انرژی ایران؛ از پیشران توسعه تا کانون بحران
با این امید که سناریوی مفروض نگارنده، نادرست باشد و به سمت صلح حرکت کنیم، تداوم وضعیت «شبه‌جنگ» برای یک سال یا بیشتر، یک سناریوی محتمل است. این وضعیت می‌تواند بخش انرژی کشور را از پیشران توسعه به کانون بحران تبدیل کند. در این یادداشت کوتاه، پیامدهای کلیدی این مسیر، گزینه‌های پیش‌روی سیاستگذار و اولویت‌های فوری مدیریت بحران بیان می‌شود.
• افزایش هزینه‌های تولید؛ افزایش تدریجی قیمت انرژی: ادامه وضعیت «شبه‌جنگ» و محدودیت‌های تحریمی، هزینه‌های تولید انرژی را به‌طور چشمگیری افزایش خواهد داد. دشواری در واردات فناوری، کمبود قطعات کلیدی و الزام به تامین امنیت زیرساخت‌ها، موجب رشد تدریجی و مستمر قیمت حامل‌های انرژی می‌شود. این روند، احتمالا با اجرای طرح‌های چندنرخی و سهمیه‌بندی هوشمند همراه خواهد شد؛ در حالی که دولت به‌صورت موقت، قیمت بنزین سهمیه‌ای را ثابت نگه می‌دارد تا از تبعات اجتماعی بکاهد.
• تهدید امنیت زیرساخت؛ بحران‌های مقطعی در اوج مصرف: ریسک حملات فیزیکی و سایبری در شرایط پرتنش، زیرساخت‌های حیاتی انرژی ــ از نیروگاه‌ها تا شبکه‌های انتقال ــ را در معرض تهدید مستقیم قرار می‌دهد. در مقاطع اوج مصرف، نظیر زمستان و تابستان، احتمال بحران‌های تامین و بروز خاموشی یا اختلال جدی در گازرسانی و نیز تامین بنزین، بسیار بالا خواهد بود. این مساله مستقیما به کاهش تولید صنعتی، بروز رکود تورمی، افت خدمات و نارضایتی عمومی دامن می‌زند.
• سیاست‌های حمایتی کوتاه‌مدت؛ مُسکن‌هایی با عوارض بلندمدت: در واکنش به فشارهای قیمتی، دولت ناچار خواهد شد از ابزارهایی چون کوپن، کارت انرژی یا بسته‌های حمایتی نقدی استفاده کند. هرچند این سیاست‌ها در کوتاه‌مدت می‌توانند از بروز اعتراضات اجتماعی پیشگیری کنند، اما در بلندمدت موجب کاهش کارآیی نظام انرژی، ایجاد رانت و گسترش فساد ساختاری خواهند شد.
• ضرورت تدوین بسته جامع اصلاح سیاست انرژی: برای پیشگیری از تبدیل شدن انرژی به «کانون بحران»، تدوین و اجرای یک بسته سیاستی جامع الزامی است. این بسته باید شامل موارد زیر باشد:
-کاهش فوری هدررفت انرژی و اصلاح الگوی مصرف
- تنوع‌بخشی به سبد سوخت ناوگان حمل و نقل
- مقاوم‌سازی و سرمایه‌گذاری پیشگیرانه در زیرساخت‌های حیاتی
- طراحی یک نظام سهمیه‌بندی شفاف و بلندمدت به جای تصمیمات مقطعی
- بازتعریف سیاست خارجی و کاهش تنش‌های ژئوپلیتیک به عنوان یک شرط لازم
بدون تغییر در رویکرد، بخش انرژی کشور که تاکنون به عنوان یک مزیت استراتژیک شناخته می‌شد، به یکی از اصلی‌ترین نقاط شکنندگی اقتصاد ملی تبدیل خواهد شد.
* کارشناس انرژی
