۳۵ درصد نفت وارداتی هند را روسیه تامین می‌کند؛
مهاراجه‌ها به‌دنبال نفت جایگزین
اما اکنون، با تهدیدهای تازه ایالات متحده مبنی بر اعمال تعرفه‌های سنگین و حتی تحریم علیه کشورهایی که همچنان به خرید نفت روسیه ادامه دهند، دهلی‌نو در برابر پرسشی بزرگ قرار گرفته است: اگر جریان نفت ارزان روسیه متوقف شود، کدام بازارها می‌توانند جایگزین این منبع شوند و چه پیامدهایی در انتظار اقتصاد و امنیت انرژی هند خواهد بود؟ پاسخ به این سوال، نه‌تنها برای هند، بلکه برای بازار جهانی نفت نیز اهمیت حیاتی دارد.
چرا هند به نفت روسیه روی آورد؟
حمله روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، نقطه عطفی در روابط انرژی جهان بود. در پی این جنگ، ایالات متحده، اتحادیه اروپا و متحدانشان موجی از تحریم‌ها علیه مسکو اعمال کردند و بسیاری از خریداران سنتی نفت روسیه در اروپا و آمریکای شمالی، واردات خود را متوقف کردند. این شرایط، فرصت بی‌سابقه‌ای برای کشورهایی چون هند ایجاد کرد تا نفت روسیه را با قیمت‌های پایین‌تر خریداری کنند. پیش از جنگ، سهم روسیه در سبد وارداتی نفت هند کمتر از ۲ درصد بود؛ اما این رقم در دو سال گذشته به حدود ۳۵ درصد افزایش یافت و روسیه را به بزرگ‌ترین تامین‌کننده نفت این کشور تبدیل کرد.
تخفیف‌های گاهی تا ۱۵ دلار در هر بشکه، به پالایشگاه‌های هندی امکان داد تا هزینه‌های تولید را کاهش دهند و در برابر شوک قیمتی جهانی پس از جهش نفت به بالای ۱۰۰ دلار در هر بشکه، مقاومت کنند. این استراتژی، ضمن حفظ تراز مالی پالایشگاه‌ها، به دولت هند کمک کرد تا فشار تورمی را کنترل و قیمت سوخت را برای مصرف‌کنندگان ثابت نگه دارد.
ابعاد صادرات نفت روسیه به هند
طبق داده‌های تجاری، هند در نیمه نخست سال جاری میلادی به طور متوسط روزانه ۲میلیون بشکه نفت از روسیه وارد کرده؛ رقمی که نسبت به سال گذشته یک درصد رشد داشته است. این حجم عظیم واردات، نه‌تنها نشان‌دهنده اهمیت حیاتی نفت روسیه برای هند، بلکه گویای انعطاف‌پذیری بالای صنعت پالایشگاهی این کشور در پردازش انواع نفت خام نیز هست.
پالایشگاه‌های خصوصی مانند Nayara Energy و Reliance Industries Ltd که بزرگ‌ترین مجتمع پالایشی جهان را در گجرات اداره می‌کند قراردادهای بلندمدت با شرکت روس‌نفت دارند. در کنار این‌ها، شرکت‌های دولتی هند نیز از طریق واسطه‌ها و شرکت‌های بازرگانی، نفت روسیه را خریداری کرده‌اند. این شبکه تامین، برای دو سال متوالی بخش مهمی از امنیت انرژی هند را تضمین کرده است.
چرا دولت ترامپ هند را تحت فشار قرار داده است؟
بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید با تغییراتی در رویکرد سیاست خارجی آمریکا همراه بوده است. او به صراحت اعلام کرده که قصد دارد تعرفه کالاهای وارداتی از هند را از ۲۵ درصد به میزان قابل‌توجهی افزایش دهد، مگر آن‌که دهلی‌نو واردات نفت از روسیه را کاهش دهد. این فشارها بخشی از راهبرد گسترده‌تر واشنگتن برای منزوی کردن مسکو و محدود کردن منابع درآمدی آن است.
