چالشها و راهکارهای مقابله با دارایی‌‌‌های موهومی بانکی
نقش مدیر تحول (Chief Transformation Officer) در این مسیر، حیاتی و چندوجهی است؛ مدیر تحولی که باید هم فناوری را بفهمد و هم دانش عمیقی از مالی رفتاری، ساختارهای دارایی و فضای اقتصادی ایران داشته باشد.
دارایی‌‌‌های موهومی در بانک‌‌‌ها، به‌‌‌ویژه در اقتصادهایی مانند ایران، یکی از بزرگ‌ترین موانع پیشرفت است. این دارایی‌‌‌ها شامل مطالبات غیرجاری، اموال مازاد و سرمایه‌‌‌گذاری‌‌‌های با نقدشوندگی پایین می‌شوند که اغلب ارزش واقعی‌‌‌شان نامشخص است. انباشت این دارایی‌‌‌ها باعث کاهش توان بانک‌‌‌ها در تامین نقدینگی و اعتباردهی شده و اعتماد سرمایه‌‌‌گذاران را سلب می‌‌‌کند، علاوه بر این، فضای اقتصادی پیچیده ایران و تحریم‌های بین‌المللی فشار مضاعفی بر این دارایی‌‌‌ها وارد کرده و مدیریت صحیح آن را دشوارتر کرده است.
تحریم‌های اقتصادی نه تنها دسترسی بانک‌‌‌ها به منابع مالی خارجی را محدود کرده بلکه بر سیستم بانکی داخلی نیز فشار آورده است. کاهش درآمدهای ارزی، مشکلات انتقال پول و نوسانات نرخ ارز، بر دارایی‌‌‌های بانک‌‌‌ها تاثیر منفی گذاشته است فلذا در این شرایط، مدیریت دارایی‌‌‌های موهومی و نقدینگی بسیار حساس‌‌‌تر شده و نیازمند رویکردهای نوآورانه و هوشمندانه است.
به موازات مراتب پیش‌گفته رفتارهای مالی نامنظم مشتریان و کارکنان بانک‌‌‌ها از جمله سوگیری‌‌‌هایی مانند تعصب به وضعیت موجود، ترس از ریسک و تصمیم‌گیری‌‌‌های هیجانی، در تصمیمات مالی تاثیر می‌‌‌گذارند و می‌توانند باعث مقاومت در برابر تغییرات و افزایش دارایی‌‌‌های موهومی شوند. مدیر تحول با درک عمیق مالی رفتاری، می‌تواند این مقاومت‌‌‌ها را شناسایی و با برنامه‌‌‌های آموزشی و انگیزشی، فرهنگ سازمان را به سمت نوآوری و پذیرش ریسک بهینه هدایت کند.
مدیر تحول باید نقش پلی میان فناوری، فرهنگ سازمانی و استراتژی مالی ایفا کند. در بانک‌‌‌های پیشرفته جهان مانند JPMorgan Chase و HSBC، این مدیران با استفاده از داده‌‌‌کاوی، هوش مصنوعی و دانش رفتاری، فرآیندهای داخلی را بهینه کرده و با کاهش دارایی‌‌‌های موهومی و ارتقای شفافیت، توانسته‌‌‌اند ریسک‌‌‌ها را به حداقل برسانند، مضاف بر اینکه موفق شده‌‌‌اند فرهنگ سازمانی خود را به سوی پذیرش تغییر هدایت و با ایجاد ساختارهای منعطف و تخصیص بودجه به پروژه‌‌‌های تحول، در بحران‌‌‌های مالی پایدار بمانند و اعتماد مشتریان را حفظ کنند.
در ایران، ایجاد چنین نقش‌‌‌های تخصصی و تجهیز آنها به منابع و ابزارهای لازم، یکی از اولویت‌های مهم در مسیر اصلاح نظام بانکی است. فلذا هرچند بانک‌‌‌های بزرگ ایران در سال‌‌‌های اخیر اقداماتی در راستای تحول دیجیتال انجام داده‌‌‌اند؛ از جمله توسعه سامانه‌‌‌های بانکداری الکترونیک و شفاف‌‌‌سازی فرآیندهای اعتباری، و یا موفق شده‌‌‌اند با تقویت تیم‌‌‌های مدیریت ریسک و به‌‌‌کارگیری تحلیل‌‌‌های داده، شرایط نقدینگی خود را بهبود دهند، اما همچنان برخی چالشها در مدیریت دارایی‌‌‌های موهومی و تغییر فرهنگی باقی است و به نظر می‌رسد همچنان مسیری طولانی در پیش است و نیاز به حمایت مستمر دارد.
