد ادامه‌دار بورس انرژی در سال ۱۴۰۴ نیز شتاب چشم‌گیری یافته است؛ تنها در چهار ماه نخست سال جاری، ارزش معاملات به میزان ۱۲۵ هزار‌میلیارد تومان رسید که شامل ۸۵ همت در بازار هیدروکربوری، ۲۶همت در بازار برق و ۴ هزار و ۲۰۰میلیارد تومان در ابزارهای مالی و گواهی‌ها بود و رشد ۲۶ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل، موید استقبال بیشتر و گسترش بازار است.
هیدروکربورها پیشتاز بازار انرژی
نظیفی گفت: بازار هیدروکربوری همچنان بخش اعظم ارزش معاملات را تشکیل می‌دهد که بیش از ۸۰ درصد کل معاملات را شامل می‌شود. از این میزان، نزدیک به ۷۰ درصد در رینگ بین‌الملل انجام شده است، تسویه‌ها می‌تواند ریالی و همچنین دلاری باشد. معاملات بزرگ شامل گاز مایع به مبلغ حدود ۵۰ همت، نفتا با ۳۵ همت و نفت سفید با ۲۲ همت هستند. در بازار داخلی نیز کالاهایی مانند نفت سفید، متانول و نفتای سنگین بیشترین حجم و ارزش معاملات را داشته‌اند و بازیگران این بازار شامل نهادهای عمومی و خصوصی، پالایشگاه‌ها، پتروشیمی‌ها و سایر صنایع هستند.
بازار برق نیز با توسعه قابل‌توجهی همراه بوده است. در سال گذشته، ۶۶۰میلیون کیلووات‌ساعت برق سبز به ارزش بیش از دو هزار و ۶۰۰میلیارد تومان معامله شد که متوسط قیمت هر کیلووات‌ساعت آن در حدود ۳۹ هزار ریال بوده است. وی افزود: علاوه بر آن، ۱۸میلیون کیلووات‌ساعت برق فیزیکی به ارزش پنج هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان و ۹۹میلیون کیلووات‌ساعت برق مشتقه با ارزش بیش از ۱۱ هزار‌میلیارد تومان مبادله شد که نشان‌دهنده تنوع کارکردهای برق در بورس است.
در حوزه آب‌های نامتعارف نیز روند ابتکاری بورس انرژی ادامه یافته است؛ در سال ۱۴۰۴ حدود ۳۰۰ هزار متر‌مکعب آب توسط شرکت آب و فاضلاب تهران عرضه شد و عمدتا مورد توجه شهرداری‌ها و صنایع قرار گرفت. انتظار می‌رود با توسعه ابزارهایی مانند گواهی صرفه‌جویی آب و اوراق سلف برای پروژه‌های آب‌شیرین‌کنی، این بازار در کنار بازارهای برق و هیدروکربوری به کانال مهم تامین منابع و مدیریت مصرف تبدیل شود.
طی یک سال گذشته توسعه بازارهای بورس انرژی در دو جهت کلی اتفاق افتاده است: نخست جهت گیری در توسعه ابزارها و بازارهای جدید و پذیرش کالاهای جدید در بازارهای بورس انرژی، همچنین توسعه در وجه افزایش عمق و ارزش معاملات بازارهای بورس انرژی و نیز افزایش حجم عرضه‌ها، تعداد عرضه‌کنندگان و خریداران. بورس انرژی در این دو وجه فعالیت خوبی داشته و دارد به طوری‌که تعداد کالاهای پذیرفته شده در بازارهای بورس انرژی ایران و در آخرین جلسه هیات پذیرش بورس از عدد هزار عبور کرده است.
مدیرعامل بورس انرژی در ادامه با تاکید بر اینکه بورس انرژی نقش مهمی در تامین مالی پروژه‌های زیربنایی ایفا کرده است، خاطرنشان کرد: در سال گذشته، پروژه‌هایی به ارزش ۱۵ همت با ابزارهای بازار سرمایه تامین مالی شدند و در سال جاری تاکنون حدود ۶ همت تامین مالی صورت گرفته است. ابزارهایی مانند اوراق سلف، گواهی سپرده گاز و عرضه گواهی صرفه‌جویی گازوئیل برای سال جاری در دست توسعه هستند.
الزام تعامل بورس انرژی با نهادهای قانون‌گذار
نظیفی به اهداف راهبردی بورس انرژی نیز اشاره کرد: ارتقای نقش بورس به‌عنوان مرجع قیمت برای تابلوهای معاملاتی، افزایش عمق بازارها، توسعه ابزارهای نوین مالی، بهبود زیرساخت‌های فناوری، تعاملات بین‌المللی و جذب سرمایه‌گذاران خارجی ازجمله برنامه‌هایی است که در مسیر تحقق برنامه‌های اقتصاد انرژی کشور، مطابق با برنامه هفتم توسعه دنبال می‌شود. همچنین تمرکز بر توسعه معاملات گازوئیل، بنزین و نفت خام، به‌کارگیری ابزارهای نوینی چون گواهی سپرده نفت خام و بهبود جامعیت گزارش‌ها و شاخص‌های آماری از اولویت‌های آینده این بازار خواهد بود.
در پایان، مدیرعامل بورس انرژی تاکید کرد: افزایش سهم بورس انرژی در معاملات برق تا سطح ۶۰ درصد، منوط به همکاری با نهادهای قانون‌گذاری مانند کمیسیون اقتصادی مجلس، دولت و وزارتخانه‌های نفت، نیرو و اقتصاد است و این تعاملات امیدبخش، به دستاوردهای قابل‌توجهی در مسیر توسعه پایدار بازار انرژی کشور منتهی خواهد شد.
با نگاه کلی، نشست خبری روز سه‌شنبه هفتم مردادماه تصویر جامعی از وضعیت بازار انرژی ایران ترسیم کرد. نه تنها بورس انرژی در حال تبدیل شدن به محور معاملات حامل‌های انرژی و مدیریت منابع طبیعی است، بلکه با تنوع ابزارهای مالی، تعمیق بازار، توجه به انرژی‌های تجدیدپذیر و توسعه زیرساخت‌های تامین مالی، مسیر درستی را برای ایفای نقش موثر در اقتصاد انرژی کشور انتخاب کرده است.