ترامپ همچنین هشدار داده که هر کشوری که به خرید صادرات روسیه ادامه دهد، ممکن است مشمول تحریم‌های مستقیم ایالات متحده شود؛ مگر این‌که روسیه به توافق صلح با اوکراین تن دهد. در مقابل، هند بارها اعلام کرده که روابط تاریخی و استراتژیکش با روسیه و نیازهای اقتصادی داخلی‌اش اجازه قطع یک‌باره این واردات را نمی‌دهد. با این حال، گزارش‌ها حاکی از آن است که برخی پالایشگاه‌های دولتی هند، خرید نفت روسیه را به طور موقت متوقف کرده‌اند تا ریسک احتمالی تحریم‌ها را کاهش دهند.
گزینه‌های جایگزین برای هند
اگر جریان نفت روسیه متوقف شود، هند باید به سرعت منابع جایگزین را فعال کند. پیش از جنگ اوکراین، عراق بزرگ‌ترین تامین‌کننده نفت این کشور بود و پس از آن عربستان سعودی و امارات متحده عربی قرار داشتند. پالایشگاه‌های هندی با این کشورها قراردادهای سالانه دارند که انعطاف‌پذیری خرید ماهانه را فراهم می‌کند. این یعنی هند می‌تواند سهم خرید از این بازارها را افزایش دهد. از زمان هشدارهای واشنگتن، پالایشگاه‌های هندی خرید نفت از ایالات متحده، آذربایجان، کشورهای غرب آفریقا (مانند نیجریه و آنگولا) و حتی آمریکای جنوبی را افزایش داده‌اند. همچنین، وزیر نفت هند «هاردیپ سینگ پوری» اعلام کرده که تنوع سبد تامین این کشور به حدود ۴۰ کشور رسیده و منابع جدیدی از گویان، برزیل و کانادا در حال ورود به بازار هستند.
با وجود تنوع نسبی در تامین نفت، جایگزینی کامل نفت ارزان روسیه با منابع دیگر آسان نخواهد بود. نخست، بسیاری از این منابع دارای هزینه حمل بالاتری هستند، زیرا فاصله جغرافیایی نسبت به روسیه بیشتر است. دوم، همه انواع نفت خام از نظر کیفیت و سازگاری با پالایشگاه‌های موجود یکسان نیستند؛ بنابراین، پالایشگاه‌ها ممکن است نیازمند تنظیمات فنی یا کاهش بهره‌وری شوند.
سوم، جایگزین‌های جدید احتمالا با قیمت‌های بازار جهانی عرضه می‌شوند که می‌تواند هزینه واردات و در نتیجه قیمت سوخت داخلی را بالا ببرد. از منظر ژئوپلیتیک نیز کاهش روابط انرژی با روسیه ممکن است پیامدهایی بر همکاری‌های نظامی، فضایی و فناورانه دو کشور داشته باشد؛ روابطی که دهه‌ها با ثبات نسبی ادامه یافته است.
پیامدهای جهانی تصمیم هند
بازار جهانی نفت به شدت به تحولات تصمیم‌گیری هند حساس است. در صورتی که این کشور خرید نفت از روسیه را کاهش دهد، بخشی از این عرضه باید بازارهای جدیدی پیدا کند که ممکن است با تخفیف‌های بیشتر همراه شود. از سوی دیگر، افزایش تقاضای هند از خاورمیانه یا آفریقا می‌تواند رقابت برای خرید از این مناطق را تشدید و قیمت‌ها را بالا ببرد.
در مجموع، این تغییرات می‌تواند به نوسان‌های بیشتر در بازار جهانی نفت منجر شود و حتی معادلات سیاسی در اوپک و اوپک پلاس را تحت تاثیر قرار دهد. هند در شرایطی قرار گرفته که باید میان ملاحظات ژئوپلیتیک و نیازهای اقتصادی داخلی تعادل برقرار کند. قطع یا کاهش واردات نفت از روسیه می‌تواند امنیت انرژی و قیمت‌های داخلی را تحت فشار قرار دهد، اما ادامه این واردات نیز خطر رویارویی با تحریم‌ها و تعرفه‌های آمریکا را به همراه دارد.
در این میان، مسیر آینده دهلی‌نو به توانایی آن در یافتن منابع جایگزین با شرایط مالی مناسب و مدیریت فشارهای دیپلماتیک بستگی خواهد داشت. آنچه روشن است، این است که هر تصمیم هند در این زمینه، فراتر از مرزهای این کشور اثر گذار خواهد بود؛ زیرا در دنیای به‌هم‌پیوسته انرژی، تغییر مسیر یکی از بزرگ‌ترین خریداران نفت جهان، موجی از پیامدها را در بازارهای جهانی ایجاد می‌کند.
