اخبار تاريخ و اقتصاد روزنامه شماره ۶۳۶۳

دکتر کریم سلیمانی، مورخ و استاد دانشگاه شهید بهشتی ماه گذشته در ۶۸سالگی درگذشت. او تحصیلات عالی خود را در رشته ایران‌شناسی به پایان رسانده و درجه دکتری را از دانشگاه بامبرگ آلمان دریافت کرده بود. آنچه می‌خوانید مقاله‌ای است که او بر پایه اسناد وزارت خارجه آمریکا درباره روند کودتا علیه دولت دکتر مصدق نوشته است. مجموعه دوجلدی با عنوان «اسناد سخن می‌گویند» توسط دکتر احمدعلی رجایی و مهین سروری (رجایی) به فارسی برگردانده شده است. این مجموعه از اسناد چون حاصل مکاتبات رسمی میان سفارت آمریکا در تهران با وزارت خارجه این کشور و نیز وزارت خارجه انگلستان و سفارت دولت انگلیس در تهران و علاوه بر آن، سفارت آمریکا در لندن در گردش اداری بوده، از مهم‌ترین منابع مربوط به دوره نهضت ملی ایران به شمار می‌رود. اسنادی که در این نوشتار مورد استفاده قرار گرفته، همگی در جلد اول از این کتاب قرار دارد. آن بخش از اسناد وزارت خارجه آمریکا که بازه زمانی کودتای اول (۳خرداد ۱۳۳۱ تا ۷تیر ۱۳۳۱) را در بر می‌گیرد، شامل سندهایی به شماره ۱۷۵، ۱۷۶، ۱۷۸، ۱۸۱، ۱۸۲، ۱۸۳ و ۱۸۴ می‌شود که توجه مورخان را به عنوان یک ایده و برنامه منسجم به منظور ساقط کردن دولت دکتر محمد مصدق از طریق کودتا کمتر جلب کرده است.

دنیای اقتصاد: یرواند آبراهامیان، محقق و نویسنده کتاب « ایران بین دو انقلاب» گفته است: «بنابر دو دلیل دولت مصدق، به‌ویژه ماجرای کودتا، کماکان توجه بسیاری به خود جلب می‌کند. اول اینکه کودتا اثر عمیقی بر تاریخ ایران و همچنین تاریخ روابط ایران و ایالات‌متحده داشته است. دلیل دوم آنکه روایت‌های رسمی از کودتا، هم در ایالات‌متحده و هم در ایران، مدعی بودند که اصلا کودتایی در کار نبوده و آنچه رخ داده «قیام مردم شاه‌دوست» علیه مصدق بوده است. این دست «تاریخ‌نگاری‌های» رسمی چنان از واقعیت به دور بودند که تاریخ‌نگاران چاره‌ای نداشتند جز آنکه به واسطه تجزیه و تحلیل صادقانه‌تری با وقایع رویارو شوند - خاصه زمانی که منابع موثقی در دسترس قرار می‌گیرد. هرچه نباشد، کارکرد اصلی تاریخ‌نگاران یافتن حقیقت درباره گذشته و به چالش کشیدن روایت نادرست است، به ویژه زمانی که بر این روایت‌ها مهر رسمی نقش بسته است.»