از سوی دیگر بحران‌‌‌های اقتصادی مانند رکودهای ناشی از پاندمی یا شوک‌‌‌های تحریمی، چالشی بزرگ برای بانک‌‌‌ها محسوب می‌شوند. عملکرد بانک‌‌‌ها در این شرایط نشان‌دهنده میزان موفقیت آنها در مدیریت ریسک و دارایی‌‌‌های موهومی است. بانک‌‌‌هایی که توانسته‌‌‌اند با برنامه‌‌‌های جامع مدیریت بحران و تعامل موثر با مشتریان، اعتماد را حفظ کنند، موفق‌‌‌تر بوده‌‌‌اند. این عملکرد مثبت، نتیجه مستقیم مدیریت تحول قوی و فرهنگ سازمانی مقاوم است. و اما یکی از بزرگ‌ترین موانع در مسیر تحول بانک‌‌‌ها، مقاومت نیروی انسانی است. کارکنان با ترس از دست دادن شغل یا تغییر ساختار کاری، ممکن است با تغییرات مخالفت کنند. اینجاست که دانش مالی رفتاری به کمک مدیر تحول می‌‌‌آید؛ او باید با طراحی برنامه‌‌‌های انگیزشی، آموزش مستمر و ایجاد فضای مشارکت، کارکنان را در مسیر تحول همراه سازد. در همین راستا سیاست‌های نظارتی بانک مرکزی و قوانین مرتبط نقش تعیین‌‌‌کننده‌‌‌ای در موفقیت مدیریت تحول دارند. در ایران، اصلاح چارچوب‌‌‌های قانونی برای شفافیت بیشتر و کاهش دارایی‌‌‌های موهومی از الزامات است. همچنین، هماهنگی بین بانک مرکزی، دولت و بانک‌‌‌ها باید تقویت شود تا محیط مناسبی برای اجرای پروژه‌‌‌های تحول ایجاد گردد.
پیشنهادهای راهبردی بلندمدت
توسعه نقش مدیر تحول: جذب و آموزش مدیران تحول با تخصص‌‌‌های بین رشته‌‌‌ای فناوری، مالی رفتاری و مدیریت بحران.
ایجاد سامانه‌‌‌های هوشمند مالی: به کارگیری هوش مصنوعی و داده‌‌‌کاوی برای شناسایی ریسک‌‌‌ها و بهینه‌‌‌سازی منابع.
شفاف‌‌‌سازی دارایی‌‌‌ها: اصلاح ساختارهای گزارش‌‌‌دهی و نظارت دقیق‌‌‌تر بر دارایی‌‌‌های موهومی.
تقویت فرهنگ سازمانی: اجرای برنامه‌‌‌های آموزشی مالی رفتاری و ایجاد انگیزه برای پذیرش تغییر در همه سطوح سازمان.
هماهنگی سیاستگذاران: اصلاح قوانین و مقررات به نفع شفافیت و مدیریت ریسک در صنعت بانکداری.
مدیریت هوشمند بحران: طراحی و اجرای برنامه‌‌‌های جامع مدیریت بحران با استفاده از تحلیل رفتاری و فناوری‌‌‌های نوین.
نتیجه‌‌‌گیری
بانکداری در ایران و جهان در نقطه عطفی قرار دارد که فناوری، رفتار انسانی و مسائل مالی به شکلی پیچیده در هم تنیده شده‌‌‌اند. موفقیت در این مسیر نیازمند راهبری تحول قوی و دانش‌‌‌محور است که هم بر فناوری مسلط باشد و هم به پیچیدگی‌‌‌های مالی رفتاری و اقتصادی عمیقا آگاه باشد. مدیر تحول، با تسلط بر این حوزه‌‌‌ها، می‌تواند بانک‌‌‌ها را از بحران دارایی‌‌‌های موهومی عبور دهد، فرهنگ سازمانی را به سمت نوآوری سوق دهد و در نهایت، صنعت بانکداری را به آینده‌‌‌ای پایدار و رقابت‌‌‌پذیر هدایت کند.
* پژوهشگر بانکی
